Η τροφή του ανθρώπου είναι συνυφασμένη με την επιβίωση. Οι μακρινοί μας πρόγονοι, τροφοσυλλέκτες, αρχικά ως κυνηγοί και αργότερα ως γεωργοί, είχαν κύριο μέλημα την ανεύρεση τροφής για την καθημερινή τους επιβίωση. Τότε, δεν υπήρχε η πολυτέλεια ούτε και η γνώση για την επιλογή της τροφής.

Η διατροφή όμως (η επιλογή της τροφής του ανθρώπου με κριτήριο τα ποιοτικά της στοιχεία), εξελίχθηκε πολύ αργότερα, με την πρόοδο της επιστημονικής γνώσης και συνδέεται άρρηκτα με την υγεία, την ευζωία και την μακροζωία.

Ο ανθρώπινος οργανισμός, προκειμένου να επιβιώσει και να διατηρήσει την δομή του, μια δομή που τον καθιστά το πολυπλοκότερο σύστημα στο Σύμπαν, απαιτεί ενέργεια, ενέργεια που προέρχεται από τις τροφές.

Η ενέργεια αυτή χρησιμοποιείται στην διαρκή προσπάθεια να αντισταθεί το σώμα στην συνεχή τάση της φύσης για αποδιοργάνωση και αταξία.

Ωστόσο, η θρεπτική αξία των τροφών δεν συνδέεται πάντα άμεσα με το ενεργειακό τους περιεχόμενο. Πολλά θρεπτικά συστατικά χρησιμεύουν όχι μόνο στην παροχή ενέργειας, αλλά και στην διευκόλυνση της άμυνας του οργανισμού στις διαβρωτικές επιδράσεις του περιβάλλοντος, που οδηγούν στην γήρανση.

Διατροφή και γήρανση

Η Μοριακή Ιατρική, έχει επισημάνει πλέον σήμερα δύο κυρίως μηχανισμούς γήρανσης:

♦ Ο πρώτος μηχανισμός έχει σχέση με τα χρωμοσώματα των κυττάρων και ειδικότερα το μήκος της άκρης τους ,των τελομερών. Οταν βραχυνθούν πολύ τα τελομερή, καθίσταται αδύνατος ο πολλαπλασιασμός των κυττάρων. Μάλιστα, σε πειράματα σε ποντίκια που κατόρθωσαν να διατηρήσουν το μήκος των τελομερών, παρατηρήθηκε παράταση της διάρκειας ζωής έως και 25%!

♦ Ο δεύτερος μηχανισμός έχει σχέση με τις ελεύθερες ρίζες που προκαλούν οξείδωση και δυσλειτουργία των πρωτεϊνών και του DNA των κυττάρων, με τελικό αποτέλεσμα την εμφάνιση εκφυλιστικών νόσων όπως η αθηρωμάτωση και ο καρκίνος.

Αλλά ποιος είναι ο ρόλος της διατροφής στην ευζωία και στην μακροζωία;

Ηδη πριν 2.500 χρόνια, ο Πυθαγόρας o Σάμιος, περιέγραψε για πρώτη φορά μια ισορροπημένη διατροφή, που προσομοιάζει με την σημερινή περίφημη Μεσογειακή δίαιτα. Η δίαιτα που πρότεινε και ακολουθούσε ο Πυθαγόρας περιλάμβανε φρούτα, λαχανικά, δημητριακά και ελάχιστα γαλακτοκομικά. Τα δημητριακά ειδικότερα, ήταν η βάση της διατροφής κατά την αρχαιότητα, όπως αναφέρει και ο Ησίοδος αλλά και η κύρια τροφή των Πυθαγόρειων, οι οποίοι έτρωγαν “για μεσημεριανό, μόνο ψωμί και μέλι”…

Το 1677, ένας Επίσκοπος (Σάμου, Ικαρίας και Κορσεών), ο Ιωσήφ Γεωργιρίνης, είχε επισημάνει το φαινόμενο της μακροζωίας των κατοίκων της Ικαρίας και το συνέδεσε και με τις διατροφικές συνήθειες των κατοίκων του νησιού, περιγράφοντάς τες σε βιβλίο που εξέδωσε στο Λονδίνο. Ειδικότερα σε ό,τι αφορούσε την λιτή διατροφή, τις λίγες θερμίδες, τα δημητριακά, το λάδι, τα ψάρια, το λίγο κρασί και το ελάχιστο ζωικό κρέας.

Η Μεσογειακή διατροφή, που παρουσιάστηκε την δεκαετία του 1970, πληροί τις προϋποθέσεις για να προσφέρει τόσο την ενέργεια, όσο και τα θρεπτικά εφόδια για την υγεία του οργανισμού και την διατήρηση της ομοιόστασης του.

Πρόκειται για μία υγιεινή διατροφική προσέγγιση, που έχει βάση τη μείωση της κατανάλωσης λιπαρών ζωικής προέλευσης και χοληστερόλης, με την κατάλληλη ισορροπία μεταξύ της πρόσληψης και της κατανάλωσης ενέργειας και χαρακτηρίζεται από την ισορροπημένη κατανάλωση τροφών πλούσιων σε φυτικές ίνες, αντιοξειδωτικά και ακόρεστα λίπη. Η κατανομή των τροφών στην Μεσογειακή διατροφή, σε αδρές γραμμές, είναι η ακόλουθη:

• 55-60% υδατάνθρακες εκ των οποίων το 80% αναφέρεται σε σύνθετους υδατάνθρακες.
• 10-15% πρωτεΐνες, εκ των οποίων περίπου το 60% προέρχεται από πηγές ζωικής προέλευσης
• 30-35% λίπος (κυρίως ελαιόλαδο)

Την τελευταία δεκαετία, οργανώσαμε μεγάλη επιδημιολογική μελέτη, την μελέτη ΙΚΑΡΙΑ, για να μελετήσουμε επί τόπου με επιστημονικές μεθόδους, το φαινόμενο της μακροζωίας στην Ικαρία. Μελετήθηκε και μελετάται μεγάλος αριθμός κατοίκων μεγάλης ηλικίας και τα ευρήματα συγκρίνονται με άλλους πληθυσμούς της χώρας μας αλλά και παγκοσμίως. Τα ευρήματα είναι σημαντικά και από αυτά έχει προκύψει μεγάλος αριθμός δημοσιεύσεων σε έγκυρα ιατρικά περιοδικά και ανακοινώσεων στα μεγαλύτερα ιατρικά συνέδρια.

Επισημάναμε διατροφικούς παράγοντες που συνδέονται με την μακροζωία και ειδικότερα την σχέση της Μεσογειακής διατροφής, με την κατανάλωση πολλών λαχανικών, οσπρίων, φρούτων, ψαριών, ελαιόλαδου, μελιού, με λιγότερο κρέας και λίγες θερμίδες ημερησίως.

Το ελαιόλαδο. Είναι πολύτιμο συστατικό της διατροφής, πλούσιο σε στοιχεία που προσφέρουν προστασία από την οξειδωτική δράση των ελευθέρων ριζών. Επίσης, έχει φανεί ότι η Μεσογειακή διατροφή, κυρίως δια του ελαιόλαδου, σχετίζεται με αυξημένο μήκος τελομερών στα λευκά αιμοσφαίρια, σημαντικό εύρημα καθώς τα κύτταρα αυτά είναι συνήθως και εκτεθειμένα σε υψηλά επίπεδα ελεύθερων ριζών, στα πλαίσια της παρουσίας τους σε περιοχές φλεγμονής. Ακόμα, τα μονοακόρεστα λιπαρά που περιέχει, ενεργοποιούν πρωτεΐνες-ρυθμιστές της κυτταρικής λειτουργίας. Τέλος, το ελαιόλαδο προάγει την αυτοκάθαρση των κυττάρων μέσω της αποδόμησης στοιχείων που δυσλειτουργούν.

Επισημαίνεται, ότι το ελαιόλαδο πρέπει κατά το δυνατόν να καταναλώνεται ωμό για να έχει τα πλεονεκτήματά του και πάντως όχι τηγανισμένο, καθώς αυτός ο τρόπος παρασκευής αλλοιώνει τις ιδιότητες των λιπαρών οξέων του, σε βαθμό που το καθιστά επιβλαβές για την καρδιαγγειακή υγεία – τα λεγόμενα trans λιπαρά οξέα που προάγουν την συσσώρευση χοληστερόλης στις κυτταρικές μεμβράνες και τον σχηματισμό αθηρωματικών πλακών.

Επιπλέον, το μέλι, χαρακτηριζόμενο ως “ιξώδης χρυσός”, έχει αξιοσημείωτες ιδιότητες. Καταρχήν η αντιβακτηριακή του δράση τεκμαίρεται και από το γεγονός, ότι μέλι που βρέθηκε ως προσφορά στους τάφους των Φαραώ (!) ήταν ακόμα βρώσιμο! Επίσης έχει βρεθεί, ότι σε μελισσοκόμους, το μήκος των τελομερών ήταν στατιστικά σημαντικά αυξημένο σε σχέση με άνδρες άλλων επαγγελμάτων, πιθανώς λόγω κατανάλωσης προϊόντων μελιού. Είναι δε γνωστό ότι η βασίλισσα της κυψέλης, που καταναλώνει βασιλικό πολτό, έχει σημαντικά μεγαλύτερη μακροζωΐα από το λοιπό πληθυσμό της κυψέλης.

Τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (ω-3), που υπάρχουν σε λιπαρά ψάρια, έχουν σημαντικές αντιθρομβωτικές ιδιότητες. Επίσης συμβάλλουν στην πρόληψη αρρυθμιών και αιφνίδιου θανάτου σε άτομα με γνωστή καρδιαγγειακή νόσο και μετά από έμφραγμα. Αυτή η ευεργετική δράση τους ίσως έχει σχέση με σταθεροποίηση των κυτταρικών μεμβρανών και την λειτουργία των πρωτεϊνών που καθορίζουν την ηλεκτρική δραστηριότητα του μυοκαρδίου.

Το μαγνήσιο και το σελήνιο, δύο ιχνοστοιχεία που περιέχονται στα πράσινα φυλλώδη λαχανικά και θαλασσινά, αντίστοιχα, έχουν καίριους ρόλους στην ομαλή λειτουργία των κυττάρων. Το μαγνήσιο είναι μέρος της αλυσίδας παραγωγής ενέργειας και το σελήνιο επιδιορθώνει την οξειδωτική βλάβη σε στα κύτταρα του οργανισμού.

Είναι σαφές, ότι ο σημερινός άνθρωπος, επιθυμεί να ζήσει και όχι απλώς να επιβιώσει. Η ευζωία και η μακροζωία είναι ο βασικός στόχος του και όχι η επιβίωση. Στον στόχο αυτό, ο άνθρωπος έχει αρωγό την επιστήμη, που έρχεται να τεκμηριώσει τις παρατηρήσεις, σχετικά με την αξία της διατροφής. Η ευζωία περιλαμβάνει εκτός από την διατήρηση της υγείας, την απόλαυση της τροφής που σχετίζεται με την γεύση και την εμφάνιση.

Η μακροζωία του ανθρώπου τέλος, είναι ο τελικός στόχος. Ενας στόχος, που συνδέεται και με μια υγιεινή διατροφή, όπως αυτή συστήνεται από την σύγχρονη επιστήμη…

* O Χριστόδουλος Στεφανάδης είναι καθηγητής Καρδιολογίας και βουλευτής Σάμου της ΝΔ

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News