Στις 8 Οκτωβρίου, ο Σεμπαστιάο Σαλγκάδο, ο θρυλικός βραζιλιάνος φωτογράφος που βλέπει τον πλανήτη χωρίς σύνορα και τους ανθρώπους χωρίς χρώμα, έκλεισε τα 80. Γεννημένος στη Βραζιλία το 1944, μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα και την επιβολή της δικτατορίας (1964-85) στην πατρίδα του, το 1969 ο Σαλγκάδο κατέφυγε στο Παρίσι, όπου ολοκλήρωσε τις σπουδές του στα Οικονομικά και στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο. Η εργασία του στον Διεθνή Οργανισμό Καφέ τού έδωσε την ευκαιρία να ταξιδέψει στην Αφρική, σε αποστολές της Παγκόσμιας Τράπεζας.

Το 1973 εγκατέλειψε την καριέρα του οικονομολόγου για να αφιερωθεί στη φωτογραφία και επέστρεψε στο Παρίσι, όπου διατηρεί το στούντιο και το αρχείο του. Το 1979 εντάχθηκε στο Magnum και γρήγορα αναδείχτηκε σε έναν από τους σταρ του διεθνούς φωτογραφικού πρακτορείου, από το οποίο αποχώρησε το 1994 για να ιδρύσει μαζί με τη γυναίκα του Λέλια Ντελουίζ Βανίκ Σαλγκάδο, το πρακτορείο Amazonas images. Μαζί με τη Λέλια, εξάλλου, δημιούργησαν το Ινστιτούτο Terra και πέτυχαν την ολική αναδάσωση ενός τμήματος του Ατλαντικού δάσους στην πατρίδα τους, την πολιτεία Μίνας Ζεράις της Βραζιλίας.

 

View this post on Instagram

 

A post shared by Sebastião Salgado (@sebastiaosalgadooficial)

Φωτογραφία του 1978 για ντοκιμαντέρ με θέμα την περιοχή La Cité des 4000, ένα σύμπλεγμα διαμερισμάτων στο Σεν Σαν Ντενί, βορειοανατολικά του Παρισιού

Στη διάρκεια της ζωής του ο Σαλγκάδο έχει δει πολέμους, επαναστάσεις, πραξικοπήματα, ανθρωπιστικές κρίσεις και πείνα. Εχει δει επίσης μερικά από τα πιο παρθένα μέρη στον πλανήτη, τόπους και λαούς ανέγγιχτους από την καταστροφική μανία του σύγχρονου ανθρώπου.

«Φωτογράφισα τον κόσμο» λέει ο Σαλγκάδο στον Αντρέι Νέτο του Guardian, σε μια συνέντευξη με αφορμή τα 80ά γενέθλιά του και τα μελλοντικά του σχέδια. Το σύνολο της δουλειάς του είναι ένας άμεσα αναγνωρίσιμος συνδυασμός ασπρόμαυρης σύνθεσης και δραματικού φωτισμού, που καλύπτει εκατοντάδες projects σε 130 χώρες, και το όνομά του βρίσκεται στο πάνθεον θρυλικών φωτογράφων, όπως οι Ρόμπερτ Κάπα, Γιουτζίν Σμιθ, Μάργκαρετ Μπουρκ-Γουάιτ, Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν, Τζέιμς Νάχτγουεϊ και Στιβ ΜακΚάρι.

Τώρα, όμως, λέει στη συνέντευξή του στον Guardian, ήρθε η ώρα να παραιτηθεί: «Ξέρω ότι δεν θα ζήσω πολύ ακόμη. Αλλά ούτε και θέλω να ζήσω πολύ περισσότερο. Εχω ζήσει πάρα πολύ και έχω δει πάρα πολλά πράγματα». Αν και εξακολουθεί να είναι δυνατός και δραστήριος –μπορεί να περπατάει και να κάνει ποδήλατο αρκετά χιλιόμετρα την ημέρα–, το σώμα του πληρώνει το τίμημα για τα χρόνια που εργάστηκε σε μερικά από τα πιο εχθρικά και δύσκολα μέρη του κόσμου.

 

View this post on Instagram

 

A post shared by Sebastião Salgado (@sebastiaosalgadooficial)

Η πρώτη συλλογή φωτογραφιών για την Αμαζονία έγινε το 1983 με σκοπό να καταδείξει την αποψίλωσή της

Ζώντας με επιπλοκές στο αίμα μετά από ακατάλληλη θεραπεία για ελονοσία, την οποία έπαθε στην Ινδονησία, και προβλήματα στη σπονδυλική στήλη εξαιτίας μιας νάρκης που ανατίναξε το αυτοκίνητό του το 1974 στη Μοζαμβίκη κατά τη διάρκεια του πολέμου για την ανεξαρτησία της, ο Σαλγκάδο είναι έτοιμος να αποσυρθεί από την ενεργό δράση.

Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι έχει σταματήσει εντελώς να δουλεύει. Τώρα επιμελείται το δικό του μνημειώδες αρχείο, το οποίο πριν από 15 χρόνια αριθμούσε περίπου 500.000 έργα. Μια νέα καταμέτρηση είναι αυτόν τον καιρό σε εξέλιξη, ως το πρώτο βήμα για την πώλησή του, ενώ δεν του λείπουν και τα νέα projects.

Επεται η έκθεση των βραβείων Sony World Photography Awards 2024 στο Somerset House του Λονδίνου, από τις 16 Απριλίου μέχρι τις 6 Μαΐου, όπου θα τιμηθεί με το βραβείο Outstanding Contribution to Photography για την Εξαιρετική Συνεισφορά του στη Φωτογραφία. Υπάρχει επίσης μια συνεργασία με το Μουσείο Wende στο Λος Αντζελες για τη βιομηχανία στη Σοβιετική Ενωση, την οποία ο Σαλγκάδο περιγράφει ως «παράδεισο των εργαζομένων». Ακόμη, ένα άλλο project θα συγκεντρώσει μερικές από τις παλαιότερες φωτογραφίες του στο Museu Da Imagem E Do Som (Μουσείο Εικόνας και Hχου) του Σάο Πάολο.

Ο Σαλγκάδο προετοιμάζεται επίσης για την Cop30, που θα φιλοξενηθεί τον Νοέμβριο του 2025 στο Μπελέμ της βόρειας Βραζιλίας. «Θα ανοίξουμε με μια έκθεση με 255 τεράστιες φωτογραφίες από το project μου “Amazônia” και μια συναυλία με συνθέσεις του Εϊτόρ Βίλα-Λόμπος», λέει στον Guardian.

Στο υπόγειο του γραφείου του στο Παρίσι υπάρχουν στοίβες με χιλιάδες φωτογραφίες που περιμένουν να τις ταξινομήσει. Στον επάνω όροφο, η Λέλια Βανίκ Σαλγκάδο, η αρχιτέκτονας και πρώην πιανίστα με την οποία είναι παντρεμένος εδώ και 60 χρόνια, διευθύνει το πρακτορείο, σχεδιάζει νέες εκθέσεις και ασχολείται με το concept, το design και την επιμέλεια των βιβλίων του. «Δεν μπορώ να πω πού τελειώνω εγώ και πού αρχίζει η Λέλια» λέει ο Σαλγκάδο για τη γυναίκα που γνώρισε όταν ήταν 19 ετών και εκείνη 17, στο Μίνας Ζεράις της Βραζιλίας, όπου γεννήθηκαν. «Είναι κεντρική στη ζωή μου» τονίζει.

Ο Σεμπαστιάο και η Λέλια ήταν μέλη μιας επαναστατικής αριστερής ομάδας, αλλά καθώς οι πολιτικές διώξεις χειροτέρευαν στην Βραζιλία, το ζευγάρι αποφάσισε να αυτοεξοριστεί στο Παρίσι. Στα 29 του ο Σαλγκάδο δανείστηκε την φωτογραφική μηχανή της Βανίκ και ανακάλυψε το ταλέντο του στη φωτογραφία. Η άνοδός του υπήρξε μετεωρική στο Παρίσι, όπου είχαν την έδρα τους κορυφαία πρακτορεία όπως το Sygma, το Gamma και το Magnum. Ο Σαλγκάδο πέρασε από όλα και άφησε το στίγμα του στο Magnum.

«Σπούδαζα αρχιτεκτονική, έπρεπε να κάνω τις εργασίες μου και αγόρασα μια φωτογραφική μηχανή. Μετά μου την πήρε ο Τιάο. Και έτσι ασχολήθηκε πραγματικά με τη φωτογραφία» θυμάται η Βανίκ, και προσθέτει: «Δεν αναγνώρισα αμέσως το ταλέντο του. Αλλά αρχίσαμε να πηγαίνουμε σε πολλές εκθέσεις, να μελετάμε την ιστορία της φωτογραφίας και κάπως έτσι γεννήθηκε το ενδιαφέρον μου για τη φωτογραφία».

Η Βανίκ θα γινόταν αργότερα διευθύντρια της γκαλερί του Magnum στο Παρίσι, πριν ανοίξουν ένα ανεξάρτητο πρακτορείο, το οποίο θα αφιερωνόταν αποκλειστικά στην παραγωγή του Σαλγκάδο. Μάλιστα, η δουλειά της αναγνωρίζεται ευρέως ως το κλειδί για την επιτυχία του συζύγου της, γράφει ο Αντρέι Νέτο στον Guardian, ο οποίος συνάντησε το ζευγάρι στο γραφείο τους στο Παρίσι.

«Ο Σαλγκάδο δεν θα ήταν αυτό που είναι χωρίς τη Λέλια. Είναι κεντρική σε ό,τι έχει κάνει» υπογραμμίζει ο Νιλ Μπέρτζες, ατζέντης του από το 1986. «Δεν είναι απλώς σύζυγός του και μητέρα των παιδιών του. Είναι επίσης καλλιτεχνικός συνεργάτης και επιχειρηματικός συνεργάτης σε όλη την καριέρα του. Συζητούν τα πάντα».

Το 1994 οι Σαλγκάδο άφησαν το Magnum για να δουλέψουν πάνω στα δικά τους projects, αλλά όχι χωρίς κόστος. Πολλοί πρώην συνάδελφοί του το είδαν ως πράξη προδοσίας. Το «Exodus», το πρώτο  μεγάλο project του Σεμπαστιάο Σαλγκάδο μετά την απομάκρυνσή του από το Magnum, δέχτηκε σκληρή κριτική από τους συναδέλφους του και κατηγορίες ότι είναι «αριστερός ακτιβιστής», ότι «εκμεταλλεύεται και παρουσιάζει ωραία τη δυστυχία» και, αργότερα, ότι «παραβιάζει παρθένους τόπους και λαούς».

«Εχω δει υπέροχες φωτογραφίες του Ρίτσαρντ Αβεντον, της Ανι Λάιμποβιτς και άλλων μεγάλων ευρωπαίων φωτογράφων. Δεν υπήρξε ποτέ κριτική για τον τρόπο που χρησιμοποίησαν το φως ή τη σύνθεση που δημιούργησαν. Αλλά υπήρξε για μένα» απαντά. Και προσθέτει: «Λένε ότι ήμουν “εστέτ της δυστυχίας” και ότι προσπάθησα να επιβάλω την ομορφιά στον φτωχό κόσμο. Αλλά γιατί θα πρέπει ο φτωχός κόσμος να είναι πιο άσχημος από τον πλούσιο κόσμο; Το φως είναι το ίδιο εδώ και εκεί. Η αξιοπρέπεια είναι ίδια εδώ και εκεί. Το ελάττωμα που έχουν οι επικριτές μου, εγώ δεν το έχω. Είναι το αίσθημα της ενοχής».

Μιλώντας στον Guardian, ο  Σαλγκάδο ξεκαθαρίζει ακόμη: «Εγώ δεν γεννήθηκα εδώ [στην Ευρώπη]. Ηρθα από τον Τρίτο Κόσμο. Οταν γεννήθηκα η Βραζιλία ήταν μια αναπτυσσόμενη χώρα. Τις φωτογραφίες που τράβηξα τις έβγαλα από τη δική μου πλευρά, από τον δικό μου κόσμο, από τον οποίο προέρχομαι».

Σήμερα ο κορυφαίο βραζιλιάνος φωτογράφος είναι σε θέση να αντιμετωπίσει με σιγουριά την κριτική, αλλά τότε ένιωσε πολύ έντονα το χτύπημα και αποσύρθηκε. «Ηταν μια στιγμή βαθιάς απογοήτευσης και ήθελα να κάνω κάτι άλλο» λέει. «Δεν ήθελα πια να είμαι φωτογράφος». Τότε ήταν που οι Σαλγκάδο θα δημιουργούσαν το Ινστιτούτο Terra και θα ξεκινούσε η αναδάσωση στην πατρίδα τους, τη Μίνας Ζεράις.

Για τον Σαλγκάδο ήταν μια στιγμή βαθιάς μετάβασης: στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός του δεν ήταν πια οι άνθρωποι, αλλά η φύση. Το Ινστιτούτο Terra, μια περιβαλλοντική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1998, ήταν μια πρωτοβουλία της Βανίκ, που προέκυψε όταν το ζευγάρι συνειδητοποίησε ότι το περιβάλλον στο Μινάς Ζεράις είχε καταστραφεί από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Και ξεκίνησαν να αναδημιουργούν το δάσος που υπήρχε κάποτε, αποκαθιστώντας το υποβαθμισμένο τοπίο.

Η Βανίκ και ο Σαλγκάδο άρχισαν να συλλέγουν σπόρους, εκπαίδευσαν αγρότες και φύτεψαν εκατομμύρια δέντρα. «Ξεκινήσαμε με ένα φυτώριο 25.000 δέντρων και στη συνέχεια επεκταθήκαμε σε 125.000 δέντρα. Σήμερα το φυτώριό μας έχει [χώρο] για 550.000 δέντρα και του χρόνου θα τον αυξήσουμε στα 2 εκατομμύρια» λέει ο Σαλγκάντο με ενθουσιασμό στον Νέτο. «Είναι φανταστικό!»

Η επαφή με τη φύση τον έκανε να ανακαλύψει ξανά το πάθος του για τη φωτογραφία και οδήγησε σε δύο από τα πιο σημαντικά έργα του, τα «Genesis» (2013) και «Amazônia» (2021). «Αυτή η μετάβαση από τον άνθρωπο στη φύση έγινε σε μια εποχή που όλοι κατευθύνονταν προς τα εκεί» λέει. Ετσι, σκέφτηκαν να επισκεφθούν και να τεκμηριώσουν ανέγγιχτα μέρη, τα οποία αντιπροσωπεύουν το 46% του πλανήτη που έχει παραμείνει παρθένο.

Η αλλαγή κατεύθυνσης επέκτεινε τη φωτογραφική καριέρα του Σαλγκάδο κατά δύο δεκαετίες ακόμη και έκανε το έργο του λυδία λίθο για περιβαλλοντικά και ανθρωπιστικά ζητήματα.

«Η άποψή μου είναι απαισιόδοξη για το είδος μου, τον άνθρωπο, που δεν έχει εξελιχθεί καθόλου. Το είδος μας έχει απομονωθεί» λέει, θρηνώντας για την τύφλωση των υπευθύνων λήψης αποφάσεων σε παγκόσμιο επίπεδο, οι οποίοι όχι μόνο αποτυγχάνουν να αντιμετωπίσουν τις εκπομπές αερίων, αλλά αγνοούν και άλλα δύο δομικά προβλήματα που ο Σαλγκάδο θεωρεί κρίσιμα: την αυξανόμενη έλλειψη νερού και την καταστροφική απώλεια της βιοποικιλότητας.

«Για να αποκαταστήσουμε 2.000 πηγές νερού στη Βραζιλία, πρέπει να έχουμε ξοδέψει 25 εκατ. ευρώ αυτά τα 25 χρόνια. Είναι πολλά χρήματα» αναφέρει στον Guardian. Σημειώνει, ωστόσο, ότι ορισμένες κυβερνήσεις είναι έτοιμες «να δώσουν στην Ουκρανία μια χούφτα μαχητικά αεροσκάφη F-16 και το καθένα, εξοπλισμένο, κοστίζει 150 εκατ. ευρώ», τονίζει.

Ο Σαλγκάδο είναι πεπεισμένος ότι ο κόσμος οδεύει προς μια παγκόσμια σύγκρουση, με «αντίπαλα μπλοκ που ήδη διαμορφώνονται», βασισμένα στις συγκρούσεις στην Ουκρανία και στη Γάζα, ενώ γίνονται προσπάθειες για την προστασία του περιβαλλοντικού προβλήματος. «Λεφτά υπάρχουν», παρατηρεί. «Τα χρήματα δεν είναι πρόβλημα».

Για τον Σαλγκάδο η ανθρώπινη τύφλωση οδηγεί στην αυτοκαταστροφή, η οποία είναι αιτία μεγάλης απαισιοδοξίας. Αλλά η φύση, λέει, συνεχίζει τη δική της πορεία, συνεχίζει να εξελίσσεται. Αυτό το μάθημα το έμαθε στα νησιά Γκαλάπαγκος, όπου πέρασε 90 ημέρες –σχεδόν διπλάσιο χρόνο από τον Δαρβίνο, ο οποίος πέρασε 47 ημέρες στο αρχιπέλαγος– κατά τη διάρκεια των οκτώ δεκαετιών της ζωής του.

«Είμαι απαισιόδοξος για την ανθρωπότητα», παραδέχεται, «αλλά αισιόδοξος για τον πλανήτη. Ο πλανήτης θα ανακάμψει. Γίνεται όλο και πιο εύκολο για τον πλανήτη να μας εξαφανίσει».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News