Η εποχή του κορονοϊού ανέδειξε ένα σοβαρό πρόβλημα παραπληροφόρησης, η οποία είναι ευρέως διαδεδομένη σε όλες τις μεγάλες πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αδιάκοπη και κατακλυσμιαία, η ροή ψευδοεπιστημονικών στοιχείων δεν περιορίζεται μόνο στην Covid και τα εμβόλια· επεκτείνεται σε όλους τους τομείς της υγείας με ανυποψίαστους και αφελείς χρήστες να προωθούν αδιάκριτα (και ανεξέλεγκτα) ψευδείς πληροφορίες.

Το Tik Tok, ειδικά, κατακλύζεται από μύθους για την υγεία. Ευτυχώς, μεγαλώνει συνεχώς η ομάδα επιστημόνων, γιατρών, επαγγελματιών υγείας και ακαδημαϊκών που δίνουν πραγματικές μάχες σε μια προσπάθεια απομυθοποίησης των ψευδών ειδήσεων. Το κάνουν «συρράπτοντας» κομμάτια από βίντεο παραπληροφόρησης, σε νέο δικό τους βίντεο, στο οποίο δίνουν τη δική τους επιστημονική άποψη. Θέλετε ένα παράδειγμα;

«Είμαι πρόθυμος να στοιχηματίσω ότι γνωρίζετε τουλάχιστον ένα κορίτσι που παίρνει στεροειδή κάθε μέρα», λέει ένας νεαρός άνδρας σε ένα βίντεο του TikTok, και συνεχίζει την παραπληροφόρηση κοιτάζοντας επίμονα την κάμερα: «Ενα στα τρία κορίτσια στις μέρες μας παίρνει αντισυλληπτικό χάπι, και είτε το πιστεύετε είτε όχι, το αντισυλληπτικό χάπι είναι στην πραγματικότητα ανάλογο του στεροειδούς νανδρολόνη, που χρησιμοποιούν οι bodybuilders».

Στο σημείο αυτό ένα άλλο πρόσωπο, που μέχρι εκείνη τη στιγμή τον άκουγε προβληματισμένος, γεμίζει την οθόνη. Είναι ο Μουσταφά Νταχίρ, φαρμακοποιός που σπουδάζει παράλληλα Ιατρική στην Αυστραλία. Ντυμένος με λευκή ιατρική μπλούζα διακόπτει το παραπλανητικό βίντεο: «Ενα από τα πιο ενοχλητικά πράγματα όταν πρόκειται περί παραπληροφόρησης είναι ότι οι άνθρωποι που κάνουν παραπληροφόρηση χρησιμοποιούν ψήγματα αλήθειας για να διαδώσουν τα ψεύδη τους», σχολιάζει, «Αυτός ο τύπος συγκρίνει τα αντισυλληπτικά με τα παράνομα αναβολικά».

@pharmustafa #myth #fyp #misinformation #pharmacist #doctor #pharmacy #medicine #health #contraception ♬ original sound – Mustafa D

Το βίντεο του Μουσταφά Νταχίρ στο TikTok

Στη συνέχεια o νεαρός φαρμακοποιός και φοιτητής Ιατρικής εξηγεί στους θεατές του τι είναι στεροειδές και προχωρώντας βήμα-βήμα δείχνει γιατί το αρχικό βίντεο -το οποίο ισχυρίζεται ότι τα αντισυλληπτικά χάπια προκαλούν ένα πλήθος παρενεργειών- είναι ανακριβές: «Αυτός ο τύπος χρησιμοποιεί απλώς τακτικές εκφοβισμού», λέει ο Νταχίρ, σημειώνοντας ότι υπάρχουν πολλές επιλογές ελέγχου των γεννήσεων με ποικίλες παρενέργειες.

Oι πλατφόρμες social media, μεταξύ αυτών και το TikTok,  έχουν αναπτύξει συστήματα για την επισήμανση της παραπληροφόρησης για τα εμβόλια· ωστόσο υπάρχει ένα απίστευτο πλήθος άλλων ύποπτων ισχυρισμών για την υγεία, που συχνά δεν ελέγχονται (όπως το παράδειγμα των αντισυλληπτικών), παρά μόνο από μεμονωμένους χρήστες, όπως ο Μουσταφά Νταχίρ, οι οποίοι έχουν πραγματικές ιατρικές γνώσεις και αντιδρούν.

Μιλώντας στη Ρίνα Ραφαέλ των New York Times, ο Νταχίρ παρατηρεί: «Η παραπληροφόρηση επηρεάζει τις ιατρικές αποφάσεις και την υγεία». Ο ίδιος άρχισε να απαντά σε ψευδείς ισχυρισμούς στο TikTok στην αρχή της πανδημίας και έκτοτε τα βίντεό του έχουν συγκεντρώσει 9,5 εκατ. likes. Μεταξύ άλλων έχει καταρρίψει τους ισχυρισμούς ότι η αντισύλληψη καθιστά τις γυναίκες υπογόνιμες, ότι μόνο η «φυσική» Ιατρική είναι άξια εμπιστοσύνης και ότι το Tylenol (η παρακεταμόλη στις ΗΠΑ) συνδέεται με τον αυτισμό.

Ωστόσο αυτή η δουλειά είναι εξαντλητική. Οι αναρμόδιοι influencers, που παραπληροφορούν με τις αναρτήσεις τους, είναι πολύ περισσότεροι από τους ειδικούς που τις απομυθοποιούν, και οι οποίοι συχνά δέχονται επιθέσεις από άλλους χρήστες για τις προσπάθειές τους. «Για κάθε μεγάλο δημιουργό περιεχομένου, που βασίζεται πραγματικά σε στοιχεία, έχεις 50 με 60 μεγάλους δημιουργούς που διαδίδουν παραπληροφόρηση», λέει στους New York Times ο δρ Ιντρις Μάγκαλ, @dr_idz, βρετανός γιατρός, ο οποίος έχει 1,3 εκατ. ακόλουθους στο Tik Tok.

@dr_idz @Vegan Physical Therapy Doc – Eggs are NOT HEALTHY! ??? #weightloss #fatloss #nutrition #fitness ♬ Chill Hip hop 37(932007) – 212soundworks

Ο δρ Ιντρις Μάγκαλ αντικρούει τον μύθο ότι τα αυγά είναι ανθυγιεινά

Διαθέτοντας, επιπλέον, και μάστερ στη διατροφική έρευνα, ο δρ Μάγκαλ καταρρίπτει τις μοντέρνες δίαιτες, τους αστήρικτους ισχυρισμούς ότι τα συστατικά των τροφίμων «προκαλούν καρκίνο» και τον μύθο ότι ορισμένα λαχανικά περιέχουν επιβλαβείς «τοξικές» χημικές ουσίες. Και λέει ότι η παραπληροφόρηση είναι τόσο διαδεδομένη ώστε καθημερινά τον κάνουν tag  σε 100 – 200 βίντεο ,χρήστες που του ζητούν να απομυθοποιήσει διάφορους ισχυρισμούς: «Οι άνθρωποι αναζητούν γνήσιους δημιουργούς περιεχομένου βασισμένους στην επιστήμη, βασισμένους σε στοιχεία», λέει στους New York Times.

Γόνιμο έδαφος για ψευδοεπιστήμη

Οπως έγραψε παλιότερα στους New York Times ο Μπένεντικτ Κάρεϊ, η παραπληροφόρηση είναι ευρέως διαδεδομένη σε όλες τις μεγάλες πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αλλά οι δυνατότητες ήχου του TikTok μπορούν να προσδώσουν στους ψευδείς ισχυρισμούς ιδιαίτερη «μακροζωία».

Οι ήχοι (από δημοφιλή τραγούδια, lip-syncing και χορευτικές προκλήσεις μέχρι viral ηχητικά εφέ) αποτελούν τη ραχοκοκαλιά των βίντεο TikTok. Και σύμφωνα με άρθρο του Κιάραν Ο’Κόνορ στο ιστολόγιο ISD (το ανεξάρτητο Institute for Strategic Dialogue είναι αφιερωμένο στη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την αντιστροφή του αυξανόμενου ρεύματος πόλωσης, εξτρεμισμού και παραπληροφόρησης παγκοσμίως) χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία και τη διάδοση παραπλανητικού και επιβλαβούς περιεχομένου που σχετίζεται με την COVID-19 στην πλατφόρμα, αποθαρρύνοντας τον εμβολιασμό.

Οι ερευνητές του ISD διαπίστωσαν ότι, παραπλανητικά βίντεο κλιπ κατά του εμβολιασμού, που «κόβονται» και σώζονται ως «ήχοι» του TikTok, «λειτουργούν ως viral chain messages», με την προέλευση των ισχυρισμών και του περιεχομένου τους συχνά να συγκαλύπτεται από την πλατφόρμα. Αυτό σημαίνει ότι οι παραπλανητικές πληροφορίες μπορούν να διαδοθούν ανεξέλεγκτα. Μάλιστα, ακόμα κι αν ένα βίντεο καταργηθεί, ο αρχικός «ήχος» συχνά επιβιώνει στο έργο χρηστών, που τον έχουν δανειστεί για το δικό τους περιεχόμενο.

Η μορφή των βίντεο του TikTok εξυπηρετεί τη διάδοση θεωριών συνωμοσίας

Το TikTok έχει, μεν, θεσπίσει πολιτικές για την επισήμανση τέτοιου περιεχομένου, στις οποίες περιλαμβάνεται και η προσθήκη ενημερωτικών banner σε περιεχόμενο για το εμβόλιο Covid-19, αλλά μια μελέτη του ISD σε περισσότερα από 6.000 βίντεο, που σχετίζονται με τα εμβόλια, διαπίστωσε ότι σε ποσοστό 58% δεν είχαν banner. Οσον αφορά την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης για την υγεία γενικά, όλα τα social media αντιμετωπίζουν ένα τρομακτικό έργο, δεδομένου του τεράστιου όγκου των ανακριβών αναρτήσεων. Δήλωση του TikTok αναφέρει: «Εργαζόμαστε επιμελώς για να αναλάβουμε δράση σε περιεχόμενο και λογαριασμούς, που διαδίδουν παραπληροφόρηση, ενώ παράλληλα προωθούμε έγκυρο περιεχόμενο σχετικά με τα εμβόλια μέσω του κόμβου πληροφοριών Covid-19».

Οταν οι υπεύθυνοι του TikTok ρωτήθηκαν αν η πλατφόρμα αντιμετωπίζει την παραπληροφόρηση για την υγεία γενικά (και όχι μόνο σε σχέση με τον κορονοϊό), η εταιρεία απάντησε ότι κατεβάζει αναρτήσεις που παραβιάζουν τις πολιτικές της και παράλληλα συνεργάζεται «με αξιόπιστες φωνές για να εξυψώσει το έγκυρο περιεχόμενο σε θέματα που σχετίζονται με τη δημόσια υγεία».

Η Αμπι Ρίτσαρντς, ερευνήτρια παραπληροφόρησης του Accelerationism Research Consortium (ARC), οργάνωσης που στοχεύει στην κατανόηση και την αντιμετώπιση της απειλής του εξτρεμισμού, επισημαίνει στο άρθρο της Ρίνα Ραφαέλ στους New York Times ότι η μορφή των βίντεο του TikTok εξυπηρετεί τη διάδοση θεωριών συνωμοσίας.

Οι δημιουργοί μιλούν απευθείας στην κάμερα σαν να βρίσκονται σε βιντεοκλήση με τον θεατή, οπότε το βίντεο «μοιάζει να είναι πιο αυθεντικό από ένα σκέτο κείμενο», λέει η κ. Ρίτσαρντς, κάτι που μπορεί να το κάνει να φαίνεται πιο αξιόπιστο. Από την άλλη πλευρά, το YouTube, το οποίο εξακολουθεί να είναι πολύ μεγαλύτερος προορισμός βίντεο από το TikTok και έχει επίσης δυνατότητες ήχου, δεν δημιουργεί την ίδια αίσθηση οικειότητας.

Ο Τίμοθι Κόλφιλντ, ερευνητής για το Δίκαιο και τις Πολιτικές της Υγείας στο Πρόγραμμα Canada Research Chairs στο Πανεπιστήμιο της Αλμπέρτα, ο οποίος μελετά την παραπληροφόρηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, λέει πως η έρευνα έδειξε ότι ένα ισχυρό προσωπικό ανέκδοτο, μαρτυρία ή αφήγηση θα μπορούσε να κατακλύσει την ικανότητα των ανθρώπων να σκέφτονται επιστημονικά. Ο καναδός επιστήμονας προσθέτει ότι σε συνδυασμό με δημιουργικά γραφικά, «αυτά τα στοιχεία έχουν γίνει ένας πολύ αναλώσιμος και ισχυρό τρόπος διάδοσης παραπληροφόρησης».

Οι δημιουργοί περιεχομένου ψευδοεπιστήμης βασίζονται στην ταχύτητα διάδοσης, που προσφέρουν τα social media και πολλοί χρησιμοποιούν το σοκ και τον φόβο για να κάνουν τους ψευδείς ισχυρισμούς υγείας να φαίνονται πιο επείγοντες και πιο αξιόπιστοι.

@epidemiologistkat The amount of people coming on here thinking they’re doing some thing is truly astounding #MissInformation #Disinformation #WHO #Hepatitis #StayInYourLane #ArmchairExpert #armchairepidemiology #googleisfree ♬ Monkeys Spinning Monkeys – Kevin MacLeod & Kevin The Monkey

Η επιδημιολόγος Κατρίν Γουάλας καταρρίπτει ψευδείς πληροφορίες υγείας στο TikTok

Επειτα, υπάρχει, και  το «science-washing», ένας όρος που χρησιμοποιούν όσοι προσπαθούν να απομυθοποιήσουν ψευδοεπιστημονικό περιεχόμενο, για να περιγράψουν πώς οι δημιουργοί του χρησιμοποιούν (δήθεν) επιστημονική γλώσσα σε ζητήματα υγείας για να προσδώσουν βαρύτητα, μελέτες που αποκρύπτουν στοιχεία ή έχουν παραπλανητικά στοιχεία για να υποστηρίξουν ψευδείς ισχυρισμούς ή αναφέρουν μελέτες που φαίνονται σχετικές αλλά δεν είναι.

Η έλλειψη επιστημονικής παιδείας στο διαδίκτυο ήταν εν μέρει αυτό, που ενέπνευσε την Κατρίν Γουάλας, επιδημιολόγο και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι στο Σικάγο, να αρχίσει να καταρρίπτει ανακριβές περιεχόμενο στο TikTok. Στην αρχή της πανδημίας, παρατήρησε ότι οι χρήστες συζητούσαν εάν ο Covid ήταν αληθινός· έκτοτε έχει απομυθοποιήσει βίντεο που δηλώνουν, για παράδειγμα, ότι τα εμβόλια Covid προκαλούν θάνατο εντός έξι μηνών, και ότι μικροσκοπικά σκουλήκια ή παράσιτα βρίσκονται σε χειρουργικές μάσκες προσώπου, ένα θέμα που επανέρχεται κάθε έξι μήνες: «Οι άνθρωποι έχουν εμμονή» είπε σε συνέντευξή της η αμερικανίδα επιδημιολόγος.

Σύμφωνα με την αμερικανίδα επιδημιολόγο, το πιο εξαντλητικό στοιχείο είναι  η παρενόχληση, που υφίσταται από χρήστες που την προσβάλλουν επανειλημμένα σε σχόλιά τους, και όταν δημοσιεύει κάτι υπέρ του εμβολιασμού, την κατηγορούν ότι είναι «τσιράκι της φαρμακοβιομηχανίας». «Μπλοκάρω λογαριασμούς κάθε μέρα», λέει. Στις αρχές του τρέχοντος έτους έλαβε επίσης απειλητικά και σεξουαλικά βίαια μηνύματα στο email της στο πανεπιστήμιο, μια κατάσταση που, όπως είπε, απαιτούσε να εμπλακεί η πανεπιστημιακή αστυνομία.

Για τους επαγγελματίες υγείας, η παρενόχληση μπορεί να έχει συνέπειες στην καριέρα τους ή να προκαλέσει φόβο για κάτι τέτοιο: «Πολλοί θεσμοί δεν θέλουν να προσελκύουν αρνητική προσοχή», παρατηρεί η Ρενέ ΝτιΡέστα, εμπειρογνώμων παραπληροφόρησης και υπεύθυνη τεχνικής έρευνας στο Stanford Internet Observatory, που μελετά την προπαγάνδα στο Διαδίκτυο.

Ο Μουσταφά Νταχίρ σκέφτηκε να εγκαταλείψει το TikTok όταν χρήστες της πλατφόρμας βρήκαν τη διεύθυνση του φαρμακείου του και διέδωσαν φήμες για την επαγγελματική και προσωπική του ζωή. Επρεπε επίσης να συναντηθεί με τον κοσμήτορα της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ και να εξηγήσει γιατί το πανεπιστήμιο είχε λάβει καταγγελίες. Λέει ότι εισέπραξε υποστήριξη, αλλά ανησυχεί ότι αυτό θα μπορούσε να αλλάξει γρήγορα: «Μια λάθος κίνηση και μπορεί να με απολύσουν από τη δουλειά μου ή να με διώξει το πανεπιστήμιο», λέει στου New York Times. «Πρέπει να είμαι σίγουρος ότι δεν θα τα κάνω θάλασσα».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News