Κάποτε, πολύ-πολύ παλιά, υπήρχε ένας κόσμος σχεδόν χωρίς άλογα. Στο τέλος της τελευταίας εποχής των παγετώνων η αύξηση της θερμοκρασίας μετέτρεψε τα λιβάδια όπου περιφέρονταν τα άλογα σε βάλτους και δάση.

Οι άνθρωποι τα κυνηγούσαν σε μεγάλο βαθμό για κρέας. Τα άγρια άλογα όντως εξαφανίστηκαν στη Βόρεια Αμερική πριν από περίπου 7.600-12.000 χρόνια. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι, σταματώντας το κυνήγι και αρχίζοντας να τα εξημερώνει και να τα χαλιναγωγεί, ο άνθρωπος έσωσε τα άλογα. Ή αλλιώς ότι τα άλογα αποφάσισαν να ποντάρουν στους ανθρώπους.

Κάπως έτσι αρχίζει ο Economist την αναφορά του στον υπέροχο αυτό σύντροφο του ανθρώπου με αφορμή τρία νέα βιβλία:

—Το διεθνές μπεστ-σέλερ The Horse: A Galloping History of Humanity (Το άλογο: Μια καλπάζουσα ιστορία της ανθρωπότητας) του Τίμοθι Γουάινγκαρντ, που κυκλοφόρησε στο τέλος Ιουλίου.

—Το ήδη αναγνωρισμένο από την κριτική Hoof Beats: How Horses Shaped Human History (Τα χτυπήματα των οπλών: Πώς τα άλογα διαμόρφωσαν την ανθρώπινη ιστορία) του Γουίλιαμ Τ. Τέιλορ, που κυκλοφόρησε στις αρχές Αυγούστου.

—Την ιστορική μελέτη Raiders, Rulers, and Traders: The Horse and the Rise of Empires (Επιδρομείς, κυβερνήτες και έμποροι: Το άλογο και η άνοδος των αυτοκρατοριών) του Ντέιβιντ Τσάφετζ, που εκδόθηκε επίσης τον Ιούλιο που μας πέρασε.

Αλλαξαν λοιπόν τα πάντα από τη συμμαχία μας με τα άλογα. Ικανά να καλπάζουν με ταχύτητα άνω των 64 χλμ./ώρα και να μεταφέρουν βαριά αντικείμενα, άλλαξαν το τοπίο των αυτοκρατοριών και καθόρισαν νικητές και ηττημένους. Ο ιστορικός Τίμοθι Γουάινγκαρντ αποκαλεί τα άλογα «το μακροβιότερο οπλικό σύστημα της ανθρωπότητας». Παράλληλα μεταμόρφωσαν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι μπορούσαν να κυνηγούν, να επικοινωνούν, να εμπορεύονται, ακόμη και να ντύνονται. Μάλιστα, τα παντελόνια διαδόθηκαν μόνο μετά την εξημέρωση των αλόγων, ως καινοτομία για την ιππασία. Τα παλαιότερα σωζόμενα ζευγάρια, που χρονολογούνται από το 1.300 π.Χ., ανήκαν σε ιππείς.

Η βρετανική επιθεώρηση, με αφορμή το κύμα των νέων βιβλίων για τη θέση του αλόγου στην ανθρώπινη Ιστορία, σημειώνει ότι οι προσεγγίσεις τους είναι πολύ διαφορετικές.

♦ Ο Ντέιβιντ Τσάφετζ, μελετητής της ασιατικής Ιστορίας, στο «Raiders, Rulers and Traders» εστιάζει στην αλληλεπίδραση μεταξύ των νομάδων που κινούνταν με άλογα και των εγκατεστημένων λαών, μια καθοριστική πτυχή των κινεζικών, ινδικών και περσικών πολιτισμών. Υποστηρίζει ότι «αυτό που σήμερα αποκαλούμε Δρόμο του Μεταξιού θα έπρεπε με μεγαλύτερη ακρίβεια να ονομάζεται Δρόμος των Αλόγων, γιατί ήταν το άλογο, και όχι το μετάξι, που έφερε αγοραστές και πωλητές κοντά… για να σχηματίσουν τις πρώτες διεθνείς εμπορικές διαδρομές μεγάλης κλίμακας».

♦ Ο Τίμοθι Γουάινγκαρντ καλύπτει στο «The Horse: A Galloping History of Humanity» ένα ευρύ φάσμα: από την ανατομία των αλόγων μέχρι τον ρόλο τους στους δύο παγκόσμιους πολέμους. Το βιβλίο του είναι γεμάτο με συναρπαστικές λεπτομέρειες. Για παράδειγμα, κατά βάρος, η Βρετανία έστειλε στο δυτικό μέτωπο στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο περισσότερες ζωοτροφές για άλογα παρά πυρομαχικά. Ενώ 20 χρόνια αργότερα, στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο Χίτλερ επιστράτευσε περίπου 2,7 εκατομμύρια άλογα.

♦ Αντίθετα, συνεχίζει ο Economist, το «Hoof Beats» του Γουίλιαμ Τ. Τέιλορ, ακαδημαϊκού και επιμελητή του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Κολοράντο, βασίζεται κυρίως στην αρχαιολογία.

Και τα τρία βιβλία εξετάζουν πώς η κυριαρχία του αλόγου δυνάμωσε στον άνθρωπο. Η πατρίδα ων ζώων ήταν η Ποντοκασπική Στέπα, οι απέραντες λιβαδικές εκτάσεις βόρεια του Εύξεινου Πόντου και της Κασπίας. Η χρήση αλόγων για την τροφή, τις μεταφορές και τον πόλεμο παρείχε κινητικότητα και πλεονέκτημα. Η γλώσσα αυτών των ανθρώπων, η πρωτο-ινδοευρωπαϊκή, αποτελεί τη ρίζα των γλωσσών που ομιλεί σήμερα το 46% των ανθρώπων, ενώ το γενετικό τους αποτύπωμα «σφραγίζει» το 40-50% των Ευρωπαίων. Περίπου το 60-90% των ανδρών στην ινδική υποήπειρο μπορούν να ανιχνεύσουν πατρογονικό DNA σε εκείνους τους πρώτους ιππείς.

Τα άλογα και η ιππασία συνέχισαν να καθορίζουν σαρωτικές μετακινήσεις πληθυσμών, σημειώνει η βρετανική επιθεώρηση. Γύρω στο 2000 π.Χ. τα άλογα είχαν «καταπατήσει» παλαιότερους πολιτισμούς σε όλη την Ευρώπη και την Ινδία, όπως αυτούς που έχτισαν το Στόουνχεντζ στην Αγγλία και το Μοχέντζο-ντάρο στην κοιλάδα του Ινδού, στο σημερινό Πακιστάν. Η κυριαρχία των αλόγων έφερε τους Ούννους στην Ευρώπη (γύρω στο 370 μ.Χ.), τους Αραβες στην Ισπανία (711 μ.Χ.) και τους Τούρκους στην Ινδία (1020 μ.Χ.) και στην Ανατολία (1071 μ.Χ.). Τα άλογα διέδωσαν επίσης τους τεράστιους μογγολικούς στρατούς υπό τον Τζένγκις Χαν σε ολόκληρη σχεδόν την ευρασιατική ξηρά, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας (περίπου το 1200 μ.Χ.).

Ο Economist σημειώνει ότι η φεουδαρχία και ο ιπποτισμός έφτασαν «πάνω σε άλογα» στην Ευρώπη, όπως και τα στρατεύματα του Ναπολέοντα. Σύμφωνα με τον Γουάινγκαρντ, κατά την καταστροφική υποχώρηση του γαλλικού στρατού από τη Μόσχα το 1812, η απώλεια 200.000 αλόγων, τα οποία δεν μπορούσαν να αντικατασταθούν γρήγορα, και όχι μισού εκατομμυρίου στρατιωτών, που μπορούσαν, ήταν αυτή που σφράγισε τη μοίρα του αυτοκράτορα.

Μια ματιά στη «βιοτεχνολογία» του αλόγου εξηγεί τη χρησιμότητά του, συνεχίζει η βρετανική επιθεώρηση. Η δύναμή του είναι πάνω από δέκα φορές μεγαλύτερη από εκείνη ενός ανθρώπου. Τα άλογα δεν χρειάζονται σχεδόν καθόλου ύπνο, τρέχουν γρήγορα για μεγάλα διαστήματα και έχουν ιδιοσυγκρασία που τα καθιστά εύκολα στην εκτροφή και την εκπαίδευση. Το γάλα τους περιέχει πέντε φορές περισσότερη βιταμίνη C και η σάρκα τους περισσότερες πρωτεΐνες από τις αγελάδες. Τα εύχρηστα «εργαλεία», όπως οι σέλες, καθώς και η καινοτομία της πρόσδεσης των αλόγων σε τροχοφόρα οχήματα (από το 2000 π.Χ. περίπου), έδωσαν στους ανθρώπους περισσότερο έλεγχο.

Η χρησιμότητα των αλόγων μεταφράστηκε σε τιμολόγηση της μυϊκής δύναμης. Ενα συνηθισμένο άλογο στην αρχαία Αθήνα κόστιζε πάνω από 500 δραχμές, σε σύγκριση με 140 για έναν ανειδίκευτο δούλο. Στη Βραζιλία του 17ου αιώνα ένα καλό άλογο μπορούσε να αποφέρει όσο 20 σκλάβοι, αναφέρει το δημοσίευμα του Economist. Μόνο τα τελευταία 100 χρόνια, μετά την εφεύρεση και τη διάδοση των αυτοκινήτων, τα άλογα παραμένουν μεν αναπόσπαστο κομμάτι του ανθρώπινου πολιτισμού και της καθημερινής ζωής των ανθρώπων, αλλά πλέον σε μικρότερο βαθμό.

Ωστόσο, όπως κάνουν σαφές τα τρία νέα βιβλία, θα ήταν συνετό να κρατήσουμε τα άλογα σε μια ξεχωριστή θέση στη συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας. «Αξίζουν διαρκή σεβασμό, γιατί οι χτύποι των οπλών τους άλλαξαν τον κόσμο» σημειώνει, κλείνοντας, η βρετανική επιθεώρηση.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News