Σε newsletter των New York Times που υπογράφει ο έμπειρος οικονομικός αναλυτής Πίτερ Κόι γίνεται μια ουσιαστική αποτύπωση των προκλήσεων που θα κληθεί να αντιμετωπίσει κατά τη διάρκεια της θητείας της η νέα κεντρική τραπεζίτης της Τουρκίας, Χαφιζέ Γκαγέ Ερκάν. Το κλίμα στις αγορές είναι θετικό τις τελευταίες ημέρες για την ίδια, μετά και την τοποθέτηση του Μεχμέτ Σιμσέκ –πρώην στελέχους της Merrill Lynch– στη θέση του υπουργού Οικονομικών της χώρας, ο οποίος δεσμεύθηκε αμέσως για μια ορθολογική οικονομική πολιτική.

Η Ερκάν, 44 ετών σήμερα, διαθέτει διδακτορικό από το φημισμένο πανεπιστήμιο Princeton των ΗΠΑ στα εφαρμοσμένα μαθηματικά και στη χρηματοοικονομική μηχανική. Εχει εργαστεί επί σχεδόν δέκα έτη στην Goldman Sachs, καθώς επίσης στην τράπεζα First Republic και στην επενδυτική εταιρεία Greystone, στη Νέα Υόρκη.

Η πρώην τραπεζίτης της Wall Street καλείται τώρα να σώσει την παρτίδα από μια θέση που θα παρακολουθεί στενά το παγκόσμιο οικονομικό κατεστημένο. Η Τουρκία είναι προφανώς μια σημαντική χώρα για τη Δυτική διπλωματία και ένα μέλος του ΝΑΤΟ που υποστηρίζει μεν την Ουκρανία, χωρίς όμως να αποξενώνει οικονομικά τη Ρωσία.

Η γειτονική μας χώρα είναι η 19η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, με Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν που αγγίζει το 1 τρισ. δολάρια ετησίως (σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα). Η επίλυση μιας νομισματικής κρίσης σε μια χώρα τόσο μεγάλη όσο η Τουρκία δεν θα ήταν εύκολη υπόθεση ούτε για το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ). Ενώ, όπως σημειώνουν οι NYTimes, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι η Τουρκία θα ήταν διατεθειμένη να αποδεχτεί τους όρους του Ταμείου.

Οι οικονομολόγοι, κατά τον Κόι, έχουν έναν λόγο παραπάνω να εστιάζουν την προσοχή τους στην Τουρκία. Είναι μια σπάνια περίπτωση. Το πιο πιεστικό της πρόβλημά, η έλλειψη συναλλαγματικών αποθεμάτων, είναι αρκετά συνηθισμένο. Ωστόσο, μπήκε κάτω από το χάλι με έναν τρόπο εντελώς ασυνήθιστο. Ο πρόεδρός της χώρας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αψήφησε τη συμβατική προσέγγιση και επέμεινε ότι ο καλύτερος τρόπος για την καταπολέμηση του πληθωρισμού είναι η μείωση των επιτοκίων. Οχι η αύξηση.

Η προσέγγιση θυμίζει σε έναν βαθμό μια θεωρία του αμερικανού οικονομολόγου Ιρβινγκ Φίσερ (1867 – 1947), ο οποίος έμεινε στην ιστορία ως ο πρώτος «celebrity» οικονομολόγος παγκοσμίως. Ωστόσο, ο Ερντογάν δεν επικαλέστηκε ποτέ τον Φίσερ. Είπε ότι «τα επιτόκια είναι η μητέρα και ο πατέρας κάθε κακού».

«Οσο χαμηλότερα είναι τα επιτόκια, τόσο χαμηλότερος θα είναι ο πληθωρισμός» δήλωσε ο Ερντογάν στο CNN τον Μάιο. «Στη χώρα μου μαζί με τα επιτόκια θα πέσει και ο πληθωρισμός, έτσι ώστε να φτάσουμε σε ένα σημείο όπου ο κόσμος θα ανακουφιστεί. Το λέω αυτό μιλώντας ως οικονομολόγος. Δεν είναι ψευδαίσθηση».

Στην πραγματικότητα, εξηγούν οι NYTimes, είναι μια ξεκάθαρη ψευδαίσθηση. Αλλά ο Ερντογάν έχει κολλήσει σε αυτή τη γραμμή. Πίεσε τους προκατόχους της Ερκάν να διατηρήσουν τα επιτόκια σε χαμηλά επίπεδα, παρά τις αυξανόμενες ενδείξεις ότι επιδείνωναν τον πληθωρισμό υπερθερμαίνοντας την οικονομική ανάπτυξη.

Ο Σαχάπ Καβτσίογλου, προκάτοχος της Ερκάν, μείωσε το επιτόκιο της Κεντρικής Τράπεζας στο 8,5% το 2023, από 19% που ήταν όταν ανέλαβε τα καθήκοντά του, τον Μάρτιο του 2021. Τα αποτελέσματα ήταν τα αναμενόμενα. Με βάση την επίσημη καταγραφή, οι τιμές τον Μάιο του 2023 ήταν αυξημένες κατά 39,6% σε σύγκριση με τον αντίστοιχο μήνα του 2022.

Οι επικίνδυνοι ελιγμοί του Ερντογάν

Οι οικονομολόγοι αντιμετώπισαν με ενδιαφέρον –αλλά και κάποιο φόβο– τους ελιγμούς του Ερντογάν. Προήλθαν, προφανώς, από την επιθυμία του να διατηρήσει την οικονομική ανάπτυξη σε υψηλά επίπεδα και την τουρκική λίρα ισχυρή. Αυτό τον βοήθησε να κρατήσει ψηλά τη δημοτικότητά του για τις προεδρικές εκλογές, τις οποίες και κέρδισε.

Ενας τρόπος για να διατηρηθεί το νόμισμα ισχυρό είναι να αυξηθούν τα επιτόκια. Αυτό όμως θα μείωνε την ανάπτυξη. Αντίθετα, ο Ερντογάν επέβαλε στην τουρκική Κεντρική Τράπεζα να δανειστεί σε ξένα νομίσματα από τις εγχώριες τράπεζες και άλλες κυβερνήσεις. Στη συνέχεια ξόδεψε αυτά τα πολύτιμα συναλλαγματικά αποθέματα αγοράζοντας τη λίρα στην αγορά συναλλάγματος, ώστε να διατηρήσει την τιμή της υψηλή.

Ετρεξε επίσης ένα δαπανηρό πρόγραμμα που προστατεύει τις εγχώριες καταθέσεις σε λίρες από την υποτίμηση έναντι σκληρών νομισμάτων, όπως το δολάριο. Προσέφερε έτσι στους καταθέτες κάποια εμπιστοσύνη για να διατηρήσουν το τοπικό τους νόμισμα στις τράπεζες. Με άλλα λόγια, η κυβέρνηση διασφάλισε ότι οι τράπεζες θα μπορούσαν να λάβουν καταθέσεις σε λίρες, ενώ οι τράπεζες φρόντισαν να προμηθεύουν την Κεντρική Τράπεζα με ξένα νομίσματα (κυρίως δολάρια).

Εχοντας σπαταλήσει δισεκατομμύρια δολάρια και άλλα ξένα νομίσματα σε μια μάταιη προσπάθεια να στηρίξει τη λίρα, η Τουρκία έχει σχεδόν ξεμείνει από συνάλλαγμα. Η Κεντρική Τράπεζα της χώρας βρίσκεται, δε, στη δύσκολη θέση να χρωστάει χρήματα στις εγχώριες τράπεζες. Οπως σημειώνουν οικονομολόγοι, οι τουρκικές τράπεζες έχουν δανείσει τόσα πολλά στην Κεντρική Τράπεζα (και σε μικρότερη κλίμακα, απευθείας στην κυβέρνηση), που δεν θα μπορούσαν να τιμήσουν τις εγχώριες καταθέσεις τους σε δολάρια, εάν ποτέ οι Τούρκοι ζητούσαν τα λεφτά τους πίσω.

Οι περισσότερες δημοσιονομικές κρίσεις ξεκινούν όταν μια κυβέρνηση παρουσιάζει ελλείμματα, ξοδεύοντας περισσότερα από όσα εισπράττει σε φόρους. Η Τουρκία βρήκε έναν διαφορετικό τρόπο να μπει σε μπελάδες. Ορισμένοι αναλυτές θεωρούν ότι η εξέλιξη του δικού της προβλήματος θα μπορούσε να είναι χειρότερη από μια τυπική δημοσιονομική κρίση: τα συναλλαγματικά αποθέματα της Τουρκίας δεν αρκούν για να βγάλει το καλοκαίρι χωρίς διόρθωση της πορείας της.

Αυτή η διόρθωση πορείας βρίσκεται στα χέρια δύο ανθρώπων: της Ερκάν και του Μεχμέτ Σιμσέκ. Και οι δύο χαίρουν εκτίμησης εκτός Τουρκίας και γνωρίζουν τι πρέπει να γίνει. Το ερώτημα είναι αν ο Ερντογάν θα αντισταθεί στον πειρασμό να παρέμβει.

Η Ερκάν έχει μπροστά της μια δύσκολη δουλειά: την αύξηση των επιτοκίων, ακόμη και ενάντια στις αληθινές επιθυμίες του Ερντογάν. Για να το κάνει θα χρειαστεί την προστασία του Σιμσέκ. Αν οι δύο οικονομολόγοι τα καταφέρουν με κάποιο τρόπο, ο Ερντογάν θα πρέπει να αισθάνεται αιωνίως ευγνώμων που τον έσωσαν από τα δικά του λάθη…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News