Σαν εργοστάσιο σε νυχτερινή βάρδια. Tο βιομηχανικό κτίριο της Δωρίδος 2 στον Ταύρο, εκπέμπει φως πίσω από τα τεράστια παράθυρα με τα μαύρα καΐτια, ενώ στον μεγάλο εξώστη του, απέναντι ακριβώς από την καμινάδα του εργοστασίου, μια νυχτερινή κινηματογραφική προβολή λαμβάνει χώρα. Μια προβολή που καθηλώνει όσους βρέθηκαν για πρώτη φορά στο κτίριο που στεγάζει το Ιστορικό Αρχείο του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), αυτή την παραγωγική δεξαμενή ιστορίας και μνήμης που κόντρα στην κυρίαρχη εικόνα του σκονισμένου, απόλυτης σιγής αρχείου, ανάβει τα φώτα και προσελκύει το κοινό. Με στόχο τη γνώση, την κοινωνική αυτογνωσία, τη δημιουργία νέας αφήγησης πατώντας στην ιστορική απάντηση. Γίνεται, πολύ πιο εύκολα και συναρπαστικά απ' ό,τι πιστεύουμε οι περισσότεροι.

«Εξωστρέφεια», «γενικό κοινό» είναι οι λέξεις που επαναλαμβάνει η προϊσταμένη του Ιστορικού Αρχείου Λένα Μπενέκη. Κάθε τόσο η συζήτησή μας διακόπτεται, καθώς υποδέχεται τους επισκέπτες που βρέθηκαν στο κτίριο αυτή την καυτή νύχτα στα τέλη του Ιουλίου, για την τελευταία δράση του «ΘεΑθήναι»: Την προβολή δύο ταινιών για την Αθήνα, για τη χαμένη πόλη και την Αθήνα που φεύγει. Στο γραφείο της στοίβες με υλικό για το πρόγραμμα που θα ανακοινώσει τον Σεπτέμβριο το Ιστορικό Αρχείο, το οποίο ενεργοποιείται με συνέπεια και συνεχείς δράσεις πλέον, ως ένας χώρος συνάντησης, γνώσης, αλληλεπίδρασης των πολιτών. Ως ένας χώρος εκπλήξεων που αναβλύζουν μέσα από το μοναδικού πλούτου αρχειακό υλικό και οι οποίες γίνονται ελκυστικές, συναρπαστικές από τις δράσεις που αναπτύσσονται θεματικά γύρω από το περιεχόμενο του αρχείου, με κυρίαρχο όχημα τον πολιτισμό. Μέσω των εικαστικών, αλλά και του θεάτρου που «ακουμπά» στην ταυτότητα του αρχείου, όπως το θέατρο-ντοκουμέντο.

Το ΠΙΟΠ από την πρώτη στιγμή, χάρη στην οραματική προσέγγιση της Προέδρου του Σοφίας Στάικου, χάρη στον τρόπο της να σκέφτεται πέρα από το προφανές, out of the box, και να ενώνει ψηφίδες που αποκαλύπτουν την πραγματική, τη μεγάλη ιστορία και δυνατότητα του τόπου, κινήθηκε με τρόπο πρωτοποριακό και συγκροτημένο. Κινήθηκε με βασικές πυξίδες το περιβάλλον, την ιστορία, αλλά και την ιδιαίτερη παραγωγική ταυτότητα κάθε περιοχής. Έτσι, δημιούργησε ένα μοναδικό δίκτυο μουσείων στην περιφέρεια, εστιάζοντας και στην καθοριστική έννοια της ανάπτυξης. Όπως άλλωστε έχει επανειλημμένως τονίσει η κ. Στάικου, ο πολιτισμός και το περιβάλλον είναι οι παράμετροι που δεν μπορεί να αγνοήσει κανείς όταν αναζητά ένα νέο πρότυπο ισορροπημένης και αειφόρου ανάπτυξης.

Έτσι, τώρα, πλάι στο επιτυχημένο δίκτυο μουσείων της Περιφέρειας, ήρθε η ώρα πιο οργανωμένα από ποτέ να ενεργοποιηθεί και η περίπτωση της Αθήνας, με επίκεντρο το Ιστορικό Αρχείο. Εκεί όπου βρίσκεται το μεγαλύτερο τραπεζικό αρχείο της χώρας που περιέχει πολλά περισσότερα από τυπικά στοιχεία της τραπεζικής ανάπτυξης της Ελλάδας: Εδώ φυλάσσονται, οργανωμένα και κατηγοριοποιημένα ντοκουμέντα για την εκβιομηχάνιση της χώρας, για την ιστορία της επιχειρηματικότητας, για την υποδοχή των προσφύγων και την ενσωμάτωσή τους, αλλά και για την ιστορία του περιβάλλοντος μέσω της ανασύστασης της σχέσης του ανθρώπου μαζί του.

Από τον χώρο των χαρτών και των επίπλων με τη μυρωδιά τού χρόνου στο ισόγειο, περνάμε στον χώρο επεξεργασίας των εγγράφων (τον λένε χώρο διανοητικού ελέγχου!) και από εκεί στο τεράστιο αρχείο, όπου νιώθεις το κρύο να σε διαπερνά, όπως απαιτείται για τη συντήρηση των σπάνιων εγγράφων και ντοκουμέντων. Στα 17.500 μέτρα του αρχείου (που σύντομα θα γίνουν 35.000) κρύβονται αληθινές ιστορίες, συχνά συναρπαστικές (για παράδειγμα όλη η πορεία από την άνθηση μέχρι την καταστροφή της θρυλικής Πειραϊκής Πατραϊκής). Κρύβονται και απαντήσεις για όσα συνέβησαν τότε, για το πώς φτάσαμε εδώ. Είναι η μεγάλη ευκαιρία μέσω της μελέτης αυτού του παρθένου στην έρευνα αρχείου να αποκτήσουμε μια κοινωνική αυτογνωσία. Όμως «η μελέτη της ιστορίας, η αρχειακή έρευνα δίνει ιστορικές, όχι πολιτικές απαντήσεις» διευκρινίζει η κ. Μπενέκη.

Και η αλήθεια είναι πως σήμερα, χρειαζόμαστε απαντήσεις περισσότερο παρά ποτέ. Το αντιλαμβάνεσαι ακούγοντας τι ψιθυρίζουν πολλοί από τους επισκέπτες του Ιστορικού Αρχείου που παρακολουθούν την προβολή των ταινιών. Υπάρχει το θάμβος για αυτό που είχαμε και η απορία πώς τελικά χάσαμε τον δρόμο; Πώς χάσαμε το μεγάλο στοίχημα της μεταπολεμικής ανάπτυξης; Βέβαια «η μεταπολεμική ανασυγκρότηση είναι μόνο ένα επεισόδιο της ιστορίας μας. Το ζητούμενο είναι να ανασυγκροτήσουμε όλο το αφήγημα», παρατηρεί η κ. Μπενέκη.

Και αυτό θα γίνει με την έρευνα. Ακόμα πιο βέβαιο είναι ότι θα γίνει με την προσέλκυση των πολιτών, με τη συμμετοχή τους σε διαδικασίες και δράσεις γνώσης, εμπειρικής προσωπικής σχέσης με το υλικό της ιστορίας και με αφορμές για νέα δημιουργία ορμώμενες από την ιστορική σταθερά.

Το πρόγραμμα που θα ανακοινώσει τον Σεπτέμβριο το Ιστορικό Αρχείο του ΠΙΟΠ για όλη τη χρονιά, έχει αυτή τη διάθεση. Μεταξύ άλλων, θα γίνει προβολή των προπαγανδιστικών ταινιών για το σχέδιο Μάρσαλ – το ΠΙΟΠ έχει τα αρχεία των τεσσάρων οργανισμών που χειρίστηκαν το Μάρσαλ στην Ελλάδα. Θα γίνει ένα αφιέρωμα στο βιομηχανικό ντοκιμαντέρ, δηλαδή σε ταινίες που έγιναν κατόπιν παραγγελίας και που έχουν έναν τόνο μεγαλοστομίας και υπερβολής όπως επέβαλε ο «ρόλος» τους. Κορυφαίος του είδους ήταν ο οίκος σκηνοθετών Γαζιάδη, ταινίες του οποίου θα προβληθούν στο αφιέρωμα. Συγκεκριμένα, θα δούμε τρεις ταινίες από το αρχείο του ΠΙΟΠ (τις εντοπίσαμε να φυλάσσονται μέσα σε ειδικά πυράντοχα κουτιά στη μεγάλη, παγωμένη αίθουσα του αρχείου), ένα βουβό φιλμ από το Φωταέριο και ένα φιλμ από το αρχείο του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει η εικαστική πρόταση του φθινοπώρου, ένα installation για την τύχη του αγάλματος Τρούμαν στην Ελλάδα (με την υπογραφή σπουδαίου δημιουργού, το όνομα του οποίου θα ανακοινωθεί σύντομα). Ταυτόχρονα, θα συνεχιστούν οι θεματικές ξεναγήσεις, τα εκπαιδευτικά προγράμματα και το πλήθος των εργαστηρίων που έχουν σχέση με το χαρτί: Δημιουργία γλυπτών, κοσμημάτων, βιβλιοδεσία, μαθήματα για την ιστορία και την κατασκευή του χαρτιού, κ.ο.κ..

Στον σχεδιασμό του Ιστορικού Αρχείου του ΠΙΟΠ είναι και η δημιουργία μιας παράδοσης ιστορικού ντοκιμαντέρ, μέσα από μαθήματα και δημιουργία σχετικών ταινιών, με τους διακριθέντες να συνεχίζουν να διδάσκουν τους επόμενους, ώστε να δημιουργηθεί μια ανθρώπινη αλυσίδα διάδοσης και εδραίωσης του είδους.

Ιστορικό Αρχείο Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς
Δωρίδος 2 και Λεωφ. Ειρήνης 14, Ταύρος

*Η Ιωάννα Βασιλείου είναι δημοσιογράφος.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News