«Γιατί οι Eλληνες φεύγουν από την Ελλάδα; Τι ανόητη ερώτηση! Οι Εσκιμώοι ακολουθούσαν πάντα χιλιόμετρα τους ταράνδους∙ για να τους φάνε, φυσικά. Αυτό κάνουν και οι Eλληνες: κυνηγούν τη δουλειά».

Ο Ελευθέριος Διαμαντής, καθηγητής Κλινικής Βιοχημείας στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, στον Καναδά, έδωσε τον τόνο στη συζήτηση που διεξήχθη το απόγευμα της Παρασκευής 12 Μαΐου, στο Ινστιτούτο Παστέρ, για τη «διαφυγή του πνευματικού δυναμικού της Ελλάδας και πώς ένα πρόβλημα μπορεί να γίνει αξιοποιήσιμο». Τόνο αισιόδοξο, για το πώς ένα πρόβλημα μπορεί να κρύβει τη λύση του, αλλά και πώς μπορεί να αναστραφεί προκειμένου να σταματήσει να αποτελεί πληγή χαίνουσα.

Τα στοιχεία της Τραπέζης της Ελλάδος δεν αφήνουν αμφιβολία για το μέγεθος του φαινομένου. Περίπου 500.000 Eλληνες, το 5% του συνολικού πληθυσμού της χώρας, το 10% του εργατικού δυναμικού, εγκαταλείπουν τη γενέτειρα τους, σε συνθήκες κρίσης, σε αναζήτηση καλύτερης τύχης.

«Αν μου προσφέρονταν οι ίδιες ευκαιρίες εδώ και στον Καναδά, ασφαλώς και θα έμενα στην πατρίδα μου το 1986, οπότε κλήθηκα να πάρω την απόφαση», τόνισε ο κ. Διαμαντής στην προσπάθεια να αποκρούσει τον χαρακτηρισμό «ριψάσπιδες» για κείνους που φεύγουν. Με παιγνιώδη διάθεση, ο καθηγητής διαβεβαίωσε ότι κανείς μετανάστης δεν είναι 100% χαρούμενος για την απόφασή του και για να πείσει το ακροατήριο, ανέσυρε τραγούδια από το «Μια βραδιά στο Λεβερκούζεν» μέχρι και στίχους για την ξενιτιά από τα χείλη του Στέλιου Καζαντζίδη. Θύμισε ότι ο μετανάστης είναι πάντα πολίτης β’ κατηγορίας. Παρομοίασε το φαινόμενο της διαφυγής με το μόσχευμα: κερδισμένος είναι ο δέκτης -η χώρα που υποδέχεται τον επιστήμονα, χαμένος είναι ο δότης- η χώρα από την οποία ο επιστήμονας φεύγει, και μισοχαμένος μισοκερδισμένος είναι ο ίδιος ο επιστήμονας –μετανάστης- το μόσχευμα που θα κάνει αγώνα για να μην «απορριφθεί» από το νέο περιβάλλον.

«Να μη μιλάμε για διαρροή δυναμικού. Να μιλάμε για κυκλοφορία, εντός και εκτός συνόρων», είπε ο καθηγητής αγγίζοντας το δια ταύτα της συζήτησης, τονίζοντας δηλαδή ότι μέρος της λύσης είναι να αναζητηθούν γέφυρες που θα συνδέουν τους «μέσα» με τους «έξω». «Ας μελετήσουμε τι έκαναν άλλες χώρες, όπως η Πολωνία, και κάποιοι θέλουν να γυρίσουν. Ας χρησιμοποιήσουμε τους έλληνες μετανάστες ως άμισθους συμβούλους – θα τους ακούσουν οι πολιτικοί; Ας κρατήσουμε επαφή με τους ανθρώπους αυτούς, μήπως και αργότερα επιστρέψουν. Ας νοιαστούμε για όσους μένουν, ιδίως τους νέους, ώστε η Ελλάδα να μη γίνει γηροκομείο, νοσοκομείο, νεκροταφείο».

«Εχουμε τον σπόρο»

Στην οθόνη προβλήθηκε ένα παλαιότερο δημοσίευμα του Guardian. «Young, gifted and Greek: the world’s biggest brain drain» (Νέοι, προικισμένοι και έλληνες: η μεγαλύτερη διαφυγή πνευματικού δυναμικού στον κόσμο). Είναι η γενιά G. Στο πόντιουμ βρέθηκε ο Νεκτάριος Ταβερναράκης, πρόεδρος του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας – καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης, για να επισημάνει ότι το φαινόμενο υπήρχε και στην αρχαιότητα. Ο όρος χρησιμοποιείται εξάλλου πρώτη φορά το 1963, για να περιγράψει το κύμα βρετανών επιστημόνων προς τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ο κ. Ταβερναράκης παραδέχθηκε ότι η ρίζα του προβλήματος αγγίζει τις διαχρονικές παθογένειες του οικοσυστήματος της έρευνας στην Ελλάδα, πλην όμως διατήρησε την αισιόδοξη νότα: «Μπορούμε, εδώ στην Ελλάδα, να κάνουμε έρευνα με αξιώσεις ∙ και αυτό είναι ένα βασικό εργαλείο για την αναστροφή του φαινομένου».

Επικαλέστηκε ποσοστά ελληνικών δημοσιεύσεων (1,13) σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, όπως το Nature, που υπερβαίνουν αντίστοιχα μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών, όπως η Γαλλία (0,99) και η Ιταλία (1,10). Μίλησε για ανταγωνιστικά ερευνητικά κέντρα, όπως το ΙΤΕ, το Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης στη Θεσσαλονίκη, τον Δημόκριτο, που κοντράρονται στα ίσα με κορυφαία ευρωπαϊκά ιδρύματα. Για τις σημαντικές χρηματοδοτήσεις που έχουν έλθει στη χώρα -σε απάντηση 1.300 αιτήσεων- από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας.

«Είναι δύσκολο, αλλά μπορούμε να τα καταφέρουμε», είπε ο καθηγητής. «Έχουμε τον σπόρο – όλα αυτά που σας ανέφερα. Κλειδί για τη λύση είναι να υπάρχει αξιοκρατική και διαρκής χρηματοδότηση της έρευνας. Να υπερβούμε την προχειρότητα και τη βραχύβια αντιμετώπιση».

Το 80% αυτών που φεύγουν είναι κάτω από 35 ετών

Οταν τον λόγο πήρε ο Μενέλαος Μανουσάκης, γενικός διευθυντής του Ινστιτούτου Παστέρ – καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, εξήξησε ότι brain drain πάντα υπήρχε, απλώς βρισκόταν σε λανθάνουσα κατάσταση. Δεν είχε πάρει μορφή, δεν είχε φθάσει τις 430.000 μεταναστών, με το 80% να είναι κάτω από 35 ετών.

«Το φαινόμενο γιγάντωσε η ανυπαρξία επιχειρησιακού προτύπου για την ανώτατη εκπαίδευση, η υποχρηματοδότηση της έρευνας και της καινοτομίας, η περιορισμένη δικτύωση με την αγορά. Φθάσαμε εδώ γιατί διαχρονικά, δεν αξιοποιείτο ικανοποιητικά το αξιόλογο ανθρώπινο κεφάλαιο, που προέκυπτε από τις σπουδές. Έχουμε ζήσει βία και ανομία στα Πανεπιστήμια, δεν έχουμε φροντίσει για συμμαχίες μέσα στα Ιδρύματα», εξήγησε ο κ. Μανουσάκης, επιχειρώντας να αποκρυπτογραφήσει τις αιτίες του προβλήματος. Στον αντίποδα, ο καθηγητής πρότεινε σχέδιο αναδιοργάνωσης του ακαδημαϊκού και ερευνητικού ιστού. Εστίασε, μεταξύ άλλων, στην ανάγκη δημιουργίας κέντρων αριστείας στην εκπαίδευση και την έρευνα, στα ευρωπαϊκά και αμερικανικά πρότυπα. Θεωρεί σημαντική την ίδρυση ιδιωτικών ΑΕΙ. Και επισήμανε πόσο σημαντική είναι η θεσμική διασύνδεση με όσους έχουν φύγει, ειδικά στο πλαίσιο μεταπτυχιακών προγραμμάτων.

---

---

Στη συζήτηση παρενέβησαν μέσω βίντεο ο Βασίλης Ζαννής, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης και η Ευαγγελία Κρανιά, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι, μεταλαμπαδεύοντας εμπειρία που ευδοκίμησε μέσα από συνεργασίες των Ιδρυμάτων που εκπροσωπούν με την Ελλάδα. Με το Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (Κρανιά),  με την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης – μέσω προγράμματος ανταλλαγής φοιτητών, από το 2001 (Ζαννής). Ο τελευταίος τόνισε πόσο σημαντική μπορεί να αποβεί η δυνατότητα συμμετοχής ελλήνων επιστημόνων του εξωτερικού σε βραχείας διδασκαλίας μεταπτυχιακά προγράμματα στην Ελλάδα.

«Καλό υλικό, οι Eλληνες»

Την αισιοδοξία της συζήτησης μοιράστηκε, ανεβαίνοντας στο βήμα, ο Γεώργιος Χρούσος, καθηγητής και πρόεδρος (Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία», Τμήμα Παιδιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών). Σε μια σύντομη αλλά μεστή παρέμβαση, ο καθηγητής εμφανίστηκε πεπεισμένος για την αναστρεψιμότητα του φαινομένου.

«Οι Eλληνες είναι εκ φύσεως λίγο τυχοδιώκτες», ανέφερε χαρακτηριστικά. «Εποίκησαν κάποτε όλη τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα. Στις απαρχές της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, οι νεστοριανοί χριστιανοί ταξίδεψαν ως την Περσία. Επί Τουρκοκρατίας, πολλοί Eλληνες πήγαν στην Ιταλία, για να ξεκινήσουν την Αναγέννηση. Οι Eλληνες είναι καλό υλικό, και από ηθικής πλευράς, και από πλευράς ευφυίας. Όπου κι αν έχουν πάει, έχουν διαπρέψει».

Ο κ. Χρούσος δεν δίστασε να ασκήσει κριτική στα κακώς κείμενα, όπως τα έχει ζήσει ο ίδιος στο πεδίο της Ιατρικής, τα τελευταία 15 χρόνια (σσ: τα προηγούμενα 27 χρόνια ήταν στις Ηνωμένες Πολιτείες): «Οι κοινωνίες μας δυσλειτουργούν. Ένας νέος γιατρός πρέπει να περιμένει επτά χρόνια για να κάνει ειδικότητα – γιατί να μείνει; Ξέρω πολλούς που έρχονται μεγάλοι και κουρασμένοι, να το κάνουν (…) Τα χρήματα ίσως υπάρχουν ∙ έχουμε 26 εκατομμύρια τουρίστες τον χρόνο στην Ελλάδα… (…) Το πρόβλημα είναι ότι το σύστημα είναι αγκυλωμένο. Δεν μπορεί για παράδειγμα η κυβέρνηση να μετακινήσει νέους γιατρούς από κέντρα υγείας, στο Κορωπί φερ΄ ειπείν, σε μεγάλα νοσοκομεία. Όλη η χώρα μοιάζει αγκυλωμένη. Γιατί να έχει νοσοκομείο η Πεντέλη, όταν δεν έχουμε κόσμο στα μεγάλα νοσοκομεία που κάνουν όλη τη δουλειά;».

«Υπάρχει και ξόδεμα πνευματικού κεφαλαίου»

Τελευταίος μίλησε ο Κώστας Φωτάκης, αναπληρωτής υπουργός Έρευνας και Καινοτομίας, που είχε κληθεί να προσεγγίσει το πρόβλημα υπό το κυβερνητικό πρίσμα. Δεν υπάρχει μόνο brain drain, διαφυγή πνευματικού κεφαλαίου, υπάρχει και brain waste, εντός συνόρων, ένα κεφάλαιο επιστημόνων που ξοδεύεται σε θέσεις χαμηλού βεληνεκούς.

Τα στοιχεία που κατέθεσε συμβάλλουν στην ανατομία του φαινομένου, καταδεικνύοντας σφοδρή επιδείνωσή του μετά την υπογραφή των Μνημονίων. Ποσοστό μεγαλύτερο του 70% εκείνων που κουνούν το μαντίλι του αποχαιρετισμού είναι κάτοχοι μεταπτυχιακού ή διδακτορικού διπλώματος. Βασική αιτία; Σαφώς και όχι το χρήμα ∙ η έλλειψη προοπτικής.

Ο υπουργός έκανε λόγο και για χαμηλή απορρόφηση εξειδικευμένου προσωπικού στον ιδιωτικό τομέα, παρουσιάζοντας επίσημα στοιχεία (European Journal of Social Science) : ανά 1.000 κατοίκους στην Ελλάδα, σε επιχειρήσεις απασχολούνται 1,31 ερευνητές έναντι 4,48, που είναι ο μέσος όρος του ΟΟΣΑ.

---

---

Ορκίστηκε ότι στις νέες δράσεις της κυβέρνησης θα είναι η στήριξη νέων επιστημόνων σε τμήματα επιχειρήσεων. Μίλησε για αύξηση κατά 14,1% των δαπανών για την έρευνα και την καινοτομία, μεταξύ 2014 – 2015, οπότε και ανέλαβε η σημερινή κυβέρνηση. Υπεραμύνθηκε εστιάζοντας, μεταξύ άλλων, στη στήριξη μέσω ΕΣΠΑ της εφαρμοσμένης έρευνας, με 1,2 δισ. ευρώ. «Περιμένουμε να έχουμε 9.000 θέσεις εργασίας για νέους επιστήμονες», είπε, δίνοντας παράλληλα ιδιαίτερη βαρύτητα στην ίδρυση του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας.

Στη συζήτηση, την οποία συντόνισε ο δημοσιογράφος Πολυδεύκης Παπαδόπουλος, υπήρξαν πλείστες όσες παρεμβάσεις μέσω βιντεοσκοπημένων μηνυμάτων από επιφανείς Eλληνες του εξωτερικού. Στο τέλος, οι κεντρικοί ομιλητές υπέγραψαν Διακήρυξη με βάση την οποία δεσμεύθηκαν να μετασχηματίσουν τη συζήτηση σε πρωτοβουλία, σε απτές δράσεις.

«Θέτουμε τον εαυτό μας στην υπηρεσία της Ελλάδας, για ανάπτυξη δράσεων οικουμενικής συνεργασίας των Eλλήνων του κόσμου που θα συνδράμουν σε αυτό τον σκοπό», είναι η τελευταία φράση της Διακήρυξης. Ακούει κανείς;

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News