Η τριλογία «Millennium» του Στιγκ Λάρσον αποδείχτηκε εκδοτικό φαινόμενο. Οι πωλήσεις έχουν ξεπεράσει τα 100 εκατ. αντίτυπα, με τα δικαιώματα να έχουν πουληθεί σε περισσότερες από 50 χώρες. Και τα τρία βιβλία της τριλογίας, «Το Κορίτσι με το Τατουάζ», «Το Κορίτσι που Επαιζε με τη Φωτιά», «Το Κορίτσι στη Φωλιά της Σφήγκας», όπως είναι οι ελληνικοί τίτλοι τους (κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός), έχουν σαρώσει τα διεθνή λογοτεχνικά βραβεία, ενώ έχουν γυριστεί και οι αντίστοιχες ταινίες. Το «Κορίτσι με το Τατουάζ» (2011), μάλιστα, του Ντέιβιντ Φίντσερ, με τους Ντάνιελ Κρεγκ, Ρούνι Μάρα, Στέλαν Σκάρσγκαρντ, Κρίστοφερ Πλάμερ και Ρόμπιν Ράιτ, ήταν ένα θρίλερ-φαινόμενο που έλαβε πέντε υποψηφιότητες για Οσκαρ και δύο για Χρυσή Σφαίρα.

Ομως ο σουηδός συγγραφέας της πιο γνωστής σκανδιναβικής αστυνομικής σειράς νουάρ όλων των εποχών δεν πρόλαβε να ζήσει την επιτυχία του. Ο Στιγκ Λάρσον πέθανε ξαφνικά στο γραφείο του από καρδιακή προσβολή πριν από 20 χρόνια, σε ηλικία μόλις 50 ετών, πριν καν εκδοθεί ο πρώτος τόμος της τριλογίας του.

Ωστόσο είναι λιγότερο γνωστό ότι την ημέρα του θανάτου του, στις 9 Νοεμβρίου 2004, ο Λάρσον επρόκειτο να δώσει μια διάλεξη στα κεντρικά γραφεία της Arbetarnas bildningsförbund (Εκπαιδευτική Ενωση Εργαζομένων) στη Στοκχόλμη, με θέμα το πογκρόμ του Νοεμβρίου των Ναζί, γράφει στον Guardian από το Βερολίνο ο Νίκολας Πότερ, δημοσιογράφος που εργάζεται επίσης στη γερμανική Τaz και σε πολλές άλλες εφημερίδες.

Η «Kristallnacht», «Η Νύχτα των Κρυστάλλων», όπως ονομάστηκε η νύχτα της 9ης προς 10η Νοεμβρίου 1938, εξαιτίας των θρυμματισμένων γυαλιών που κάλυψαν τους δρόμους μετά τους βανδαλισμούς και τις καταστροφές εβραϊκών επιχειρήσεων, συναγωγών και σπιτιών από τους Ναζί στη Γερμανία και στην Αυστρία, ήταν μια σημαντική ημερομηνία στο ημερολόγιο του Λάρσον, την οποία μνημόνευε κάθε χρόνο. Για τον ίδιο, δε, ενσάρκωνε την άβυσσο του ακροδεξιού εξτρεμισμού, τον οποίο πολεμούσε σε όλη του τη ζωή.

Ο Στιγκ Λάρσον ήταν ένας αντιφασίστας ακτιβιστής. Ομως αυτή η πτυχή της ζωής του παραβλέπεται όλο και περισσότερο μετά την πρωτοφανή παγκόσμια επιτυχία των βιβλίων του. «Και όμως, η τριλογία είναι μόνο ένα επεισόδιο στο ταξίδι του Στιγκ στον κόσμο, και σίγουρα δεν είναι το έργο της ζωής του» έγραψε η σύντροφός του Εύα Γκάμπριελσον στα απομνημονεύματά της με τίτλο «There Are Things I Want You to Know» (2011).

Η Γκάμπριελσον αναφέρεται στον «Στιγκ της βιομηχανίας του “Millennium”», που δημιουργήθηκε μετά τον θάνατό του. Ο Λάρσον, ωστόσο, που η ίδια γνώρισε ήταν ένας ακλόνητος αντιφασίστας και αυτή η βαθιά ριζωμένη πεποίθησή του λάμπει στις σελίδες των αστυνομικών θρίλερ του.

Δύο δεκαετίες αργότερα, γράφει ο Πότερ στον Guardian, τα μυθιστορήματα του Λάρσον διαβάζονται ως ένα ζοφερό προμήνυμα του μελλοντικού πολιτικού τοπίου της Σουηδίας, με τους ακροδεξιούς Σουηδούς Δημοκράτες να συμμετέχουν στον κυβερνητικό συνασπισμό από το 2022. Ο Λάρσον αποκάλυψε το αντιδημοκρατικό υπογάστριο μιας χώρας που συνήθως συνδέεται με τον σκανδιναβικό εξαιρετισμό και όχι με τους δολοφόνους Ναζί – μια πλευρά της σουηδικής κοινωνίας που γνώριζε πολύ καλά ο ίδιος ως δημοσιογράφος.

Στο συναρπαστικό «Κορίτσι με το Τατουάζ», που διαδραματίζεται σε ένα φανταστικό σουηδικό νησί όπου κατοικεί μια πλούσια οικογένεια βιομηχάνων, το ναζιστικό παρελθόν δεν βρίσκεται ποτέ μακριά, κάτω από την επιφάνεια της πλοκής. Και οι τρεις αδελφοί Βάνγκερ (Ρίτσαρντ, Χάραλντ και Γκρέγκερ) ήταν μέλη της ακροδεξιάς οργάνωσης Νέα Σουηδία, με τον Χάραλντ να είναι «βασικός συντελεστής του –σε χειμέρια νάρκη– σουηδικού φασιστικού κινήματος».

Ο ερευνητής δημοσιογράφος Μίκαελ Μπλόμκβιστ βρίσκει αργότερα φωτογραφίες του Γκρέγκερ με τον Σβεν Ολοφ Λίντχολμ, έναν σουηδό ναζιστή ηγέτη της δεκαετίας του 1940. Η φασιστική ιδεολογία του Ρίτσαρντ, παππού της αγνοούμενης Χάριετ και του μοχθηρού αδελφού της Μάρτιν, τον είχε οδηγήσει, εξάλλου, στα φινλανδικά χαρακώματα κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στη συνέχεια, στο «Κορίτσι που Επαιζε με τη Φωτιά», βρίσκουμε τη συμμορία μοτοσικλετιστών Svavelsjö MC (το λογότυπο της οποίας έχει έναν κέλτικο σταυρό, σύμβολο που συνηθίζεται στις ομάδες της «λευκής υπεροχής») στο επίκεντρο ενός κυκλώματος εμπορίας σεξ. Η συμμορία συνδέεται στενά με την οργανωμένη Ακροδεξιά: το νούμερο δύο της, ο Σόνι Νιέμινεν, είχε συναλλαγές με νεοναζιστικές ομάδες όπως η Αρια Αδελφότητα και το Κίνημα Σκανδιναβικής Αντίστασης ενώ βρισκόταν στη φυλακή. Και ο Ρόναλντ Νίντερμαν –ένα κτήνος που δεν αισθάνεται πόνο και, όπως αποδεικνύεται, αδελφός της χάκερ Λίζμπεθ Σαλάντερ– ήταν μέλος μιας συμμορίας σκίνχεντ τη δεκαετία του 1980 στο Αμβούργο: ένα νεύμα στην εκκολαπτόμενη ακροδεξιά υποκουλτούρα στη Γερμανία, υπεύθυνη για εμπρηστικές επιθέσεις και δολοφονίες.

Στο τελευταίο, δε, μυθιστόρημα του Λάρσον, «Το Κορίτσι στη Φωλιά της Σφήγκας», ο Μπλόμκβιστ και η Σαλάντερ αποκαλύπτουν μια σκιώδη κλίκα εντός των σουηδικών μυστικών υπηρεσιών που ονομάζεται «Ο Τομέας», αποτελούμενη από μέλη της ακροδεξιάς Δημοκρατικής Συμμαχίας. «Μέσα στον “Τομέα” αυτόν δεν αποτελούσαν εμπόδιο» μαθαίνουμε. «Στην πραγματικότητα ο “Τομέας” είχε συμβάλει στη δημιουργία της ομάδας».

Η τριλογία «Millennium» αγγίζει πολλά θέματα, ιδίως τη βία κατά των γυναικών (μάλιστα, ο αρχικός σουηδικός τίτλος, στον οποίο επέμεινε ο Λάρσον για το πρώτο του μυθιστόρημα, μεταφράζεται ως «Ανδρες που Μισούν τις Γυναίκες»), ωστόσο ο συγγραφέας καταδίκαζε ειδικά την επιρροή της σουηδικής Ακροδεξιάς σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας.

Αυτές οι πεποιθήσεις είχαν τις ρίζες τους στη βιογραφία του, υπογραμμίζει ο Πότερ στον Guardian. Ο Λάρσον έγραψε ότι ο παππούς του, μαζί με τον οποίο μεγάλωσε στον παγωμένο σουηδικό Βορρά, ήταν αντιναζιστής κομμουνιστής και φυλακίστηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο παππούς αφηγήθηκε τη φρίκη του πογκρόμ του Νοεμβρίου, αφήνοντας μια μόνιμη εντύπωση στον νεαρό Λάρσον, ο οποίος ήταν και ο ίδιος αφοσιωμένος ακτιβιστής, πρώτα στο κίνημα κατά του πολέμου του Βιετνάμ και στη συνέχεια σε μαοϊκούς και τροτσκιστικούς κύκλους. Αλλά ήταν η δέσμευση του Λάρσον κατά της Ακροδεξιάς που θα διαμόρφωνε την πολιτική του δράση για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του.

Το 1979 ο Λάρσον άρχισε να εργάζεται στο σουηδικό πρακτορείο ειδήσεων Tidningarnas Telegrambyrå, όπου πέρασε τα επόμενα 20 χρόνια της καριέρας του ως χαμηλόβαθμος δημοσιογράφος. Αλλά στα μέσα της δεκαετίας του 1980, καθώς ακροδεξιοί εξτρεμιστές άρχισαν να ληστεύουν τράπεζες, να κλέβουν όπλα και να δολοφονούν ανθρώπους στη Σουηδία,  έγινε ο ειδικός του πρακτορείου.

Το 1983 άρχισε να γράφει στο βρετανικό αντιφασιστικό περιοδικό Searchlight ως ανταποκριτής του στη Στοκχόλμη. Το 1991 ήταν συν-συγγραφέας ενός βιβλίου στα σουηδικά για τον ακροδεξιό εξτρεμισμό. Και με την πάροδο των ετών έγραψε πολυάριθμες εκθέσεις και άρθρα για τον σύγχρονο αντισημιτισμό και την Ακροδεξιά, για οργανώσεις και ινστιτούτα στο Ισραήλ, στο Βέλγιο και στη Γαλλία.

Μια κρίσιμη στιγμή ήρθε το 1995. Ο Λάρσον συν-ίδρυσε το Stiftelsen Expo, ίδρυμα που εκδίδει μέχρι σήμερα ένα τριμηνιαίο περιοδικό για τον ρατσισμό, τον αντισημιτισμό και την Ακροδεξιά. Το 1999 είχε γίνει πλέον η καθημερινή του εργασία. Ηταν ένα επάγγελμα με μεγάλο προσωπικό κόστος, καθώς ο δημοσιογράφος και εκδότης μπήκε στις λίστες επιθέσεων των νεοναζί. Του έστελναν σφαίρες με το ταχυδρομείο. Συνάδελφοί του γίνονταν στόχοι, με πυροβολισμούς ή βόμβες σε αυτοκίνητα. Σύμφωνα με την Γκάμπριελσον, δεν παντρεύτηκαν ποτέ για λόγους ασφαλείας.

«Ο Στιγκ ήταν σπασίκλας στην καρδιά, αλλά υπήρχε μια αδιαμφισβήτητη αντρίλα (machismo) στην κάλυψη της Ακροδεξιάς τη δεκαετία του 1990» λέει στον Guardian ο Ντάνιελ Πουλ, επικεφαλής του Expo από το 2005. «Ηταν άνδρες που έκαναν έρευνα για άλλους, επικίνδυνους άνδρες, και μερικές φορές αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να έχεις μαζί σου ένα ρόπαλο του μπέιζμπολ για να προστατευτείς. Γιατί αυτό κάνεις όταν νιώθεις πως είσαι μόνος».

Ο Πουλ δέχτηκε τον βρετανό δημοσιογράφο στα γραφεία του Expo, στον πρώτο όροφο ενός κτιρίου σε γειτονιά της Στοκχόλμης. Κάδρα με εξώφυλλα του περιοδικού, το οποίο σήμερα έχει 7.000 συνδρομητές, κοσμούσαν τον τοίχο πίσω του. Στη διπλανή αίθουσα, τα 14 μέλη του προσωπικού ήταν απασχολημένα με τον σχεδιασμό του επόμενου τεύχους, με τα σχέδια των σελίδων κολλημένα στον τοίχο.

Είναι δύσκολο να μη σκεφτεί κανείς το φανταστικό ερευνητικό έντυπο Millennium στα μυθιστορήματα του Λάρσον, με το οποίο υπάρχουν πολλοί παραλληλισμοί, γράφει ο Πότερ στον Guardian. «Πολλοί άνθρωποι μού έχουν πει ότι το Millennium είναι ουσιαστικά το Expo», λέει ο Πουλ, «αλλά δεν είναι. Το Millennium ήταν το απόλυτο περιοδικό των ονείρων. Ο Στιγκ ήταν κακός επιχειρηματίας, οπότε δεν θα λειτουργούσε ποτέ στην πραγματική ζωή».

Ωστόσο η επιτυχία των μυθιστορημάτων, τα οποία έγραφε ο Λάρσον στον ελεύθερο χρόνο του, βοήθησε εν μέρει το ίδρυμα. Εκπρόσωπος της περιουσίας του δήλωσε ότι η εταιρεία χαρτοφυλακίου που την ελέγχει, όλα αυτά τα χρόνια έχει δωρίσει συνολικά πάνω από 40 εκατ. σουηδικές κορώνες (3,43 εκατ. ευρώ) στο ίδρυμα, τα οποία «υπήρξαν σαφώς καθοριστικής σημασίας για τις δραστηριότητες του Expo».

Ο Πουλ, δε, επιβεβαίωσε ότι το Expo έλαβε εφάπαξ δωρεές, καθώς και μια πρόσθετη ετήσια υποστήριξη από τους Λάρσον για μια περίοδο και ένα απόσπασμα του τέταρτου μυθιστορήματος της σειράς, «Το Κορίτσι στον Ιστό της Αράχνης» (εκδ. Ψυχογιός), που γράφτηκε από τον Νταβίντ Λάγκερκραντς και εκδόθηκε το 2015.

«Μερικές φορές ο κόσμος νομίζει ότι λάβαμε πολλά χρήματα μέσω των βιβλίων, αλλά είναι λιγότερα από όσα νομίζουν» λέει ο Πουλ. «Είμαστε ευγνώμονες για την οικονομική υποστήριξη που λάβαμε όλα αυτά τα χρόνια. Αλλά η συμφωνία για τα δικαιώματα έχει πλέον λήξει». Και προσθέτει: «Το λυπηρό είναι ότι ο Στιγκ δεν μπόρεσε να χρησιμοποιήσει τη φήμη του για να προωθήσει το πολιτικό του έργο».

Να σημειωθεί ότι ο αδελφός του Στιγκ, Γιοακίμ Λάρσον, αρνήθηκε αίτημα συνέντευξης για λόγους υγείας, ενώ η Γκάμπριελσον, 70 ετών σήμερα, δεν απάντησε σε πολλαπλά αιτήματα του Guardian.

Με την πρόσφατη εκλογική επιτυχία των ακροδεξιών Σουηδών Δημοκρατών, ενός κόμματος που έχει τις ρίζες του στον σουηδικό ναζισμό, ο πολιτικός εφιάλτης του Λάρσον έγινε πραγματικότητα με πολλούς τρόπους. «Προσπάθησε να δείξει ότι δεν ήταν απλώς μια συμμορία τρελών που σχεδίαζαν να διεισδύσουν στη σουηδική κοινωνία, αλλά ένα πραγματικό πολιτικό κίνημα που έπρεπε να καταπολεμηθεί με πολιτικά μέσα» έγραψε η Γκάμπριελσον το 2011. Και τα «Εκατομμύρια του “Millennium”», όπως αποκάλεσε ένα σουηδικό ντοκιμαντέρ τα κέρδη που απέφερε η τριλογία, θα ήταν αναμφισβήτητα μια μεγάλη ώθηση για το άλλο έργο ζωής του.

Να σημειωθεί ότι στο σουηδικό ντοκιμαντέρ του Χένρικ Γκέοργκσον «Mannen som Lekte med Elden» (Ο άνθρωπος που έπαιζε με τη φωτιά») του 2018 –μια  αναφορά στον δεύτερο τόμο του «Millenium», «Το Κορίτσι που Επαιζε με τη Φωτιά»– παρουσιάζονται 50 μαρτυρίες, μεταξύ των οποίων της συντρόφου του Στιγκ Λάρσον, Εύα Γκάμπριελσον, και παλιών συναδέλφων του στο πρακτορείο ειδήσεων ΤΤ.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News