Είναι γνωστό ότι κατά τη διάρκεια της καραντίνας η χρήση υπηρεσιών streaming και η χρήση των social media εκτοξεύτηκαν σε πρωτοφανή επίπεδα. Υπήρξε μία πλατφόρμα που η αύξηση της χρήσης ήταν μεγαλύτερη από όλες τις υπόλοιπες. Οπως αναφέρει σε δημοσίευμα του ο Guardian, το WhatsApp είδε το βελάκι της αύξησης της χρήσης του σε παγκόσμιο επίπεδο να ανεβαίνει κατά 40%. Στην Ισπανία η αύξηση χρήσης της πλατφόρμας έφτασε στο 76%. Το WhatsApp καταφέρνει να βρίσκει χώρο δράσης ανάμεσα στην επικοινωνία μέσω e-mail, με το Facebook και τα γραπτά μηνύματα SMS. Η πλατφόρμα διευκολύνει την ανταλλαγή μηνυμάτων, links και φωτογραφιών ανάμεσα στα μέλη ομάδων χρηστών.

Κατά τη διάρκεια της καραντίνας συγγενείς και φίλοι χρησιμοποίησαν το WhatsApp για να διατηρούν επαφή σε πραγματικό χρόνο. Ομως στα μέσα Απριλίου κυκλοφόρησε η θεωρία συνωμοσίας ότι τα δίκτυα 5G και η χρήση κινητών τηλεφώνων συμβάλλουν στην μετάδοση του κορονοϊού που είχε ως αποτέλεσμα κάποιοι να καταστρέφουν κεραίες κινητής τηλεφωνίας.

Το WhatsApp μαζί με το Facebook (το οποίο εξαγόρασε το 2014 το WhatsApp) και το YouTube αποτέλεσαν τους βασικούς διαύλους μετάδοσης αυτής της θεωρίας. Δημιουργήθηκαν υποψίες ότι ορισμένες από τις ομάδες που δημιουργήθηκαν στην καραντίνα στο WhatsApp ήταν αυτές που προωθούσαν την ανόητη μεν αλλά επικίνδυνη όπως αποδείχτηκε θεωρία για το 5G. Μέσα από το WhatsApp επίσης κυκλοφόρησαν κατά τη διάρκεια της καραντίνας στην Βρετανία ηχητικά μηνύματα που ανέφεραν ψευδώς ότι τα ασθενοφόρα δεν θα παραλαμβάνουν ασθενείς που αντιμετωπίζουν αναπνευστικά προβλήματα.

Το WhatsApp είχε κατηγορηθεί και στο παρελθόν ως δίαυλος διασποράς fake news σε εκλογικές αναμετρήσεις σε χώρες που έχει έντονη παρουσία όπως η Βρετανία, οι ΗΠΑ, η Ινδία και η Βραζιλία. Μάλιστα στην Ινδία το WhatsApp έχει κατηγορηθεί για τον θάνατο 30 ατόμων που έχασαν τη ζωή τους από φήμες και ψευδείς ειδήσεις που διοχετεύτηκαν από την πλατφόρμα. Για αυτό τον λόγο η κυβέρνηση της Ινδίας προσπάθησε να δημιουργήσει ένα ειδικά διαμορφωμένο για το WhatsApp πλαίσιο λειτουργίας προκαλώντας όμως αντιδράσεις ότι καταργούνται με αυτόν τον τρόπο ατομικά δικαιώματα και καταπατώνται δημοκρατικές ελευθερίες.

Το ρεκόρ

Τα 19 δισ. δολάρια που έδωσε το Facebook το 2014 για να αποκτήσει το WhatsApp ήταν η μεγαλύτερη εξαγορά στην ιστορία στη βιομηχανία της τεχνολογίας. Εκείνη την εποχή το WhatsApp είχε 450 εκατ. χρήστες. Τον περασμένο Φεβρουάριο ο αριθμός των χρηστών στο WhatsApp ξεπέρασε τα δύο δισ. και είναι βέβαιο ότι αριθμός αυξήθηκε κατά τη διάρκεια της καραντίνας. Η διείσδυση του στις νεαρές ηλικίες είναι εντυπωσιακή.

Η φύση της πλατφόρμας

Το WhatsApp είχε ανακοινώσει στην διάρκεια της καραντίνας ότι βρισκόταν σε επαφή με τα υπουργεία Υγείας πολλών χωρών σε όλο τον κόσμο για να παρέχονται μέσω της υπηρεσίας ακριβείς και έγκυρες πληροφορίες για την πανδημία και τον ιό. Για να εμποδιστούν τα fake news σχετικά με τον κορονοϊό το WhatsApp αποφάσισε να περιορίσει τον αριθμό των μηνυμάτων που μπορούσε να προωθήσει κάποιος χρήστης. Αλλά σταδιακά άρχισε να αυξάνει και πάλι τις δυνατότητες των χρηστών να προωθούν μηνύματα.

Ετσι και αλλιώς από τη φύση του το WhatsApp είναι πλατφόρμα στην οποία δύσκολα μπορεί να ελεγχθεί κάποια πληροφορία, αφού για παράδειγμα μπορεί κάποια άτομα να δημιουργήσουν μια ομάδα χωρίς κανείς έξω από την ομάδα να γνωρίζει την ύπαρξή της. Επίσης η ισχυρή κρυπτογράφηση της πλατφόρμας την καθιστά άτρωτη στην παρακολούθηση. Ετσι δημιουργούνται φόβοι ότι σχηματίζονται στο WhatsApp ομάδες που έχουν στόχο τη διασπορά ψευδών ειδήσεων ή και την υποστήριξη ακραίων θεωριών.

Το WhatsApp έχει σίγουρα πολλά χαρακτηριστικά που δελεάζουν κάποιον για να γίνει χρήστης του, αλλά σε πολιτικό επίπεδο έχει δημιουργήσει έντονες ανησυχίες για προώθηση αντιδημοκρατικών δράσεων και συμπεριφορών. Η ισορροπία ανάμεσα στην προστασία της ιδιωτικότητας και στην μεγαλύτερη ελευθερία έκφρασης γνώμης που προσφέρει το WhatsApp σε σχέση με άλλες πλατφόρμες καθώς και στην κατάχρηση αυτής της προστασίας αναζητείται χωρίς επιτυχία μέχρι στιγμής.

Οι ομάδες

Δημιουργούνται ομάδες για οτιδήποτε μπορεί να φανταστεί κανείς, γεγονός που έχει πρακτικές εφαρμογές όπως η δημιουργία ομάδων ανάμεσα σε συμμαθητές ή συμφοιτητές που μοιράζονται πληροφορίες για τα ωράρια, τα μαθήματα κ.λπ. Παράλληλα οι δυνατότητες που προσφέρει η πλατφόρμα επιτρέπει σε ομάδες να αναπτύσσουν μια αυτοοργάνωση που παραπέμπει συχνά σε αναρχικά μοντέλα, γεγονός που πολλοί βρίσκουν ότι έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον για διαφόρους λόγους. Είναι κατανοητό από την μια πλευρά ότι οι χρήστες για να χαλαρώσουν και να εκφράζουν τις απόψεις τους πρέπει να είναι βέβαιοι ότι δεν παρακολουθούνται, υπηρεσία που προσφέρει το WhatsApp.

Ομως η άλλη όψη του νομίσματος είναι ότι αυτή η δυνατότητα επιτρέπει σε κάποιους να εκφράζουν προκαταλήψεις, προλήψεις, να κάνουν ανάρμοστα σχόλια ή να προωθούν ρητορική μίσους. Είναι επίσης πολύ δύσκολο να μπορέσουν επίσημοι φορείς να δράσουν μέσα στο WhatsApp αφ’ ενός, αφού δεν γνωρίζουν πώς να προσεγγίσουν τους κρυμμένους σε «αόρατες» ομάδες χρήστες, ενώ δεν μπορούν να γνωρίζουν όταν εντοπίζουν μια ομάδα που μπορεί να τους ενδιαφέρει η επικοινωνία μαζί της από τι είδους άτομα απαρτίζεται και τι συμβαίνει μέσα σε αυτή.

Κάποιες εφαρμογές που έχουν αναπτυχθεί στο WhatsApp όπως το «broadcast list» διευκολύνουν μεν τη μετάδοση μηνυμάτων σε άτομα μιας ομάδας που δεν έχουν μεταξύ τους επαφή αλλά και πάλι θα πρέπει αυτός που θέλει να επικοινωνήσει κάτι να το κάνει μέσω του ατόμου που έχει δημιουργήσει την ομάδα ή μια λίστα.

Ετσι είναι προς το παρόν πολύ δύσκολη αν όχι πρακτικά αδύνατη η διάχυση πληροφοριών στο WhatsApp από επίσημους διαύλους για ζητήματα που αφορούν μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες. Το Internet γενικότερα και τα social media ειδικότερα δίπλα στα πολλά θετικά που προσφέρουν αποτελούν δυστυχώς ευνοϊκό πεδίο για τη διόγκωση κοινωνικών παθολογιών και απειλών κάθε είδους. Και αν τα προβλήματα αυτά παρουσιάζουν έξαρση στις ανοικτές πλατφόρμες όπως το Faceboook, το Twitter κ.ά., είναι ευνόητο ότι στις κλειστές κοινότητες του WhatsApp ή έκταση αυτών των αρνητικών πλευρών είναι αχαρτογράφητη και οι φόβοι για το τι συμβαίνει μεγάλοι.

Η τάση για να μη διαταράσσονται οι ισορροπίες και η ενότητα μέσα σε μια ομάδα μπορεί να εμφανίζει αρνητικά φαινόμενα. Για παράδειγμα, μπορεί σε μια ομάδα ένα από τα μέλη που έχει ισχυρή παρουσία να αρχίσει να διαδίδει fake news ή να διατυπώνει ακραίες απόψεις με τις οποίες δεν συμφωνούν κάποια μέλη της ομάδας τα οποία όμως φοβούμενα μη διαταράξουν το κλίμα στην ομάδα ή υπό τον φόβο πιθανών αντιδράσεων εναντίον τους σιωπούν. Είναι πλέον σχεδόν αυτοματοποιημένη διαδικασία μέσα στα social media η μετατροπή κάποιου σε εχθρό αμέσως μόλις εκφράσει τη διαφωνία του για ένα ζήτημα από τους υποστηρικτές αυτού του ζητήματος και η έναρξη επιθέσεων εναντίον του. Μέσα σε αυτό το σκηνικό είναι σύνηθες τα μέλη μιας ομάδας βλέποντας ομοφωνία σε κάποια ψευδή είδηση, ένα ανάρμοστο σχόλιο ή μια ακραία τοποθέτηση να την προωθούν μέσα στην πλατφόρμα ή στον κυβερνοχώρο γενικότερα. Για αυτό και το WhatsApp θεωρείται πολύ ισχυρός δίαυλος μετάδοσης τέτοιου είδους μηνυμάτων.

Από την άλλη πλευρά κάποιοι λένε ότι αυτή η προστασία που προσφέρει το WhatsApp επιτρέπει σε κάποιους να δημοσιοποιούν τις πραγματικές τους απόψεις για διάφορα ζητήματα τις οποίες κρύβουν επιμελώς στην καθημερινότητά τους, στο οικογενειακό, φιλικό, επαγγελματικό τους περιβάλλον και στα ανοικτά social media. Υπάρχει επίσης και το ενδεχόμενο να κυκλοφορήσει μια ψευδής είδηση ή μια θεωρία συνομωσίας μέσα στο WhatsApp επειδή αυτός που αρχικά τη διοχέτευσε μέσα στην ομάδα του δεν κατάλαβε περί τίνος πρόκειται και τα άλλα μέλη της ομάδας είτε επειδή δεν το είδαν έγκαιρα είτε επειδή δεν ασχολήθηκαν με το ζήτημα το άφησαν ασχολίαστο με αποτέλεσμα η πληροφορία αυτή να συνεχίσει την πορεία της μέσα στην πλατφόρμα.

Η ιδεολογική και εμπορική αναμέτρηση

Ολα αυτά όπως λένε οι ειδικοί αποτελούν το αποτέλεσμα της μάχης ανάμεσα στις θετικές και αρνητικές πλευρές της διασύνδεσης και της επικοινωνίας των ανθρώπων ελεύθερα μέσα στο Internet τα τελευταία 25 χρόνια και ειδικά την τελευταία δεκαετία με την εμφάνιση των social media. Η ανοικτή επικοινωνία ανάμεσα σε πολλούς ανθρώπους συγκρούεται όλα αυτά τα χρόνια με την παραβίαση της ιδιωτικότητας, ζητήματα ασφαλείας και άλλες παρενέργειες του κυβερνοχώρου.

Μέσα μια κλειστή ομάδα πολλοί άνθρωποι νιώθουν πιο ασφαλείς και ήρεμοι αλλά αυτή η εξέλιξη ευνοεί τη διάσπαση της κοινωνίας σε πολλά μικρά κομμάτια, σε κλίκες που η μία αγνοεί την ύπαρξη της άλλης. Οι αναλυτές κάνουν λόγο για υποβόσκουσα πάλη ανάμεσα σε εκείνους που θεωρούν ότι με τα όποια αρνητικά η ανοικτή επικοινωνία μέσα στο Διαδίκτυο έχει τελικό θετικό πρόσημο ειδικά σε θέματα που άπτονται με τη δημοκρατία και τους τεχνολογικούς κολοσσούς όπως το Facebook που βρίσκουν εξαιρετικά επωφελές και επικερδές φυσικά τη συλλογή κάθε είδους προσωπικών δεδομένων των χρηστών και την παρακολούθησή τους η οποία διευκολύνεται μέσα από τη συμμετοχή σε ομάδες.

Οι αναλυτές επισημαίνουν πάντως ότι σε μια απρόβλεπτη από τις εταιρείες εξέλιξη η διευκόλυνση δημιουργίας ομάδων με απώτερο σκοπό τον έλεγχό τους οδήγησε λόγω της φύσης του μέσου σε ανάπτυξη φαινομένων αυτοοργάνωσης και δημιουργίας αναρχικών δομών όπως προαναφέραμε, κάτι που δημιουργεί ρωγμές στο οικοδόμημα που θέλουν να χτίσουν οι εταιρείες. Για όλους αυτούς τους λόγους το WhatsApp μπορεί να είναι ισχυρός δίαυλος μετάδοσης fake news και θεωριών συνωμοσίας αλλά προς το παρόν δεν μπορεί να αποτελέσει εργαλείο πολιτικής προπαγάνδας σε πρώτο επίπεδο όπως ας πούμε συμβαίνει με το Twitter και το Facebook τα τελευταία χρόνια.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News