Αραχτός σε μία από τις σμαραγδένιες παραλίες της Καρύστου στη νότια Εύβοια (τέλειο μέρος για σύντομες και όχι μόνο αποδράσεις) ξεκίνησα κουβέντα με έναν φίλο για διάφορα νησιά που έχουμε επισκεφθεί μιας και διανύουμε την περίοδο των καλοκαιρινών διακοπών. «Αν έγραφες ένα άρθρο για κάποιο νησί για ποιο θα ήταν;» με ρωτάει. Αν έγραφα ταξιδιωτικά άρθρα θα μου ήταν δύσκολο να επιλέξω. Αλλά σε επιστημονικό επίπεδο η επιλογή μου ήταν σίγουρη.

Επισκέφθηκα την Ικαρία πριν από τρία χρόνια. Δεν είχα ενθουσιαστεί όταν η Άννα μου είχε πει ότι το νησί αυτό έχει τους δικούς του πολύ αργούς ρυθμούς. «Ωχ» σκέφτηκα… «θα περιμένω πόση ώρα την κάθε μου παραγγελία κάθε μέρα και δεν έχω χειρότερο, ειδικά όταν περιμένω την μπύρα μου». Τελικά τα Εξάρχεια του Αιγαίου, όπως τα αποκάλεσα μετά την επίσκεψή μου, ήταν μια χαρά… όχι οι καλύτερες παραλίες που έχω δει (αν και καναδυό ήταν πολύ ωραίες) αλλά καθόλου δεν μου καθυστερούσαν τις παραγγελίες και οι φιλικοί άνθρωποι που γνωρίσαμε τόσο γρήγορα μας έκαναν να αισθανθούμε σχεδόν ντόπιοι και να περάσουμε καταπληκτικά. Ενθουσιάστηκα μάλιστα ιδιαίτερα από τα ωράριά τους μιας και είμαι και εγώ βραδινός τύπος… αν και οι ντόπιοι βγαίνουν τόσο αργά που μάλλον πρωινούς τύπους τους λες.

Εκείνη την περίοδο είχαμε μάθει από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης πως η Ικαρία έχει μια σημαντική παγκόσμια πρωτιά. Οι κάτοικοι του μαζί με αυτούς άλλων τριών σημείων του κόσμου (Σαρδηνία, κάποιο νησί της Ιαπωνίας και την Κόστα Ρίκα) έχουν να επιδείξουν τον μεγαλύτερο μέσο όρο ζωής ή μάλλον για να είμαστε περισσότερο ακριβείς το ποσοστό των κατοίκων του με ηλικία άνω των 90 ετών ξεπερνά το 1% όταν ο μέσος όρος είναι 0.1%. Έγινε μάλιστα και κάποιο σχετικό συνέδριο στο νησί στο οποίο έλαβαν μέρος επιστήμονες από αρκετές χώρες. Γυρίστηκαν και διάφορα ντοκιμαντέρ.

Πολλοί μιλούν για τους χαλαρούς ρυθμούς ζωής του νησιού και άλλοι για καλή διατροφή ή συνδυασμό και των δύο. Δυσκολεύομαι να πιστέψω βεβαίως ότι σε άλλες επαρχίες της χώρας δεν θα βρούμε παρόμοιους ρυθμούς ζωής και εξίσου καλές διατροφικές συνήθειες. Αν έχεις κολλήσει ποτέ πίσω από αγροτικό περιμένοντας τον οδηγό να κουνηθεί για να ξεκολλήσεις και εσύ τότε θα ξέρεις ότι η αναισθησία-χαλαρότητα δεν είναι αποκλειστικό χαρακτηριστικό κανενός χωριού. Επίσης η οικογένειά μου κατάγεται από ένα μέρος όπου οι κάτοικοί του καταναλώνουν φρέσκο ψάρι και αυγοτάραχο σε μεγάλες ποσότητες οπότε τα περί διατροφής πάλι βερεσέ τα ακούω.

Επισκεπτόμενος λοιπόν το νησί έμαθα για τα ραδιενεργά λουτρά του που κατά τη γνώμη των ντόπιων ίσως κάνουν τη σημαντική διαφορά. Τα ραδιενεργά αυτά λουτρά τα οποία επισκέπτονται χιλιάδες άνθρωποι από όλα τα μέρη της Ελλάδος είναι μάλιστα τα περισσότερο ενεργά σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το ενεργό συστατικό των λουτρών είναι το ραδιενεργό ραδόνιο το οποίο είναι αποτέλεσμα σχάσης άλλων ραδιενεργών στοιχείων. Το ραδόνιο είναι ένα άοσμο και άχρωμο αέριο με μικρή χημική δραστηριότητα το οποίο οι λουόμενοι εισπνέουν. Έκθεση σε μεγάλες ποσότητες ραδόνιου φυσικά οδηγεί σε καρκίνους και μάλιστα θεωρείται ο δεύτερος μεγαλύτερος παράγοντας καρκίνου των πνευμόνων μετά το κάπνισμα. Σύμφωνα με τις οδηγίες προς τους επισκέπτες το ραδόνιο κατά κύριο λόγο εισπνέεται και αποβάλλεται από τον οργανισμό σε λιγότερο από μια μέρα.

Σύμφωνα με ισχυρισμούς μικρές εκθέσεις σε ακτινοβολία ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα, ενεργοποιούν νευρώνες και πολλά άλλα. Οι ντόπιοι, που φυσικά έχουν εκμεταλλευτεί εμπορικά τις πηγές όπως έχουν κάνει σε όλες τις υπόλοιπες χώρες, λένε ότι οι επισκέψεις στα λουτρά τους θεραπεύουν μια πολύ μεγάλη λίστα ασθενειών και ότι όλα αυτά είναι γνωστά από την εποχή των αρχαίων ελλήνων ιατρών. Υπάρχει μάλιστα διαφορετική λίστα για κάθε ξεχωριστή πηγή την οποία χαρακτηρίζει διαφορετική θερμοκρασία υδάτων, ραδιενέργειας και χημική σύσταση νερών. Η ιατρική κοινότητα σήμερα δεν έχει ακόμα αποδεχτεί ή αναγνωρίσει το ωφέλιμο αυτού του είδους θεραπείας αν και κάποιες έρευνες έχουν ξεκινήσει πρόσφατα με ομάδες ασθενών δίνοντας θετικά πρώτα συμπεράσματα. Η ρήση του παν μέτρον άριστον θα ταίριαζε απόλυτα εδώ εάν όλα αυτά ισχύουν αφού ιονίζουσες ακτινοβολίες που γνωρίζουμε ότι είναι άκρως επικίνδυνες για τον οργανισμό και αιτία καρκίνων, σε αυτή την περίπτωση ίσως δρουν ωφέλιμα με κατάλληλη και συνετή χρήση. Ίσως μάλιστα σε αυτά τα επίπεδα να καταστρέφουν καρκινικά κύτταρα δίχως να προκαλούν άλλες ζημιές. Άλλωστε οι ακτινοβολίες ήδη χρησιμοποιούνται στη μάχη κατά του καρκίνου.
Σε αυτό το σημείο ας αναφερθώ σε μία από τις πολλές θρυλικές ιστορίες ίασης του νησιού… τον Ικαριώτη στην Αμερική που του έδωσαν λίγους μήνες ζωής και εκείνος επέλεξε να επιστρέψει για να τους ζήσει στο νησί του. Τελικά έζησε πολλά χρόνια στην Ικαρία και όταν ρωτήθηκε τι είχαν να πουν οι γιατροί του για την απίστευτη εξέλιξη της αρρώστιας του εκείνος απάντησε ότι προσπάθησε να επικοινωνήσει μαζί τους αλλά είχαν πεθάνει όλοι πλέον.

Θα μπορούσε αυτή η μοναδική ιδιαιτερότητα του νησιού να είναι πράγματι ο καθοριστικός παράγοντας; Όπως πάντα την πιο έγκυρη απάντηση θα τη δώσουν οι ειδικοί επιστήμονες και ερευνητές που ως τώρα δεν έχουν ασχοληθεί αρκετά με το θέμα. Η προβολή στα μέσα ίσως δώσει το έναυσμα στους βιολόγους και άλλους να επικεντρωθούν σε αυτό το νέο πεδίο. Σε κάθε περίπτωση όμως χιλιάδες κόσμου θα συνεχίσουν να επισκέπτονται τα λουτρά και ακόμα περισσότεροι θα συζητάνε για αυτά πότε με απορία και πότε με καχυποψία. Η καχυποψία οφείλεται στο γεγονός ότι για τους μη ειδικούς ή τουλάχιστον για αυτούς που δεν είναι σε άμεση ανάγκη εύρεσης εναλλακτικών λύσεων για το όποιο πρόβλημά τους, οι λέξεις «ραδιενεργό» και «ακτινοβολία» προκαλούν φόβο.

Καθημερινά βρισκόμαστε σε έκθεση φυσικής ακτινοβολίας από το περιβάλλον και πολλές φορές οι δόσεις αυτές μεγαλώνουν όπως όταν για παράδειγμα ταξιδεύουμε με αεροπλάνο, περνούμε χρόνο σε υπόγειους χώρους, κάνουμε ακτινογραφίες ή αξονικές εξετάσεις και φυσικά όταν καπνίζουμε (ραδιενεργά στοιχειά βρίσκονται σε πολλές ουσίες).

Πώς θα μπορούσαμε λοιπόν να έχουμε κάποιο μέτρο σύγκρισης, έτσι ώστε την επόμενη φορά που κάποιος θα θέλει να επισκεφτεί τα λουτρά να μπορεί να έχει μια ιδέα του πόσο μεγάλη είναι η έκθεσή του σε αυτά; Στα ραδιενεργά λουτρά της Ικαρίας και άλλων που βρίσκονται σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, η πληροφορία που δίνεται σχετικά με τα επίπεδα ραδονίου είναι μια τιμή σε μονάδες Mache. Για το κοινό και τους επισκέπτες βεβαίως αυτό δεν δίνει μια απλή πληροφορία ή τουλάχιστον μια κατανοητή αναλογία ώστε να μπορεί να κάνει ο καθένας μόνος του τη δική του ανάλυση ρίσκου. Ας δούμε λοιπόν μερικές αναλογίες.

Τα λουτρά Λευκάδας στην Ικαρία σε κοντινή απόσταση από τον Άγιο Κήρυκο δίνουν ως πληροφορία ότι τα επίπεδά τους είναι 10 έως 32 ΜΕ (Mache) πράγμα που σημαίνει ότι είναι από τα πιο ασθενή του νησιού. 1 ΜΕ αναλογεί σε 13,500 Bq/m3 οπότε έχουμε τουλάχιστον 135,500 Bq/m3. Σε νορμάλ συνθήκες κάποιες ενδεικτικές τιμές είναι 100 Bq/m3 σε κλειστούς χώρους και 10-20 Bq/m3 έξω. Δηλαδή ακόμα και σε αυτά τα ασθενή λουτρά η έκθεσή μας στη ραδιενέργεια είναι τουλάχιστον χίλιες φορές μεγαλύτερη από τη φυσική έκθεση.

Χρησιμοποιώντας άλλες μονάδες για την ετήσια δόση ακτινοβολιών που δεχόμαστε, έχουμε περίπου 240 – 310 mrem/yr από το περιβάλλον και 60 – 300 mrem/yr από ιατρικές εξετάσεις. Ενδεικτικά πάλι να πούμε ότι μια ακτινογραφία στήθους είναι περίπου 10 mrem, ένα 5ωρο αεροπορικό ταξίδι περίπου 2 mrem ενώ μια αξονική τομογραφία από 500 έως 2.000 mrem.

Μια ώρα στα λουτρά θα είναι χίλιες φορές μεγαλύτερη έκθεση από τη φυσική, ας πούμε 300,000 mrem αλλά διά τον αριθμό των ωρών στο έτος (8.760)… οπότε 34 mrem. Σαν να λέμε ότι μια ώρα αντιστοιχεί σε 3 ακτινογραφίες ή 85 ώρες αεροπορικού ταξιδιού. Σε κάποια άλλα λουτρά της περιοχής βέβαια τα επίπεδα είναι 20 έως 30 φορές υψηλότερα κάτι το οποίο πρέπει επίσης να παίρνουμε υπόψη όταν σκεπτόμαστε τις επισκέψεις εκεί.

Κατά την επίσκεψή μου σε κάποιο από τα λουτρά έμεινα περίπου μισή ώρα πριν οι ντόπιοι μου πουν ότι αυτό ήταν αρκετό για μία επίσκεψη. Είχα σκεφτεί τότε ότι ήμασταν στα μέσα του έτους και είχα ήδη καπνίσει περίπου 200 πακέτα τσιγάρα (κάπνιζα τότε αλλά το έχω κόψει εδώ και δύο χρόνια), είχα κάνει μια αξονική εξέταση ένα μήνα πριν, είχα ταξιδέψει σχεδόν 20 ώρες με αεροπλάνο και προβλέπονταν άλλες τόσες έως το τέλος του έτους και κάπου εκεί σκέφτηκα ότι για τη δική μου περίπτωση οι υπολογισμοί δεν θα οδηγήσουν σε κανένα συμπέρασμα. 
Το θέμα της ραδιενέργειας πρέπει να μας απασχολεί και να ενημερωνόμαστε συνεχώς από τις αρμόδιες (αλλά σιωπηλές) υπηρεσίες. Ίσως η σιωπή οφείλεται σε έλλειψη ασφαλών συμπερασμάτων όμως οι ειδικοί σε θέματα βιολογίας και ακτινοβολιών πρέπει να επικοινωνούν τα όποια νέα δεδομένα τους. Όποιο και να είναι το μυστικό της Ικαρίας, θα ήθελαν όλοι να το μάθουν με σιγουριά και οι ντόπιοι να το αξιοποιήσουν στο έπακρο. Μέχρι να αποκαλυφθεί ας απολαύσουμε την άλλη σημαντική ιδιαιτερότητα της χώρας που είναι σίγουρα μυστικό καλοζωίας… τις βουτιές στα σμαραγδένια και κρυστάλλινα νερά μας.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News