Κατά τις πρώτες πέντε εβδομάδες της δεύτερης θητείας του ο Ντόναλντ Τραμπ κατέστησε ξεκάθαρη την πρόθεσή του να γκρεμίσει ένα από τα θεμέλια της αμερικανικής ισχύος –τις συμμαχίες μεταξύ δημοκρατιών– και να οδηγήσει την Αμερική (και κατά συνέπεια όλον τον κόσμο) σε μια νέα εποχή ωμών διαπραγματεύσεων μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων.

Οσον αφορά ειδικά την Ουκρανία, ο αμερικανός πρόεδρος επίσης δεν άφησε καμιά αμφιβολία πως οι όποιες εξελίξεις θα καθοριστούν κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, από εκείνον και από τον ρώσο ομόλογό του. Ενα κρίσιμο ερώτημα, όμως, παρέμενε αναπάντητο: πόσο αποφασισμένος ήταν να θυσιάσει την Ουκρανία για να πραγματώσει το όραμά του; Την απάντηση την έδωσε ο ίδιος το απόγευμα της Παρασκευής από το Οβάλ Γραφείο, τραμπουκίζοντας τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι.

Η ζημιά στις σχέσεις μεταξύ των δύο πλευρών είναι τεράστια και στην παρούσα φάση δεν είναι σαφές αν θα μπορούσε να αποκατασταθεί, δεδομένου ότι ναυάγησε και η συμφωνία για τα ορυκτά της Ουκρανίας. Μετά από το πρωτοφανές επεισόδιο, σε συνέντευξή του στο Fox News, ο ουκρανός πρόεδρος, αφού χαρακτήρισε τη συνάντηση ως «μη καλή για αμφότερες τις πλευρές», δήλωσε πως πιστεύει ότι η σχέση του με τον Τραμπ θα μπορούσε να σωθεί. Η κατάσταση, ωστόσο, ενδέχεται να είναι πολύ πιο πολύπλοκη και επικίνδυνη για την Ουκρανία, και όχι μόνο.

«Η μεγαλύτερη αλήθεια είναι ότι η δηλητηριώδης στιχομυθία –η οποία μεταδόθηκε όχι μόνο σε ένα έκπληκτο κοινό Αμερικανών και Ευρωπαίων […], αλλά και στον Πούτιν και τους βοηθούς του στο Κρεμλίνο– κατέδειξε ότι ο Τραμπ θεωρεί την Ουκρανία εμπόδιο σε αυτό που βλέπει ως ένα πολύ πιο ζωτικό σχέδιο» γράφει σε ανάλυσή του ο Ντέιβιντ Σάνγκερ, ανταποκριτής (από την εποχή του Μπιλ Κλίντον) των New York Times στον Λευκό Οίκο.

Οπως το έθεσε ένας ανώτερος ευρωπαίος αξιωματούχος πριν από την καταστροφική συνάντηση της Παρασκευής, αυτό που πραγματικά θέλει ο Τραμπ είναι μια εξομάλυνση των σχέσεων με τη Ρωσία. «Εαν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ξαναγραφτεί η ιστορία της παράνομης εισβολής της Μόσχας πριν από μια τριετία, να σταματήσουν οι έρευνες για ρωσικά εγκλήματα πολέμου ή να μην προσφερθούν στην Ουκρανία μακροχρόνιες εγγυήσεις ασφαλείας, τότε ο Τραμπ είναι πρόθυμος να κάνει αυτή τη συμφωνία» θεωρεί ο Σάνγκερ.

Από αυτή την άποψη, η ανείπωτη επίθεση κατά του Βολοντίμιρ Ζελένσκι μέσα στο Οβάλ γραφείο απλώς επισφράγισε με τον πλέον ξεκάθαρο και επεισοδιακό τρόπο τις προθέσεις της αμερικανικής κυβέρνησης σε σχέση με την Ουκρανία.

Ο υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο –κάποτε υπερασπιστής της Ουκρανίας και της εδαφικής κυριαρχίας της– εξήγησε μιλώντας στο Breitbart News ότι η Ουάσινγκτον σκόπευε να προσπεράσει την Ουκρανία με στόχο την εγκαθίδρυση μιας τριγωνικής σχέσης μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών, Ρωσίας και Κίνας.

«Θα έχουμε διαφωνίες με τους Ρώσους, αλλά πρέπει να έχουμε σχέσεις» είπε ο επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας, αποφεύγοντας προσεκτικά οποιαδήποτε διατύπωση θα άφηνε να εννοηθεί –όπως υποστήριζε συχνά ως γερουσιαστής– ότι η Ρωσία ήταν ο επιτιθέμενος ή ότι υπήρχε κίνδυνος, εάν δεν τιμωρηθεί για την επίθεσή της στην Ουκρανία, να βάλει στο στόχαστρό της κάποιο άλλο κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ. «Πρόκειται για μεγάλες, ισχυρές χώρες με πυρηνικά οπλοστάσια» είπε για τη Ρωσία και την Κίνα. «Μπορούν να προβάλλουν ισχύ παγκοσμίως. Νομίζω ότι έχουμε ξεχάσει τις έννοιες της ωριμότητας και της λογικής στις διπλωματικές σχέσεις».

Ο Τραμπ και η καταστροφή του συστήματος

Ο Ντόναλντ Τραμπ δεν κρύβει την άποψή του ότι η διεθνής τάξη πραγμάτων, όπως διαμορφώθηκε από την Ουάσινγκτον μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, περιόρισε την αμερικανική ισχύ. Οπως συνοψίζει ο Ντέιβιντ Σάνγκερ, επρόκειτο για ένα σύστημα που αντάμειβε τις σχέσεις με συμμάχους αφοσιωμένους στον δημοκρατικό καπιταλισμό, ακόμα και όταν ορισμένες από αυτές τις συμμαχίες ήταν επιζήμιες για τους αμερικανούς πολίτες. Απώτερος στόχος, όμως, ήταν ο έλεγχος της ισχύος των μεγάλων δυνάμεων μέσω της τήρησης του διεθνούς δικαίου και του σεβασμού των καθορισμένων διεθνών συνόρων.

Σύμφωνα, όμως, με τον Τραμπ, αυτό το σύστημα παρείχε σε μικρότερες και λιγότερο ισχυρές χώρες (όπως τα κράτη της Ευρώπης) τη δυνατότητα να εκμεταλλεύονται τις ΗΠΑ, φορτώνοντας στους Αμερικανούς το μεγαλύτερο μέρος του βάρους για την εξασφάλιση της ασφάλειας και της ευημερίας τους.

Ενώ οι προκάτοχοί του, τόσο Δημοκρατικοί όσο και Ρεπουμπλικανοί, επέμεναν ότι οι συμμαχίες στην Ευρώπη και στην Ασία συνέβαλλαν περισσότερο από κάθε άλλο παράγοντα στην αύξηση της αμερικανικής ισχύος, μέσω της διατήρησης της ειρήνης και της άνθισης του εμπορίου, ο Ντόναλντ Τραμπ τις βλέπει ως πληγή που πρέπει να κλείσει. Ηδη από το 2016 διερωτούνταν γιατί η Αμερική όφειλε να υπερασπίζεται χώρες που είχαν εμπορικά πλεονάσματα με τις ΗΠΑ.

Από αυτή την άποψη δεν πρέπει να προκαλεί εντύπωση ότι αυτό που ουσιαστικά έκανε ο Τραμπ στις πέντε πρώτες εβδομάδες της δεύτερης θητείας του ήταν να θέσει τις βάσεις για την καταστροφή αυτού του συστήματος, απαιτώντας από τη Δανία την εκχώρηση της Γροιλανδίας, απειλώντας τον Παναμά για τη Διώρυγά του και σχεδιάζοντας να μετατρέψει τη Γάζα σε μια δική του «Ριβιέρα της Μέσης Ανατολής».

Αλλά η Ουκρανία ήταν εξαρχής μια πιο περίπλοκη υπόθεση. Ο ανταποκριτής των New York Times στον Λευκό Οίκο υπενθυμίζει ότι μόλις πριν από 26 μήνες ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι εγκωμιαζόταν στην Ουάσινγκτον ως πολεμιστής της δημοκρατίας, έχοντας προσκληθεί να μιλήσει στο Κογκρέσο των ΗΠΑ, όπου καταχειροκροτήθηκε από Δημοκρατικούς και Ρεπουμπλικανούς επειδή δεν δίστασε να εναντιωθεί στην ωμή επιθετικότητα ενός δολοφονικού εχθρού.

Ολα, όμως, άλλαξαν μετά την επικράτηση του Τραμπ στις εκλογές του περασμένου Νοεμβρίου. Τόσο εκείνος όσο και ο αντιπρόεδρός του (ο οποίος την Παρασκευή χαρακτήρισε τον Ζελένσκι «ασεβή» και «αγνώμονα») επί μήνες έλεγαν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, ότι η δέσμευση των ΗΠΑ για υπεράσπιση της κυριαρχίας της Ουκρανίας ανήκε πλέον στο παρελθόν.

Μόλις πριν από τρεις εβδομάδες ο αμερικανός πρόεδρος είπε σε συνέντευξή του ότι η Ουκρανία, μια πρώην σοβιετική δημοκρατία που είχε κερδίσει την ανεξαρτησία της, είχε αναπτύξει στενούς δεσμούς με τη Δυτική Ευρώπη και επεδίωκε να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, «θα μπορούσε να είναι ρωσική μια μέρα».

Ούτε ο Τζέι Ντι Βανς είπε τίποτα πριν από δύο εβδομάδες στο Μόναχο για ισχυρές εγγυήσεις ασφαλείας προς την Ουκρανία, ως προϋπόθεση για οποιαδήποτε συμφωνία με τη Ρωσία. Ούτε για τιμωρία της Μόσχας ειπώθηκε, φυσικά, κάτι. Ο Ζελένσκι τα γνώριζε όλα αυτά, αλλά προφανώς τα ερμήνευσε διαφορετικά από τους περισσότερους.

Ο Ζελένσκι «τσίμπησε το δόλωμα»

Οπως εξηγεί στην ανάλυσή του ο Ντέιβιντ Σάνγκερ, σε αντίθεση με τον γάλλο πρόεδρο Μακρόν και τον βρετανό πρωθυπουργό Στάρμερ, οι οποίοι μετέβησαν στον Λευκό Οίκο με στόχο να κατευνάσουν τον Τραμπ και να του εξηγήσουν πώς η Ευρώπη επρόκειτο να αυξήσει τις αμυντικές της δαπάνες, ο Ζελένσκι «τσίμπησε το δόλωμα», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο έμπειρος αμερικανός δημοσιογράφος, ειδικά όταν ο Τζέι Ντι Βανς άρχισε να τον περιπαίζει σχετικά με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το Κίεβο στη στρατολόγηση νέων μαχητών.

Πέρασε στην αντεπίθεση, λέγοντας μάλιστα στον Τραμπ πως οι ωκεανοί μεταξύ Αμερικής και Ρωσίας δεν θα προστατεύουν για πάντα τις ΗΠΑ. Ο Τραμπ αντέδρασε, υψώνοντας τη φωνή του και λέγοντας στον ουκρανό ομόλογό του πως θα ήταν τυχερός αν υπογραφόταν μια οποιαδήποτε συμφωνία εκεχειρίας, υπαινισσόμενος, με λίγα λόγια, ότι οποιοσδήποτε όρος από τις ΗΠΑ ή τη Ρωσία –ή κανένας όρος από  πλευράς Ουκρανίας– θα ήταν καλύτερος από την αναπόφευκτη ήττα του.

«Θέλω να δω εγγυήσεις» απάντησε ο Ζελένσκι, φεύγοντας άρον άρον λίγο μετά από τον Λευκό Οίκο, δίχως να δοκιμάσει το γεύμα που του είχαν ετοιμάσει (ψητό κοτόπουλο με δενδρολίβανο και κρεμ μπρουλέ για επιδόρπιο), αλλά και χωρίς να υπογράψει τη συμφωνία για τα ορυκτά και τις σπάνιες γαίες.

Οσο για τη συνέχεια, «φυσικά, είναι πολύ πιο εύκολο να επαναλάβουμε το αγαπημένο σύνθημα του Τραμπ και να ανατινάξουμε μια υπάρχουσα παγκόσμια τάξη πραγμάτων, παρά να δημιουργήσουμε μια νέα» σημειώνει ο Ντέιβιντ Σάνγκερ.

Θυμίζει, όμως, πως χρειάστηκαν δεκαετίες για να καταρτιστούν οι κανόνες που διέπουν τις διεθνείς σχέσεις από το τέλος του B’ Παγκοσμίου Πολέμου και, παρ’ όλα τα ελαττώματά του, το σύστημα αυτών των κανόνων πέτυχε τους πρωταρχικούς του στόχους: την αποφυγή πολέμου μεταξύ μεγάλων δυνάμεων και την προώθηση της οικονομικής αλληλεξάρτησης.

Εως σήμερα ο Ντόναλντ Τραμπ δεν έχει διατυπώσει ποτέ εκτενώς με τι σκοπεύει να αντικαταστήσει αυτούς τους κανόνες. Το μοναδικό που έχει πει ξεκάθαρα είναι ότι θα χρησιμοποιεί την οικονομική και στρατιωτική ισχύ των ΗΠΑ για να συνάπτει συμφωνίες, ωσάν η διατήρηση της ειρήνης να ήταν υπόθεση τόσο απλή όσο οι αγοραπωλησίες ακινήτων.

«Λίγα στοιχεία δείχνουν πως από μόνη της αυτή η προσέγγιση είναι αποτελεσματική, ειδικά όταν έχεις να κάνεις με αυταρχικούς ηγέτες όπως ο Πούτιν και ο Σι Τζινπίνγκ της Κίνας, οι οποίοι σκέφτονται μακροπρόθεσμα όταν διαπραγματεύονται με δημοκρατίες οι οποίες, όπως θεωρούν οι ίδιοι, δεν διαθέτουν τη σταθερή βούληση που απαιτείται για την επίτευξη δύσκολων στόχων» σχολιάζει ο Ντέιβιντ Σάνγκερ. «Ομως, εάν κρίνουμε από την επίδειξη της Παρασκευής στο Οβάλ Γραφείο, ο Τραμπ φαίνεται πεπεισμένος ότι όσο κυβερνάει εκείνος, ο κόσμος θα διατάσσεται όπως διατάζει εκείνος».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News