Καλή η λαϊκή σοφία αλλά σαν την επιστημονική σοφία δεν έχει. Θα μου πεις δεν κάνει λάθη η επιστήμη; Φυσικά γίνονται λάθη εφόσον άνθρωποι βρίσκονται πίσω και από αυτή. Όμως η επιστημονική μέθοδος είναι αμείλικτη και αργά ή γρήγορα (συνήθως γρήγορα) η προσπάθεια επαλήθευσης ή επανάληψης θα αποκαλύψει και θα εκθέσει το λάθος. Από την άλλη, το πρόβλημα με τη λαϊκή σοφία είναι ότι ο κόσμος λειτουργεί επιλεκτικά, κρατώντας ως σοφία μόνο όσα ίσως έχουν μια βάση και ένα πιθανό αποτέλεσμα, αγνοώντας τα υπόλοιπα που ήταν ξεκάθαρα ανοησίες ακόμα και αν οι ανοησίες είναι πολύ συχνότερες. Ένα ακόμα πρόβλημα με τις λαϊκές σοφίες είναι ότι διαιωνίζονται συλλογικά, άρα ποτέ κανείς συγκεκριμένος δεν θα εκτεθεί αν έχουμε να κάνουμε με μπούρδες (και γι’ αυτό διαιωνίζονται), ούτε έχουμε να κάνουμε με επίσημα έγγραφα που μπορούν να διορθωθούν ή να υποστούν κριτική. Οπότε έχω πρόβλημα να δεχτώ ισχυρισμό που δεν προέρχεται από επίσημες μελέτες και δημοσιεύσεις, αλλά από γενικόλογες και αόριστες συζητήσεις, όσες φορές και αν τον άκουσα. Άλλωστε το χαρακτηριστικό των μύθων είναι ακριβώς ότι τους αναπαράγουν πολλοί και διαφορετικοί άνθρωποι.

Πάρτε για παράδειγμα το θέμα της διατροφής, που είναι από τα περισσότερο εμποτισμένα με μύθους, λαϊκές «σοφίες» και τσαρλατάνους. Το τι ακούμε και διαβάζουμε καθημερινά δεν περιγράφεται…Μαγικές λύσεις για υγεία ή απώλεια βάρους, όπλα κατά του καρκίνου και άλλων ασθενειών, μυστικά της φύσης που δήθεν φοβούνται οι φαρμακοβιομηχανίες, έξυπνες ιδέες για ωραίο κορμί γρήγορα λίγο πριν την εποχή της ξαπλώστρας… η λίστα είναι ατελείωτη και δεν υπάρχει περίπτωση να κάνεις έστω μια γρήγορη βόλτα στο διαδίκτυο και να μην πετύχεις σχετικό άρθρο ή βίντεο.

Όταν, λοιπόν, ένας ηλεκτρονικός φίλος και αναγνώστης του protagon μου είπε για το βιβλίο που μετέφρασε περί διατροφής και άσκησης, με τίτλο «Επιστήμη και Μύθοι για τη Διατροφή και την Άσκηση»* σκέφτηκα ότι θα έχει πολύ ενδιαφέρον αν όντως ακολουθεί μια επιστημονική απομυθοποιητική γραμμή. Η πρώτη μου απάντηση βέβαια ήταν «Αντρέα δεν θα το διαβάσω άμεσα, επειδή είναι 400 σελίδες και όταν δεν είμαι στο γραφείο να κάνω δουλειά πάνω στις δικές μου σημειώσεις είμαι με μια πάνα στο χέρι». Όμως  τα περιεχόμενα τράβηξαν την προσοχή μου, διότι το βιβλίο έκανε αναφορές σε πολλά θέματα που συζητάμε όλοι συχνά. Μιλώντας με τον Αντρέα και κοιτάζοντας διάφορες σελίδες του βιβλίου άρχισα να βλέπω ότι, όντως, γίνεται αναφορά σε δημοσιευμένες μελέτες, που ανατρέπουν παγιωμένες απόψεις που έχει ο κόσμος. Τα βιολογικά τρόφιμα δεν είναι πιο υγιεινά, το εμφιαλωμένο νερό δεν είναι καλύτερο από το νερό βρύσης, το φαγητό αργά το βράδυ δεν είναι εμπόδιο στην απώλεια βάρους, η αεροβική άσκηση δεν είναι καλύτερη για την καρδιακή υγεία ή την απώλεια λίπους… και πάμπολλες άλλες απομυθοποιήσεις από τον συγγραφέα, στο όνομα του οποίου πίνει νερό (όχι εμφιαλωμένο) ο διατροφολόγος Αντρέας, δίνοντας βέβαια τα στοιχεία των αντίστοιχων μελετών.

Δεν θα κάνω αξιολόγηση κανενός βιβλίου εφόσον δεν είμαι ειδικός (δεν θέλω να μπαίνω σε χωράφια διατροφολόγων, αλλά θα έκανα μια μόνο εξαίρεση, και αν ήταν στο χέρι μου θα τάιζα ολόκληρη τη χώρα βελανίδια), και ούτε θεωρώ ότι οποιοσδήποτε αμφισβητεί μια υπάρχουσα κατάσταση και γνώση, είναι αυτόματα απολύτως σωστός… άλλωστε στην αμφισβήτηση είναι μανούλες και οι τσαρλατάνοι. Όμως θέλω να περάσω το μήνυμα ότι κάθε τι που νομίζουμε ότι ξέρουμε επειδή το ακούσαμε πολλές φορές από πολύ κόσμο, ίσως να μην ισχύει αν δεν έχει επιστημονική βάση και κάλυψη. Μια δημοσιευμένη μελέτη σε επιστημονικό περιοδικό πρέπει να την παίρνουμε πολύ πιο σοβαρά από την συμβουλή της ξαδέρφης μας ή το ανώνυμο άρθρο σε ιστοχώρο που φιλοξενεί δηλώσεις μοντέλων και τραγουδιστών. Ρωτήστε φίλους επιστήμονες και όχι τη θεία σας… ακόμα και αν δεν γνωρίζουν την απάντηση θα ξέρουν πού να κοιτάξουν. Άλλωστε με τόση ανεργία ανάμεσα στους διδάκτορες θα έχουν σίγουρα το χρόνο να σας εξηγήσουν μερικά πράγματα. Μαγικές λύσεις συνήθως δεν υπάρχουν και η επιστήμη με τις ατέλειές της είναι μια σπουδαία υπόθεση, που δεν μπορεί να αντικαταστήσει εύκολα κανείς.

*Επιστήμη και Μύθοι για τη Διατροφή και την Άσκηση, Συγγραφέας: Jamie Hale, Mετάφραση: Ανδρέας Ζουρδός

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News