1029
| Shutterstock

Το όραμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου για ένωση Δύσης και Ανατολής

Protagon Team Protagon Team 31 Ιανουαρίου 2023, 15:00
|Shutterstock

Το όραμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου για ένωση Δύσης και Ανατολής

Protagon Team Protagon Team 31 Ιανουαρίου 2023, 15:00

«Οταν, φεύγοντας για την Ασία, ο Αλέξανδρος κόβει τον Γόρδιο Δεσμό, η μοίρα του κόσμου φαίνεται να έχει αποφασιστεί. Αυτό το χτύπημα με το σπαθί φαίνεται να σφραγίζει την οριστική νίκη της Δύσης επί της Ανατολής. Χωρίζοντας το φως από το σκοτάδι, το πνεύμα από την ύλη, την ελευθερία από τον δεσποτισμό, εισάγει τον κεραυνό της ιστορίας στην επαναληπτικότητα της φύσης. Μαγικές πόλεις, όπως η Βαβυλώνα, η Τύρος και η Σιδώνα, υποκλίνονται μπροστά στον κατακτητή που ήρθε από την Ελλάδα. Ωστόσο, ο νικητής καταλήγει αιχμάλωτος του θηράματός του. Παντρεύεται μια Βαβυλώνια, προχωρά όλο και πιο ανατολικά, στα δάση της Ινδίας, καθώς ονειρεύεται  να ξαναδέσει τον δεσμό που είχε κόψει. Στο βλέμμα του Αλέξανδρου, σαν τρελό όνειρο, αναδύεται ένας κόσμος ικανός να ενώσει τις δυτικές και ανατολικές αρχές στον ίδιο πολιτισμό».

Αυτά έγραψε πρόσφατα, σε άρθρο του στη La Repubblica, o Ρομπέρτο Εσπόζιτο, ένας από τους κορυφαίους πολιτικούς φιλοσόφους της Ιταλίας, παρουσιάζοντας το βιβλίο «Ο Γόρδιος Δεσμός», που μόλις επανακυκλοφόρησε στα ιταλικά και στις σελίδες του οποίου δύο από τους πιο λαμπρούς γερμανούς στοχαστές του 20ού αιώνα, ο Ερνστ Γιούνγκερ και ο Καρλ Σμιτ, εστιάζουν την προσοχή τους σε ακριβώς αυτό: στο αίνιγμα που εξακολουθούν να αποτελούν οι σχέσεις Δύσης – Ανατολής και προσπάθησε να λύσει ο μακεδόνας στρατηλάτης κόβοντας τον Γόρδιο Δεσμό.

Ο ιταλός φιλόσοφος εξηγεί πως τόσο ο Γιούνγκερ όσο και ο Σμιτ εγκαταλείπουν τη φιλοσοφία της Ιστορίας του Χέγκελ, ο οποίος δεν έβλεπε την Ανατολή ως τίποτα παραπάνω από τον αρχικό χώρο από τον οποίο ξεκίνησε η οικουμενική διαδικασία που οδήγησε, από την αρχαία Ελλάδα, στον σύγχρονο πολιτισμό. Για τον Γιούνγκερ η Ανατολή δεν μπορεί να αναχθεί σε μια αρχαία Μητέρα από την οποία επρόκειτο να απομακρυνθούν αρχικά η Ευρώπη και μετά η Αμερική. Αντιθέτως, χαρακτήριζε την Ανατολή ως έναν «αιώνιο πόλο που προορίζεται να συνυπάρχει με τον Δυτικό σε κάθε χώρα και, μάλιστα, σε κάθε άνθρωπο», συνοψίζει ο Ρομπέρτο Εσπόζιτο. Αυτό, φυσικά, δεν αναιρεί «τη ριζική διαφορά ανάμεσα στον λεβάντε και στον πουνέντε», γεγονός που εξηγεί γιατί οι δύο κόσμοι δεν έχουν σταματήσει να συγκρούονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα εδώ και πολλούς αιώνες.

«Ο Μαραθώνας και οι Θερμοπύλες, το Βυζάντιο και η Βιέννη, η Ναύπακτος και το Στάλινγκραντ είναι μόνο μερικές από τις τοποθεσίες όπου η Δύση και η Ανατολή συγκρούστηκαν, με ανάμεικτα αποτελέσματα, για την παγκόσμια κυριαρχία. Αλλά η διαφορά είναι ξεκάθαρη. Ο Αλέξανδρος δεν είναι Τζένγκις Χαν. Για εκείνον η κατάκτηση δεν ισοδυναμεί με καταστροφή. Οσο αιματηρές κι αν είναι, οι εισβολές από τη Δύση δεν συγκρίνονται με εκείνες των Ούνων ή των Μογγόλων, οι οποίοι κατακαίνε τα πάντα στο πέρασμά τους. Σε αντίθεση με αυτούς, οι Ρωμαίοι θα δημιουργήσουν δρόμους και γέφυρες», συνοψίζει ο Εσπόζιτο, ο οποίος πλέον διδάσκει Θεωρητική Φιλοσοφία σε υποψήφιους διδάκτορες στην περίφημη Scuola Normale Superiore της Πίζας.

Δεν παραλείπει να επισημάνει, όμως, στο άρθρο του πως αυτή η τεράστια διαφορά μεταξύ Δύσης και Ανατολής επρόκειτο να εξασθενίσει, σχεδόν να εξαλειφθεί. «Η προέλαση του Χίτλερ στη Ρωσία έχει την ίδια καταστροφική δύναμη με εκείνη των Τατάρων στα δυτικά, σε σημείο που ο Γιούνγκερ να δηλώνει περισσότερο Ρώσος παρά Γερμανός. Οπως ο Τρόμος στην επαναστατική Γαλλία αντιστοιχεί σε αγριότητα με το μακελειό που προκάλεσαν οι Τούρκοι στην Αμμόχωστο», αναφέρει ενδεικτικά ο Εσπόζιτο.

Αλλά θεωρεί πως μια διαφορά εξακολουθεί να υφίσταται: «Ενώ στη Δύση ο ηγέτης μοιράζεται την εξουσία με άλλους, ως πρώτος μεταξύ ίσων –ήδη από τον Αγαμέμνονα–, στην Ανατολή ο δεσπότης έχει απόλυτη κυριαρχία. Σε ποια Δυτική χώρα θα μπορούσε να φανταστεί κανείς σήμερα την ισχύ του Πούτιν;», διερωτάται εστιάζοντας στο εκρηκτικό παρόν.

Επισημαίνει, όμως, πως η εν λόγω αντίθεση μεταξύ Δύσης και Ανατολής «δεν αναδύεται από δεσμούς αίματος ή φυλές, αλλά από πτυχές της ανθρώπινης φύσης που μάχονται και αλληλοεπικαλύπτονται ασταμάτητα. Επομένως, ο Γόρδιος δεσμός, κάθε φορά που θα κόβεται, αργά ή γρήγορα θα επανασυνδέεται, προεικονίζοντας ένα παγκόσμιο Κράτος το οποίο ο Γιούνγκερ διακρίνει ήδη στον ορίζοντα».

Η οπτική του Καρλ Σμιτ είναι διαφορετική, «λιγότερο λογοτεχνική και απολιτική, πιο συγκεκριμένη και ρεαλιστική», σύμφωνα πάντα με τον Εσπόζιτο. Στην απάντησή του προς τον Γιούνγκερ, ο Σμιτ επικαλείται την Ιστορία και, παρότι συμμερίζεται το πλανητικό σενάριο, αμφισβητεί τόσο το νόημα όσο και το περιεχόμενο των δύο αντίθετων πόλων. Απορρίπτει επίσης το όραμα ενός παγκόσμιου κράτους, που θα διέλυε όχι μόνο την πολλαπλότητα των μεγάλων χώρων του κόσμου, αλλά και τη δυναμική της πολιτικής, η οποία συνδέεται με την παρουσία αντίπαλων μετώπων. Με λίγα λόγια, «όπως δεν υπάρχει ενιαία Ανατολή –η Ρωσία δεν είναι η Κίνα–, έτσι δεν υπάρχει ενιαία Δύση», συνοψίζει ο ιταλός φιλόσοφος.

Οσον αφορά την Ευρώπη –στο κέντρο της οποίας χτυπά η γερμανική καρδιά, σύμφωνα με τον Σμιτ–, για να μη χάσει την ψυχή της, πρέπει να έχει την προσοχή της στραμμένη και στη Ρωσία και στην Αμερική. Περισσότερο, όμως, από οτιδήποτε άλλο, ο Σμιτ ερμηνεύει διαφορετικά από τον Γιούνγκερ το νόημα των δύο πόλων: «Δεν είναι η Ανατολή και η Δύση που αντιπαρατίθενται στην Ιστορία του Κόσμου, παρά μόνο αν αντιπροσωπεύουν δύο βασικά στοιχεία: της Γης και της Θάλασσας. Ο Σμιτ αντικαθιστά τη διπολικότητα που ο Γιούνγκερ επικαλείται μυθικά, με μια διαλεκτική ένταση που καταλήγει στην προοδευτική επικράτηση της θάλασσας επί της γης», γράφει ο Εσπόζιτο, συμπληρώνοντας πως η κίνηση της θάλασσας αντιστοιχεί στην ισχύ της τεχνικής που η Βρετανία, η κοιτίδα της βιομηχανικής επανάστασης,  μετέφερε στην Αμερική.

Στον σύγχρονο κόσμο δεν ανταγωνίζονται μόνο δύο πόλοι, αλλά δύο διαφορετικές προοπτικές, δύο διαφορετικές θεωρήσεις. «Από τη στεριά, η θάλασσα είναι μόνο ένα κινούμενο σύνορο. Από τη θάλασσα, η στεριά μοιάζει με την ενδοχώρα μιας ακτής. Για τους λαούς της θάλασσας η Ισπανία δεν είναι παρά μια φάλαινα εγκλωβισμένη στις παραλίες της Ευρώπης και η Αγγλία ένα νησί που μοιάζει με πλοίο. Από μέσα, ένα πλοίο μπορεί να μοιάζει με ένα σπίτι. Αλλά στην ανοιχτή θάλασσα μετατρέπεται στο αντίθετό του. Οπως η κίνηση είναι το αντίθετο της ακινησίας», συμπυκνώνει ο ιταλός φιλόσοφος. «Αυτή είναι η πραγματική αντίθεση μεταξύ Δύσης και Ανατολής», προσθέτει. Και επικαλείται τον Ολιβερ Στόουν, σκηνοθέτη της ταινίας «Alexander».

Γιατί όποιος την έχει δει, μάλλον θα θυμάται ακόμα «την αντίθεση στη μάχη των Γαυγαμήλων ανάμεσα στην ιερατική ακινησία του Δαρείου, που στέκεται στο άρμα του, και του ξέφρενου μένους του Αλέξανδρου ο οποίος, καβάλα στον Βουκεφάλα, τρέχει προς το άπειρο. Προσοχή όμως στο αλλότριο βλέμμα: ιδωμένο από την Ανατολή, το μένος του Αλέξανδρου είναι η τρέλα της Δύσης».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News

Διαβάστε ακόμη...

Διαβάστε ακόμη...