Ο Ραβί Σανκάρ είναι ένας ινδός πνευματικός δάσκαλος, που συχνά αναφέρεται με τον τιμητικό τίτλο Σρι Σρι, Γκουρού Τζι ή Γκουρούντεβ. Το άσραμ του βρίσκεται λίγο έξω από την Μπανγκαλόρ, ωστόσο, όπως και ο δικός του δάσκαλος στο παρελθόν, ο γκουρού Μαχαρίσι Μαχές, έχει αναδειχθεί σε διεθνή σούπερ σταρ, καθώς η ΜΚΟ Art of Living (AOL), που δημιούργησε το 1981, διαθέτει παραρτήματα σε 180 χώρες.

Ο 66χρονος Σανκάρ είναι ένας από τους πιο διάσημους «ζωντανούς θεούς» της Ινδίας, χαρακτηρισμός που αποδίδεται στους πνευματικούς ηγέτες στους οποίους στρέφονται εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι σε αυτό το τεράστιο έθνος, για τα σοφά τους λόγια: τους λένε πώς να ζήσουν, πώς να διευθύνουν εταιρείες και πώς να κάνουν πολιτική. Διάσημος για το γεγονός ότι έδωσε κοσμική απήχηση στην ινδουιστική φιλοσοφία, ο Σρι Σρι Ραβί Σανκάρ έχει τιμηθεί από τους ισχυρούς του κόσμου, από τον πρωθυπουργό της Ινδίας Ναρέντρα Μόντι μέχρι τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν.

Χιλιάδες άνθρωποι σε όλον τον κόσμο έχουν αποκηρύξει με τη βοήθειά του τις παγίδες της καθημερινής ζωής –αλκοόλ, επαγγελματικές προθεσμίες, μετακινήσεις– για να προσφέρουν εθελοντικά, πλήρως απασχολούμενοι στην AOL, την αυτοκρατορία διαλογισμού του Σανκάρ, η οποία εμπορεύεται τα μαθήματά του ως θεραπεία για το στρες.

Να σημειωθεί ότι ο Σανκάρ ισχυρίζεται ότι η εξάλειψη του άγχους είναι ο δρόμος προς την παγκόσμια ειρήνη. Σύμφωνα με δική του εκτίμηση, μάλιστα, η οργάνωση, η οποία διοικείται σε μεγάλο βαθμό από εθελοντές, έχει συγκεντρώσει μέχρι στιγμής περιουσιακά στοιχεία αξίας άνω των 120 εκατ. δολαρίων.

Πέρα από τη δύναμη του Ραβί Σανκάρ να διαμορφώνει εκατοντάδες χιλιάδες ζωές, η γοητευτική επιρροή του είναι –όπως και άλλων σύγχρονων γκουρού– μαγνήτης για χρήματα και δύναμη, γράφει στους Financial Times η Κλόε Κόρνις, ανταποκρίτρια της βρετανικής εφημερίδας στη Μουμπάι. Αυτό συμβαίνει βεβαίως βάσει σχεδίου, γιατί «χωρίς επιρροή, ο θεάνθρωπος θα ήταν απλώς άλλος ένας ερημίτης σε κάποιο μικρό μέρος», υποστηρίζει ο Ρ. Γκοπαλακρίσναν, πρώην στέλεχος επιχειρήσεων και συγγραφέας βιβλίων μάνατζμεντ.

Θεάνθρωποι ή τσαρλατάνοι;

Κάποιοι κάνουν κατάχρηση της επιρροής τους. Την τελευταία δεκαετία, οι καταχρήσεις ισχυρών γκουρού έδειξαν διάφορους τρόπους με τους οποίους ευάλωτοι άνθρωποι πέφτουν θύματα τσαρλατάνων. Αρκετοί πνευματιστές στην Ινδία έχουν φυλακιστεί, κατηγορούμενοι για βιασμούς, φόνους, ακόμη και για αναγκαστικούς ευνουχισμούς. Κάποιοι έχουν κατηγορηθεί για τη δημιουργία θρησκευτικών αιρέσεων· ένας άλλος ισχυρίζεται ότι ιδρύει ένα ολοκαίνουργιο ινδουιστικό έθνος.

Το 2021, εξάλλου, η ρυθμιστική αρχή των αγορών κινητών αξιών της Ινδίας προειδοποίησε τον επιδραστικό γκουρού της γιόγκα και επιχειρηματία Μπάμπα Ραμντέβ να συμμορφωθεί με τους κανονισμούς της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς της χώρας, επειδή προέτρεπε τους πιστούς του να επενδύουν στην εταιρεία του, που τότε ονομαζόταν Ruchi Soya, λέγοντας ότι θα τους έκανε «κρορεπάτι» (εκατομμυριούχους).

Ο Ραβί Σανκάρ δεν έχει συνδεθεί με εγκληματική δραστηριότητα, και αυτός όμως έχει αμφισβητηθεί. Το Art of Living έχει αντιμετωπίσει πολλές κατηγορίες για καταπάτηση γης, ενώ του επιβλήθηκε  και πρόστιμο από περιβαλλοντικό δικαστήριο για φερόμενη ζημία, η οποία προκλήθηκε το 2016 από ένα φεστιβάλ που φιλοξένησε 3,5 εκατ. ανθρώπους στην πεδιάδα του ποταμού Γιαμούνα, κοντά στο Νέο Δελχί. Ωστόσο, ο γκουρού παραμένει αγαπημένος της μεσαίας τάξης της Ινδίας και η συνεχώς επεκτεινόμενη αυτοκρατορία του είναι αποτέλεσμα μιας πνευματικής διασημότητας που ζει στον πραγματικό κόσμο.

Η δημοσιογράφος των FT πήγε στο άσραμ του Ραβί Σανκάρ, όπου ο γκουρού δέχεται τους οπαδούς του κατόπιν ραντεβού. Κομψά ντυμένοι άνθρωποι, που είχαν ταξιδέψει στα περίχωρα της Μπανγκαλόρ επιθυμώντας την ευλογία και τη βοήθειά του, γονάτιζαν μπροστά του και έσκυβαν τα πρόσωπά τους στα δάχτυλα των ποδιών του με σεβασμό και υποταγή.

Μια σύμβουλος μάνατζμεντ, η Γκάιατρι, περίμενε έναν ολόκληρο χρόνο αυτή τη στιγμή. Ηταν αποφασισμένη να λάβει την ευλογία του Σανκάρ πριν ανοίξει μια νέα θυγατρική στο Ντουμπάι, με τον συνεργάτη της. «Μπορώ να σας πω με μεγάλη σιγουριά πως ούτε όταν έγινα μητέρα δεν ένιωσα αυτό το συναίσθημα» είπε στην Κλόε Κόρνις, όταν ο γκουρού της έδωσε την έγκρισή του.

Γυαλί, μαλλί και SUV με μεγάλο πορτμπαγκάζ

Οταν τα ραντεβού του τελείωσαν, ο Σανκάρ, ντυμένος πάντα στα λευκά, μπήκε σε ένα λευκό SUV Kia και κατευθύνθηκε πιο βαθιά στο άσραμ, για να χαιρετήσει και άλλους πιστούς του. Καθώς το αυτοκίνητο τραμπαλιζόταν στις λακκούβες των δρόμων, οι πιστοί χαιρετούσαν τον «κύριό» τους, όπως αποκαλούν τον άγιο με τα γυαλιά ηλίου Ray-Ban και το Kia.

Οι φρουροί ασφαλείας συγκρατούσαν τον κόσμο έξω από τη σχολή γιόγκα του άσραμ, όταν ο Σανκάρ έβγαλε τα γυαλιά του και ετοιμάστηκε να διασχίσει το πλήθος. Μια ομάδα χτύπησε θυμωμένα την Κόρνις όταν κατά λάθος η δημοσιογράφος των FT τους έκλεισε τη θέα ενώ προσπαθούσαν μεταδώσουν το γεγονός σε μέλη της οικογένειάς τους μέσω βιντεοκλήσης. Βοηθοί έσπευσαν να πάρουν από τα χέρια του Σανκάρ τις προσφορές των πιστών: λουλούδια, μεταξωτά φουλάρια, γλυκά, χρήματα, γράμματα. Το πορτμπαγκάζ του SUV γέμισε ασφυκτικά. Μέσα σε όλα αυτά, ο μακρυμάλλης και γενειοφόρος Σανκάρ χαμογελούσε και ευλογούσε το κοινό του, όχι με τον χαιρετισμό πολιτικού, αλλά με ένα είδος ρέουσας κίνησης του χεριού, σαν ασκούμενος στο Τάι Τσι, γράφει η Κλόε Κόρνις στους Financial Times.

Ο όρος «γκουρού» χρησιμοποιείται συχνά για κάποιον που θεωρείται ειδικός. Στην Ινδία είναι ο πνευματικός σας καθοδηγητής και δάσκαλος, και πιθανώς κάποιος με τον οποίο έχετε μια βαθιά συναισθηματική σχέση. Μάλιστα, κάθε περιοχή της χώρας με τους 1,4 δισ. κατοίκους έχει τους δικούς της τοπικούς γκουρού. Αλλά διάσημοι θεάνθρωποι όπως ο Ραβί Σανκάρ και ο αντισυμβατικός Σαντγκουρού, ο οποίος παίζει στα δάχτυλα τα social media και όταν δεν γράφει βιβλία διασχίζει ηπείρους με τη μοτοσικλέτα του για να μεταδώσει τη γνώση του, έχουν δημιουργήσει μια βιομηχανία εδώ και 30 χρόνια, κατά τα οποία η Ινδία απελευθέρωσε την οικονομία της, δημιουργώντας νέο πλούτο και βαθαίνοντας τις ανισότητες.

Την ημέρα που η δημοσιογράφος των FT επισκέφτηκε το άσραμ του Σανκάρ, όπως της είπε η Ριτίκα Περιβάλ, δασκάλα διαλογισμού στο Art of Living, βρίσκονταν στο άσραμ περισσότεροι από 2.000 χωρικοί από αγροτικές περιοχές της Δυτικής Βεγγάλης, «οι οποίοι  έκαναν οικονομία κυριολεκτικά στα πάντα για να μπορέσουν να έρθουν εδώ και να τον συναντήσουν για λίγα δευτερόλεπτα», και να ζητήσουν τη συμβουλή του για οτιδήποτε, από το να παντρέψουν τα παιδιά τους μέχρι να βοηθήσουν τη φάρμα τους να ξεπεράσει μια κρίση.

Το χρήμα να ρέει με βοηθό τα social media

Το Διαδίκτυο γενικά και τα social media ειδικότερα βοήθησαν τους θεανθρώπους να αυξήσουν την απήχησή τους εκθετικά. Ο Σανκάρ, για παράδειγμα, συνοδεύεται συνεχώς από έναν βοηθό, του οποίου η δουλειά είναι να επιμελείται την παρουσία του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης· έχει πάνω από 5,5 εκατ. οπαδούς στο Facebook 4,2 εκατ. στο Twitter και 1,4 εκατ. στο Instagram, στους οποίους δίνει συμβουλές και διδαχές, αρχαία φιλοσοφία για τα εξουθενωμένα μεσαία στρώματα, τόσο στα αγγλικά όσο και στα χίντι. Και τα podcast του Art of Living εμφανίζονται αποκλειστικά στο Spotify, χάρη σε μια συνεργασία με την υπηρεσία συνεχούς ροής που υπογράφηκε το 2021 έναντι αγνώστου ποσού.

Οι συμβουλές του Σανκάρ, ωστόσο, δεν είναι πάντα παρήγορες. Κάποτε παρατήρησε: «Οταν πληγώνεσαι, δεν φταίει μόνο ο άλλος. Αν ήσουν δυνατός και επιδέξιος, κανείς δεν θα μπορούσε να σε κακοποιήσει», πράγμα που δεν βρίσκει πάντα σύμφωνους όλους, ακόμη και κάποιους που βρίσκονται κοντά του.

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, κάποιοι άρχισαν να του ασκούν ανώνυμα κριτική δημοσιεύοντας αναρτήσεις, στις οποίες κατηγορούσαν την Art of Living για κατάχρηση κεφαλαίων, πιεστικές τακτικές πωλήσεων, πλύση εγκεφάλου, δημιουργία αίρεσης και ψυχολογικές βλάβες. Η AOL αρνήθηκε σθεναρά τους ισχυρισμούς και αργότερα μήνυσε δύο από τους μπλόγκερ σε δικαστήριο των ΗΠΑ, με κατηγορίες για συκοφαντική δυσφήμιση και δημοσίευση εμπορικών μυστικών. Τελικά έγινε συμβιβασμός, η AOL κατέβαλε τα δικαστικά έξοδα και των δύο πλευρών και η υπόθεση έκλεισε με προκατάληψη, πράγμα που σημαίνει ότι οι κατηγορούμενοι δεν μπορούν να δικαστούν εκ νέου και επομένως δεν πρέπει να θεωρηθούν ένοχοι. Η κριτική των μπλόγκερ παρέμεινε στο Διαδίκτυο. Αλλά τουλάχιστον ένα από αυτά τα blog έχει αποκλειστεί από έναν δικαστή της Μπανγκαλόρ, οπότε κανείς στο άσραμ δεν μπορεί να το διαβάσει.

Για τη μεγαλύτερη εκδήλωση της ημέρας, ο Σανκάρ απευθύνθηκε σε χιλιάδες πιστούς στριμωγμένους σε μια αίθουσα διαλογισμού για το satsang, μια κοινή προσευχή, που περιλαμβάνει μουσική και χορό και καταλήγει σε μια διασκέδαση-έκπληξη, πριν ακολουθήσει ο ομαδικός διαλογισμός.

Η φωνή του Ραβί Σανκάρ είναι υπνωτιστική με έναν ήχο υψηλών τόνων και ταυτόχρονα απαλό, μελίρρυτο και τραγουδιστό, που έχει οδηγήσει εκατομμύρια πιστούς σε διαλογιστικό λήθαργο. Υπάρχει όμως και κάτι ανησυχητικό. Η αδελφή και βιογράφος του Σανκάρ, Μπανουματί Ναρασινχάν, έχει γράψει πως η φωνή του όταν ήταν νεαρός φαινόταν να μην ανήκει στο σώμα του, αλλά ήταν «συνδεδεμένη με ένα πεδίο που ήταν πέρα ​​και άγνωστο σε εμάς».

«Φυσικά, όταν κάνεις κάτι καλό και όταν εμπνέεις τους ανθρώπους, αρχίζουν πραγματικά να σε αγαπούν και να σε ακολουθούν», είπε ο Σανκάρ στην Κλόε Κόρνις, εξηγώντας την επιρροή του στον κόσμο. Και η απόδειξη της αγάπης των πιστών του είναι ορατή παντού. Το άσραμ χτίστηκε στην πατρίδα του Σανκάρ, σε γη (γυμνή και βραχώδη πριν φτάσει εκεί ο γκουρού) η οποία αρχικά μισθώθηκε από την κυβέρνηση. Βρίσκεται σε μια έκταση 450 στρεμμάτων και είναι η μόνιμη κατοικία περίπου 3.000 εθελοντών, ενώ μπορεί να φιλοξενήσει 100.000 άτομα για μεγάλες εκδηλώσεις. Υπάρχουν εγκαταστάσεις για αποτοξίνωση, ένα σπα της Αγιουρβέδα, ένα ερευνητικό ινστιτούτο και ένα νοσοκομείο που προσφέρει τα πάντα, από επείγουσα περίθαλψη μέχρι «θεραπεία με όζον», πολλά καταστήματα και κουζίνα που σερβίρει καθημερινά 30.000 δωρεάν γεύματα.

Εγγονός μάντη και γόνος θρησκευόμενης οικογένειας της μεσαίας τάξης, ο Ραβί Σανκάρ γεννήθηκε το 1956 στη νότια Ινδία. Ο πατέρας του εργαζόταν στην αυτοκινητοβιομηχανία. Και όπως συμβαίνει με πολλούς θεανθρώπους, οι ιστορίες των παιδικών χρόνων του έχουν κάτι το μυθικό· μια ιστορία λέει ότι όταν ήταν μωρό, απέφυγε ως εκ θαύματος να συνθλιβεί από σιδερένιες αλυσίδες· και μια άλλη ισχυρίζεται ότι σε ηλικία τεσσάρων ετών, ο Ραβί μπορούσε να απαγγείλει το Μπαγκαβάτ Γκίτα, ένα από τα σημαντικότερα ιερά κείμενα του ινδουισμού, 700 στίχων, γραμμένο στα σανσκριτικά. Το σίγουρο είναι ότι ως έφηβος έπεσε πάνω στον Μαχαρίσι Μάχες Γιόγκι και τον υπερβατικό διαλογισμό, που του άλλαξε τη ζωή.

Διαλογισμός και πολιτική

Τη δεκαετία του 1980, ο Σανκάρ ισχυρίστηκε ότι ανέπτυξε μια νέα μορφή διαλογισμού, την οποία ονόμασε Sudarshan Kriya, και έφυγε από τον έλεγχο του δασκάλου του, ο οποίος είχε διαδώσει τον υπερβατικό διαλογισμό διεθνώς (δίδασκε και τους Beatles). Ενα επιστημονικό άρθρο περιγράφει την κεντρική τεχνική αναπνοής του Sudarshan Kriya ως «ρυθμικό υπεραερισμό» και εκατοντάδες φοιτητές στο Ινδικό Ινστιτούτο Επιστημών διαμαρτυρήθηκαν ύστερα από μια ομιλία που έδωσε ο Σανκάρ εκεί, ενοχλημένοι γιατί με την τεχνική του υποστηρίζει τις «αντιεπιστημονικές» απόψεις του. Ωστόσο, αυτή η μέθοδος τον βοήθησε να γίνει διάσημος.

Σήμερα, όποτε βρίσκεται στην Ινδία, κάτι που δεν συμβαίνει πολύ συχνά, ο Ραβί Σανκάρ δέχεται στο κέντρο του αξιωματούχους από όλο το πολιτικό φάσμα. Αρνείται ότι έρχονται για τις ψήφους των οπαδών του, ισχυρίζεται ότι ο ίδιος είναι απολιτικός και δεν υποστηρίζει ποτέ κάποιο άτομο ή κόμμα. Ωστόσο έχει συναντηθεί αρκετές φορές με τον πρωθυπουργό Ναρέντρα Μόντι και ο Ρ. Γκοπαλακρίσναν τον συγκαταλέγει ανάμεσα στους θεανθρώπους που έχουν «αμοιβαία ενισχυτική σχέση» με την κυβέρνηση.

Η άνοδος των σύγχρονων θεανθρώπων της Ινδίας, γράφουν οι Financial Times, αλληλοεπικαλύπτεται με την άνοδο του ινδουιστικού εθνικισμού (Hindutva) του Ναρέντρα Μόντι, ο οποίος παράλληλα με την εθνικιστική ιδεολογία του έχει προωθήσει πολλές από τις αρχαίες πρακτικές που υποστηρίζουν οι γκουρού.

Το 2014, ο Σανκάρ και άλλες πολιτικές και πνευματικές προσωπικότητες της χώρας ήταν επικεφαλής ενός εθνικού κινήματος κατά της διαφθοράς, που ανέτρεψε την κυβέρνηση του τότε πρωθυπουργού Μανμοχάν Σινγκ. Το κοσμικό κόμμα του Σινγκ ηττήθηκε και ένας από τους νικητές ήταν, το κόμμα Bharatiya Janata (BJP), με επικεφαλής τον Ναρέντρα Μόντι, ο οποίος εξελέγη πρωθυπουργός την ίδια χρονιά. «Οταν ξεκινήσαμε αυτό το κίνημα, ωφέλησε ορισμένα κόμματα», παραδέχτηκε ο Σανκάρ.

Γεγονός, όμως, είναι ότι υπερασπίστηκε δημόσια τον Μόντι το 2002 όταν, ως πρωθυπουργός της πολιτείας Γκουτζαράτ, αμφισβητήθηκε ο ρόλος του στις αιματηρές διακοινοτικές ταραχές, που ξέσπασαν με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 2.000 άνθρωποι, κυρίως μουσουλμάνοι. Ωστόσο, η βαθύτερη πόλωση στην Ινδία ανησυχεί τον γκουρού. «Είμαστε ένας διεθνής οργανισμός. Δεν περιοριζόμαστε στον Hindutva», λέει. «Δεν μιλάμε για όρια της χώρας ή πολιτιστικά όρια. Οχι, λέμε ότι όλος ο κόσμος είναι μια οικογένεια. Ολόκληρη η φιλοσοφία μας, η ιδέα, είναι πολύ διαφορετική».

«Κάνε το χαμόγελό σου φθηνότερο και τον θυμό σου ακριβό», γράφει μια πινακίδα στο άσραμ, που χαρακτηρίζει τη φιλοσοφία του Σάνκαρ, μια άλλη διαφημίζει μια «εφαρμογή ευτυχίας» επί πληρωμή, ενώ παντού υπάρχουν ασημένια κουτιά συλλογής χρημάτων, στερεωμένα με αλυσίδες και διακοσμημένα με κωδικούς QR για ψηφιακές δωρεές. Το Art of Living δεν φαίνεται να έχει έλλειψη κεφαλαίων. Μια νέα, τεράστια αίθουσα διαλογισμού κατασκευάζεται τώρα πάνω από ένα παλιό ελικοδρόμιο για να δημιουργήσει χώρο για περισσότερους επισκέπτες.

Ο Σανκάρ επιμένει, ωστόσο, ότι «το κίνημά του δεν έχει καμία σχέση με επιχειρήσεις». Αλλά το εμπόριο είναι πανταχού παρόν στο κέντρο. Υπάρχουν πολλά καταστήματα όπου οι πιστοί αγοράζουν πορτρέτα του Ραβί Σανκάρ, βιβλία, ακριβά ρούχα με την επωνυμία Art of Living και χαλάκια γιόγκα· ένα ταξιδιωτικό γραφείο βοηθά τους επισκέπτες να κάνουν κράτηση για πτήσεις, ταξί και διακοπές· και εκτός από την τεράστια κουζίνα, που σερβίρει δωρεάν γεύματα, υπάρχουν καφετέριες που πωλούν πίτσα, θαυματουργό τσάι κομπούχα «παρασκευασμένο από διαλογιζόμενους», και τούρτες γενεθλίων, που κοστίζουν 2.000 ρουπίες (24 ευρώ), ιδιαίτερα δημοφιλείς, γιατί είναι ευλογημένες από τον Σανκάρ…

«Κάνε το χαμόγελό σου φθηνότερο και τον θυμό σου ακριβό», γράφει μια πινακίδα στο άσραμ, που χαρακτηρίζει τη φιλοσοφία του ΣανκάρΩστόσο, το μεγαλύτερο κεφάλαιο του Σανκάρ είναι οι εθελοντές του. Ο 27χρονος Ραχούλ Σετζουανί, για παράδειγμα, εθελοντής στην ομάδα πολυμέσων της Art of Living, είναι αυτός που βρίσκεται πίσω από τη συμφωνία με το Spotify. Οι γονείς του είναι πιστοί του Σανκάρ και ο ίδιος έκανε το πρώτο του μάθημα διαλογισμού όταν ήταν μικρό παιδί. «Οταν έγινα μέλος, δεν είχα μεγάλη τάση προς την πνευματικότητα», λέει ο Σετζουανί. Αλλά η αφοσίωσή του στον Σανκάρ αυξήθηκε καθώς ένιωσε τη θετική επιρροή του γκουρού στη ζωή του. Πτυχιούχος δημοσιογραφίας, έφυγε από τη Μουμπάι για να γίνει εθελοντής πλήρους απασχόλησης στην Art of Living το 2017. «Δεν νομίζω ότι ελέγχω τη ζωή μου, απλώς συμβαίνει… όλα ήταν τόσο εύκολα, τόσο χαρούμενα από τότε που ήρθα εδώ», λέει.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News