Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μόλις γνώρισε αυτό που οι αναλυτές θεωρούν το χειρότερο πολιτικό πισωγύρισμά του εδώ και περισσότερο από δύο δεκαετίες. Το επί σειρά ετών κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) ηττήθηκε στις τοπικές εκλογές την περασμένη Κυριακή – γεγονός αναπάντεχα δυσάρεστο για τον τούρκο πρόεδρο, δεδομένου ότι είχε εδραιώσει την εξουσία του μέσω γενικών εκλογών πριν από έναν μόλις έναν χρόνο.

Το αντιπολιτευόμενο Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) κατάφερε σημαντικές νίκες σε όλη τη χώρα και κέρδισε τους πέντε μεγαλύτερους δήμους της Τουρκίας, περιλαμβανομένης και της Κωνσταντινούπολης, όπου ο Ερντογάν διεξήγαγε προσωπικά δυναμική εκστρατεία υπέρ του υποψηφίου του AKP.

Οσον αφορά τον μεγάλο νικητή της κυριακάτικης εκλογικής αναμέτρησης, τον δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου, κατεξοχήν εκπρόσωπο μιας νέας γενιάς τούρκων πολιτικών, «καθόρισε ρητά την επανεκλογή του με παγκόσμιους όρους, παρουσιάζοντας την επιτυχία του ως ένδειξη του τρόπου με τον οποίο τα κόμματα της αντιπολίτευσης και οι ψηφοφόροι μπορούν να εναντιωθούν σε εκλογικές απολυταρχίες όπως αυτές που έστησε ο Ερντογάν τα τελευταία χρόνια της διακυβέρνησής του» γράφει σε ανάλυσή του ο Ισάν Θαρόρ, αρθρογράφος επί διεθνών ζητημάτων της Washington Post. 

Οι εκλογές της Κυριακής «σηματοδοτούν το τέλος της δημοκρατικής διάβρωσης στην Τουρκία και την αναβίωση της δημοκρατίας» ανέφερε σχετικά ο ίδιος ο Ιμάμογλου. «Οι άνθρωποι που καταπιέζονται υπό αυταρχικά καθεστώτα στρέφουν τώρα το βλέμμα τους στην Κωνσταντινούπολη» πρόσθεσε, ενώ την επομένη έγνεψε προκλητικά στον Ερντογάν, δηλώνοντας ενώπιον των υποστηρικτών του στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης ότι «η εποχή της εξουσίας του ενός ανδρός έχει τελειώσει».

Πώς, όμως, εξηγείται η αναπάντεχη ήττα του Ερντογάν στην Κωνσταντινούπολη αλλά και σε ολόκληρη την Τουρκία; Αναμφίβολα σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η κατάσταση της οικονομίας και, κυρίως, η διαχείρισή της από τον Ερντογάν, με τα νοικοκυριά να χειμάζονται από τον καλπάζοντα πληθωρισμό και την κατάρρευση της λίρας.

Η αγωνία για τα προς το ζην, σε συνδυασμό με τη γενικευμένη δυσαρέσκεια, ώθησε μέρος των ψηφοφόρων του AKP να απέχουν. Μια βαθύτερη κόπωση λόγω της στασιμότητας υπό το AKP έσπρωξε ορισμένους από τους πιο δεξιούς ψηφοφόρους του σε άλλα κόμματα, περιλαμβανομένου και ενός ισλαμιστικού κόμματος που ήρθε σε ρήξη με τον Ερντογάν εξαιτίας της άρνησης του τούρκου προέδρου να διακόψει τους οικονομικούς δεσμούς της Τουρκίας με το Ισραήλ μετά το ξέσπασμα του πολέμου στη Γάζα.

Ομως ο βασικότερος παράγοντας ενδέχεται να είναι η μετάλλαξη του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος. Ο Ισάν Θαρόρ εξηγεί στην ανάλυσή του πως το κόμμα είναι συνδεδεμένο με το κρατικοδίαιτο κοσμικό παρελθόν της Τουρκίας και επί πολλά χρόνια θεωρούνταν υπερβολικά «δογματικό και ελιτίστικο», ενώ έδινε την εντύπωση ότι απευθυνόταν «αποκλειστικά σε κοσμικούς αστούς». Ο πρώην ηγέτης του, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, απέτυχε επανειλημμένως να νικήσει τον Ερντογάν στις εκλογές – τελευταία φορά πέρυσι.

«Αλλά μια νέα γενιά ταλαντούχων πολιτικών, από τον διάδοχο του Κιλιτσντάρογλου, Οζγκιούρ Οζέλ, μέχρι τον ίδιο τον Ιμάμογλου –οι οποίοι μπορούν να επικαλεστούν παρόμοια ταυτότητα με τον Ερντογάν–, πρωτοπορούν» σημειώνει ο αρθρογράφος της Washington Post.

Σχετικά με την ανεπάρκεια του Κιλιτσντάρογλου και τα προσόντα του Ιμάμογλου, παρόμοια άποψη έχει και η Ασλί Αϊντιντασμπάς, ανώτερη συνεργάτιδα του Brookings Institution με ειδίκευση στην Τουρκία: «Υπάρχει ένα μάθημα εδώ για άλλες δημοκρατίες που αγωνίζονται να νικήσουν τους αυταρχικούς ηγέτες τους: το χάρισμα έχει σημασία. Μόλις πριν από έναν χρόνο, η αντιπολίτευση της Τουρκίας απέτυχε να ανατρέψει τον Ερντογάν στις γενικές εκλογές, παρά την κατάσταση της οικονομίας – σε μεγάλο βαθμό επειδή τα κόμματα της αντιπολίτευσης κατέληξαν σε έναν ανιαρό συμβιβαστικό υποψήφιο, τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου. Με τον Ιμάμογλου ως τη νέα ελπιδοφόρα εναλλακτική επιλογή, η δυναμική μετατοπίστηκε κατά του Ερντογάν» γράφει η τουρκάλα ειδικός, επίσης στην Washington Post.

Επικαλούμενη έναν κορυφαίο σύμβουλο του Ιμάμογλου, σημειώνει πως ειδικά στην Κωνσταντινούπολη και στην Αγκυρα η επιτυχία των υποψηφίων της αντιπολίτευσης οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι κατάφεραν να επικρατήσουν σε συντηρητικές και χαμηλού εισοδήματος περιοχές όπου οι κοσμικοί δεν είχαν μεγάλη απήχηση στο παρελθόν.

«Για πολύ καιρό η κοσμική αντιπολίτευση της Τουρκίας προσέφερε μόνο ιδεολογία –μια αντίσταση στον ισλαμισμό του Ερντογάν– η οποία απευθυνόταν μόνο στην αστική μεσαία τάξη. Τώρα οι ηγέτες της αντιπολίτευσης υπόσχονται καλή διακυβέρνηση και, ως εκ τούτου, διευρύνουν τη βάση τους για να συμπεριλάβουν τους φτωχούς των πόλεων, τους Κούρδους και τους συντηρητικούς» συνοψίζει η Ασλί Αϊντιντασμπάς.

Οι εκλογές της Κυριακής απέδειξαν επίσης ότι τα δεδομένα μπορούν να αλλάξουν γρήγορα, ακόμη και σε ένα πολύ στενό, αν όχι ανελεύθερο, πλαίσιο, όπως αυτό της Τουρκίας υπό τον Ερντογάν. Τη Δευτέρα η Τουρκία ξύπνησε με μια σειρά από πολιτικές πραγματικότητες εντελώς διαφορετικές σε σχέση με πριν από λιγότερο από έναν χρόνο, όταν ο Ερντογάν κέρδισε ακόμη μια θητεία, παρά την ασθμαίνουσα οικονομία και τον ανείπωτο αντίκτυπο ενός φονικού σεισμού στη νότια Τουρκία.

«Κάποιοι υποστήριξαν ότι οι οπαδοί του Ερντογάν στέκονται πάντα στο πλευρό του. Αλλοι ισχυρίστηκαν ότι ο πρόεδρος έχει εδραιώσει την απολυταρχία τόσο πολύ που δεν θα μπορούσε να νικηθεί στις κάλπες» είπε ο Γκιονούλ Τολ, διευθυντής του προγράμματος για την Τουρκία στο Middle East Institute, αναφερόμενος στις βασικές απόψεις των αναλυτών στον απόηχο των εκλογών του 2023.

«Η επιτυχία του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος στις δημοτικές εκλογές της Κυριακής αποδεικνύει ότι και τα δύο στρατόπεδα έκαναν λάθος. Δείχνει ότι, παρά τους άνισους όρους ανταγωνισμού, οι εκλογές έχουν σημασία και οι ψηφοφόροι ψηφίζουν έχοντας κατά νου, τελικά, το πορτοφόλι τους» πρόσθεσε.

Οσον αφορά τη συνέχεια, ο Ερντογάν πιθανότατα θα επιδιώξει να επεκτείνει την κυριαρχία του το 2028 προχωρώντας στην «ανασύσταση του κλαμπ» –όπως το έθεσε ο Σονέρ Τσααπτάι, ανώτερος συνεργάτης στο Washington Institute for Near East Policy– των δεξιών εθνικιστών και των ισλαμιστών που βοηθούν τον Ερντογάν και το AKP να εξασφαλίζουν ποσοστό άνω του 50%. Αυτή τη φορά, ωστόσο, ενδέχεται να είναι πολύ πιο δύσκολο από όσο πίστευαν πολλοί μέχρι την περασμένη Κυριακή.

Μετά τις εκλογές του 2023 «πολλοί αναλυτές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η τουρκική πολιτική ήταν αρκετά προβλέψιμη, ότι ο Ερντογάν ήταν απόλυτος κυρίαρχος, χωρίς κανέναν απολύτως πραγματικό αντίπαλο» ανέφερε ο Τσααπτάι. Πλέον, όμως, η προσοχή όλων εστιάζεται στην ανεπάρκεια των υποψηφίων που διεκδίκησαν την εκλογή τους υπό το λάβαρο του Ερντογάν, ορισμένοι εκ των οποίων, στην Αγκυρα και στην Κωνσταντινούπολη για παράδειγμα, ηττήθηκαν με σημαντική διαφορά. «Ο Ερντογάν έχει τώρα πρόβλημα διαδόχου» σημείωσε ο Τσααπτάι. «Οποιος θέτει υποψηφιότητα ως πληρεξούσιός του αποτυγχάνει παταγωδώς». 

Τα δεδομένα στους κόλπους της αξιωματικής αντιπολίτευσης είναι όμως εντελώς διαφορετικά, με τον Ιμάμογλου να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή, έχοντας ενισχυθεί σημαντικά. Οπως εξηγεί στο άρθρο της η Ασλί Αϊντιντασμπάς του Brookings Institution, η επιτυχία του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης συνδέεται με τρεις παράγοντες που προσφέρουν μαθήματα στους φιλελεύθερους δημοκράτες αλλού στον κόσμο.

Ο Ιμάμογλου επικράτησε, πρώτον, επειδή είναι ένας «χαρισματικός» πολιτικός, ικανός να συγκινεί τα πλήθη. Δεύτερον, επειδή βασιζόταν σε μια διευρυμένη βάση ψηφοφόρων, περιλαμβανομένων και των Κούρδων, οι οποίοι κατά το παρελθόν κρατούνταν σε απόσταση από το κόμμα λόγω της ελιτίστικης και κοσμικής ιδεολογίας του, ενώ την περασμένη Κυριακή συνέβαλαν σημαντικά στην επανεκλογή του. Τρίτον, γιατί κατά τα προηγούμενα χρόνια κατάφερε, παρά τα πολλά εμπόδια, να αποδείξει ότι είναι ικανός να διαχειριστεί μια μητρόπολη όπως η Κωνσταντινούπολη και, άρα, να κυβερνήσει.

Ο Ιμάμογλου έχει συνδέσει την πολιτική του με εκείνη των φιλελεύθερων δημάρχων σε πρωτεύουσες όπως η Βαρσοβία και η Βουδαπέστη, οι οποίοι επίσης αντιμετώπισαν ανελεύθερες εθνικές κυβερνήσεις. Εχει «αντίληψη της πάλης μεταξύ της απολυταρχίας και της δημοκρατίας και βρίσκεται στον πυρήνα της. Αλλά είναι αρκετά έξυπνος ώστε να μην περιορίζεται σε αυτό» θεωρεί η τουρκάλα ειδικός.

Προειδοποιεί, όμως, πως είναι ακόμη πολύ νωρίς για να θεωρήσουμε τον Ερντογάν ξοφλημένο, καθώς «ξέρει πώς να επιβιώνει και είναι ένας πραγματιστής που μπορεί επιδέξια να αλλάξει συμμαχίες για να παραμείνει στην εξουσία».

Η Ασλί Αϊντιντασμπάς θεωρεί ότι ο τούρκος πρόεδρος κατά πάσα πιθανότητα θα αποπειραθεί να κερδίσει το χαμένο έδαφος μέχρι το 2028, ευελπιστώντας σε μια ανάκαμψη της τουρκικής οικονομίας υπό την εποπτεία του. Επίσης, πιθανότατα θα πιέσει για συνταγματικές αλλαγές, ούτως ώστε να είναι σε θέση να διεκδικήσει ακόμη μια θητεία, συμμαχώντας με ακροδεξιά και ισλαμιστικά κόμματα.

Ωστόσο, όπως επισημαίνει η τουρκάλα αναλύτρια, «πρόκειται για μια στρατηγική που θυμίζει εκείνη που εφάρμοσε ο εχθρός του, ο επί μακρόν πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπενιαμίν Νετανιάχου. Και, όπως στο Ισραήλ, μια τέτοια στρατηγική απλώς θα εντείνει την κοινωνική πόλωση και θα κλονίσει περαιτέρω την εύθραυστη δημοκρατία της Τουρκίας».

Αλλά ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει στη διάθεσή του μια ακόμη επιλογή: θα μπορούσε να επιλέξει να παραιτηθεί μετά την τρίτη του θητεία (το 2028) και δικαίως να ισχυριστεί ότι υπήρξε ένας μεταρρυθμιστής ηγέτης όχι λιγότερο συνεπής και σημαντικός από τον ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας, Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ.

«Αντί να προσπαθεί να είναι ένας εσαεί πρόεδρος όπως ο Βλαντίμιρ Πούτιν ή ο Σι Τζινπίνγκ, μέχρι να ολοκληρωθεί η θητεία του θα πρέπει να επικεντρωθεί στην κληρονομιά του, στις βιοτικές ανάγκες των πολιτών της Τουρκίας και στην εξασφάλιση της θέσης της χώρας σε έναν χαοτικό κόσμο. Μετά από αυτό το Σαββατοκύριακο είναι σαφές ότι οι ψηφοφόροι της Τουρκίας μίλησαν – και είναι έτοιμοι για αλλαγή. Θα τους ακούσει ο Ερντογάν;» διερωτάται η Ασλί Αϊντιντασμπάς. 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News