«Ο άνθρωπος δεν είναι μόνος του» σύμφωνα με τη βασική ιδέα της διδασκαλίας του Αβραάμ Τζόσουα Χέσελ, του «πραγματικά μεγάλου προφήτη» κατά τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, οποίος υπήρξε σύμβολο της σύζευξης θρησκείας και κοινωνικής δικαιοσύνης, όπως γράφει για τον κορυφαίο πολωνοεβραίο θεολόγο και φιλόσοφο  του 20ού αιώνα ο Τζούλιαν Ζελάιζερ στη βιογραφία του «Abraham Joshua Heschel: A Life of Radical Amazement (Jewish Lives)» – Μια ζωή ριζοσπαστικής έκπληξης (Εβραϊκές ζωές).

Αν και τα θαύματα δεν είναι μια από τις λέξεις που χρησιμοποιεί ο Χέσελ, τα υπονοεί. Πολλοί άνθρωποι έχουν πιστέψει στα θαύματα στο παρελθόν, πολλοί άλλωστε εξακολουθούν να πιστεύουν σε αυτά και στις μέρες μας. Παρουσιάζοντας το βιβλίο της Ελέιν Πέιτζελς για τα θαύματα, «Miracles and Wonder: The Historical Mystery of Jesus», που μόλις κυκλοφορησε, η Τζούντιθ Σούλεβιτς γράφει στο περιοδικό The Atlantic ότι πιστεύει και η ίδια στα θαύματα, συμφιλιώνοντας τον ορθολογισμό με τις νύξεις περί μιας υπερφυσικής πραγματικότητας μέσω της «ριζοσπαστικής έκπληξης».

Ο Θεός κατοικεί στα γήινα πράγματα, παρατηρεί. Και λέει ότι η ίδια βρίσκει τον Θεό σε πράγματα που θεωρούνται εγκόσμια, όπως η οικογένειά της, οι σονάτες του Σούμπερτ ή το μυστήριο της έμφυτης ιδιοσυγκρασίας. Ενα συνακόλουθο θαύμα, δε, σημειώνει στο Atlantic, είναι ότι έχουμε ευλογηθεί με την ικανότητα να νιώθουμε δέος, η οποία μας επιτρέπει «να αντιλαμβανόμαστε τις νύξεις του θείου στον κόσμο, να αισθανόμαστε στα μικρά πράγματα την αρχή της άπειρης σημασίας», όπως γράφει ο Χέσελ.

Η αμερικανίδα αρθρογράφος προσθέτει ότι κάθε τόσο αναρωτιέται τι απαιτεί η ριζοσπαστική έκπληξη από εμάς. Ο Χέσελ δεν θα έφτανε ποτέ τόσο μακριά όσο ο Τόμας Τζέφερσον, ο τρίτος πρόεδρος των ΗΠΑ (1801-1809), ο οποίος στη δική του εκδοχή της Βίβλου έκοψε με το μαχαίρι όλα τα θαύματα, επειδή πρόσβαλλαν την πεποίθησή του –της εποχής του Διαφωτισμού– ότι η πίστη δεν πρέπει να έρχεται σε αντίθεση με τη λογική. Ο δικός του Ιησούς ήταν ένας άνθρωπος με ηθικές αρχές, απογυμνωμένος από ανώτερες δυνάμεις.

Θεϊκές παρεμβάσεις που αλλάζουν τον ρουν της ιστορίας

Μια πίστη φτωχή σε θαύματα, ωστόσο, είναι μια πίστη που δεν έχει δοκιμαστεί. Στον πυρήνα του ιουδαϊσμού και του χριστιανισμού βρίσκονται θεϊκές παρεμβάσεις που ανοίγουν μια τρύπα στο γνωστό Σύμπαν και αλλάζουν τον ρουν της Ιστορίας. Ο Ιησούς δεν θα είχε γίνει Σωτήρας αν δεν είχε αναστηθεί από τον τάφο του. Ούτε οι Εβραίοι θα ήταν οι Εβραίοι αν ο Μωυσής δεν είχε παραλάβει τις Δέκα Εντολές του Θεού στο όρος Σινά.

Οσοι επιθυμούν να ασχοληθούν με τις θρησκευτικές γραφές δεν απαλλάσσονται από την υποχρέωση να παλέψουν με το πώς πρέπει να κατανοούνται τα θαύματα, γράφει η Σούλεβιτς στο Atlantic. Τα παίρνουμε υπόψη κυριολεκτικά ή συμβολικά; Είναι απλές αναφορές γεγονότων που συνέβησαν στον κόσμο και ίσως δεν είναι πλέον δυνατά επειδή ο Θεός δεν τα κάνει πια ή μήπως κωδικοποιημένες αναφορές για πράγματα που συνέβησαν σε κάποιο άλλο, λιγότερο απτό επίπεδο, αλλά δεν ήταν λιγότερο αληθινά γι’ αυτό;

Παρουσιάζοντας το βιβλίο της Πέιτζελς, η Σούλεβιτς γράφει στο Atlantic, ότι η αμερικανίδα θεολόγος και ιστορικός θέτει διάφορα ερωτήματα σχετικά με τα θαύματα της Καινής Διαθήκης. Δεν την ενδιαφέρει τόσο το αν τα έκανε ο Ιησούς, όσο το τι εξηγεί τη δύναμή τους. Η ευρύτερη αναζήτησή της είναι να κατανοήσει τη διαρκή έλξη, που ασκεί ο Ιησούς σε τόσους πολλούς ανθρώπους «ως μια ζωντανή παρουσία, ακόμη και ως κάποιος τον οποίο γνωρίζουν από κοντά». Ιστορικός του πρώιμου Χριστιανισμού, η 82χρονη Ελέιν Πέιτζελς γράφει επίσης για τις δικές της προσπάθειες να βρει μια εμπειρία Χριστιανισμού, μια αίσθηση διαλείπουσας χάρης, η οποία να συμβαδίζει με την εμπειρία της ακραίας απώλειας, όπως την έχει περιγράψει σε άρθρο της στον New Yorker: ο πρώτος της γιος πέθανε στα έξι του χρόνια από μια σπάνια ασθένεια και λίγο αργότερα ο σύζυγός της είχε ένα μοιραίο ατύχημα σε πεζοπορία. Και η ίδια έχει περάσει μια ζωή σκεπτόμενη τις πολλές διαστάσεις της αλήθειας του Ευαγγελίου.

Εξηγώντας δυσνόητες ιδέες

Το βιβλίο της Πέιτζελς «The Gnostic Gospels» είναι το κλασικό έργο φιλελεύθερου θεολόγου. Κυκλοφόρησε 1979 και έκτοτε έχει κάνει περισσότερες από 30 εκδόσεις. Αν και δεν ήταν το πρώτο επιστημονικό έργο της, σηματοδότησε την αρχή μιας μακράς ταλαντούχου καριέρας στην επεξήγηση δυσνόητων ιδεών. Και στο πλαίσιο της φιλοδοξίας της να αποκαταστήσει μια χαμένη κληρονομιά θεολογικής ποικιλομορφίας, τα «Γνωστικά Ευαγγέλια» επανέφεραν ξεχασμένα γραπτά αποκηρυγμένων αιρέσεων του Ιησού, που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του 1ου και του 2ου αιώνα, προτού το πλήθος ανταγωνιστικών αντιλήψεων για την ιστορία του Ιησού κωδικοποιηθεί και περιοριστεί σε ένα ενιαίο αποστολικό δόγμα και προτού η Καινή Διαθήκη αποτελέσει έναν σταθερό κανόνα.

Τα κείμενα αυτά, που ακούγονται αμυδρά βουδιστικά στο σύγχρονο αυτί, ερμήνευαν τα θαύματα ως συμβολικές περιγραφές πραγματικών πνευματικών αποκαλύψεων και μεταμορφώσεων, που ήταν διαθέσιμες μόνο σε όσους είχαν πρόσβαση στη μυστική γνώση (gnosis). «Μην υποθέτετε ότι η ανάσταση είναι μια φαντασίωση», έγραψε στο έργο του «Πραγματεία για την Ανάσταση» ένας δάσκαλος του Γνωστικισμού. «Είναι κάτι πραγματικό. Σε αντίθετη περίπτωση, θα έπρεπε να υποστηρίζουμε ότι ο κόσμος είναι μια οπτασία».

Ο υπότιτλος του νέου βιβλίου της Ελέιν Πέιτζελς, «Ιστορικό Μυστήριο του Ιησού», είναι κάπως παραπλανητικός, παρατηρεί η Σούλεβιτς στο Atlantic. Ενώ αφήνει να εννοηθεί ότι  σκοπεύει να επανεξετάσει την παλιά συζήτηση για το αν υπήρξε ο Ιησούς (το ό,τι υπήρξε είναι πάγιο δόγμα, τουλάχιστον μεταξύ των ιστορικών), στην πραγματικότητα η συγγραφέας μας πηγαίνει πίσω σε αυτό που οι βιβλικοί μελετητές αποκαλούν «Sitz im Leben» (γερμανικό δάνειο που σημαίνει «θέση στη ζωή»), σε μια προσπάθεια να ανασυνθέσει το από πού προήλθαν οι αφηγήσεις θαυμάτων και πώς εξελίχθηκαν. Χρησιμοποιώντας τα εργαλεία του ιστορικού αλλά και του κριτικού λογοτεχνίας, η Πέιτζελς προσπαθεί να ξεθάψει τις ανησυχίες και τις επιρροές των συγγραφέων και εξετάζει τα θαύματα από μια ξεκάθαρα εργαλειακή οπτική γωνία: Ποια προβλήματα έλυναν; Ποιες νέες οπτικές άνοιξε η επίλυσή τους; Ποια θρησκευτική λειτουργία υπηρετούσαν;

Ανάμεσα σε άλλες χρήσεις τους, τα θαύματα βοήθησαν τους Ευαγγελιστές να ξεπεράσουν τις αμφισβητήσεις της αυθεντίας του Χριστού στην ιστορία του. Παρά όλες τις αινιγματικές διδασκαλίες του και την ενίοτε μυστηριώδη συμπεριφορά του, ο άνθρωπος Ιησούς δεν είναι τόσο δύσκολο να εξηγηθεί: Ηταν ένας από τους πολλούς Ιουδαίους κήρυκες και θεραπευτές που προφήτευαν την αποκάλυψη σε μια χώρα ρημαγμένη από τους Ρωμαίους κατακτητές  και τις αποτυχημένες εξεγέρσεις. Αλλά ο άνθρωπος-θεός Ιησούς ήταν πιο δύσκολο να γίνει αποδεκτός από τους ξένους, Ρωμαίους ηγέτες, Ελληνορωμαίους φιλόσοφους, άλλους Εβραίους. Εκαναν πολλές εχθρικές ερωτήσεις. Γιατί να λατρεύουμε έναν Μεσσία του οποίου η αποστολή είχε προφανώς αποτύχει; Το άδοξο τέλος του -η σταύρωση ήταν η τιμωρία της Ρώμης για τους αποστάτες και τους σκλάβους- δεν αντιφάσκει με τον ισχυρισμό ότι ήταν θεϊκός; Οι Ρωμαίοι ήταν δύσπιστοι στο να δοξάζεται ένας Ιουδαίος, όσο για την ιουδαϊκή ελίτ, ο Χριστός ήταν ένας αφελής χωριάτης.

Ο Μάρκος, ο πρώτος γνωστός συγγραφέας χριστιανικού Ευαγγελίου, θα μπορούσε να έχει δημιουργήσει μια παραδοσιακή αγιογραφία. Αντίθετα, θέλοντας να δημοσιοποιήσει τη μοναδική δύναμη του Ιησού —για να διαδώσει τα «καλά νέα»— φαίνεται ότι επινόησε το είδος του Ευαγγελίου: μια ελληνική βιογραφική νουβέλα ως έργο ευαγγελικής μαρτυρίας. Και οι επόμενοι χρονικογράφοι ακολούθησαν το παράδειγμά του. Γράφοντας περίπου την εποχή της καταστροφής του Δεύτερου Ναού, το 70 μ.Χ., ο Μάρκος έδωσε στην ιστορία του Ιησού κοσμικές διαστάσεις. Ηταν η ιστορία «του πνεύματος του Θεού που μάχεται εναντίον του Σατανά, σε έναν κόσμο γεμάτο δαίμονες», σύμφωνα με την Πέιτζελς. Ο Μάρκος μπορεί να κατέγραφε προφορικές ιστορίες που είχαν αναπτύξει οπαδοί του Ιησού για να μεταδώσουν αντιλήψεις πραγματικών εμπειριών, αλλά ο Μάρκος και εκείνοι ήθελαν επίσης να υπερασπιστούν τις βεβαιότητές τους έναντι των σκεπτικιστών.

Η Πέιτζελς δεν προσπαθεί να σοκάρει τους πιστούς, γράφει η Σούλεβιτς στο Atlantic. Η ανάγνωση ιερών κειμένων ως προϊόντων της ιστορίας, και όχι ως λόγου του Θεού, αποτελεί συνήθη πρακτική στη βιβλική μελέτη για περισσότερο από έναν αιώνα. Το βιβλίο της καταδεικνύει ότι η «wissenschaftliche», η «επιστημονική» προσέγγιση (οι πρωτοπόροι μελετητές της Βίβλου ήταν Γερμανοί), δεν χρειάζεται να είναι αναγωγική. Μάλιστα, η κριτική εξέταση μπορεί να δώσει νέο νόημα στα δύσκολα κείμενα και να φέρει νέες αποκαλύψεις. Οπως τους παρουσιάζει η αμερικανίδα θεολόγος, οι Ευαγγελιστές ήταν άνθρωποι δημιουργικά ιδιοφυείς, που χρησιμοποίησαν την υπεράσπιση του Ιησού ως αφορμή για να χαράξουν το περίγραμμα μιας νέας παγκόσμιας θρησκείας.

«Αυτό που βρίσκω πιο εκπληκτικό στις ιστορίες των Ευαγγελίων», γράφει, «είναι ότι οι οπαδοί του Ιησού κατάφεραν να πάρουν αυτό που οι επικριτές τους έβλεπαν ως την πιο καταδικαστική απόδειξη εναντίον του Μεσσία τους –τη σταύρωση του– και να το μετατρέψουν σε απόδειξη της θείας αποστολής του».

Αναπλαισίωση της Παρθενογένεσης

Σε ορισμένες περιπτώσεις, η αναπλαισίωση των παλιών ιστοριών τους προσδίδει ένα στοιχείο απροσδόκητα οδυνηρό. Ενα καλό παράδειγμα είναι η ανάλυση της Πέιτζελς για την παρθενογέννηση. Παρουσιάζει μια λιγότερο αγία Μαρία, αλλά επισημαίνοντας τα σκοτεινά ρεύματα στο κείμενο που ίσως έχουν αποκρυφτεί από την παράδοση, η συγγραφέας προσδίδει στη νεαρή μητέρα μια στοιχειωτική θλίψη. Η παρθενογένεση του Ιησού είναι βασικό στοιχείο της χριστιανικής πίστης, ωστόσο μόνο δύο από τα τέσσερα κανονικά Ευαγγέλια αναφέρονται σε αυτήν, του Ματθαίου και του Λουκά. Ο Μάρκος δεν αναφέρει τη γέννηση του Ιησού και λέει ελάχιστα για την καταγωγή του. Στο δικό του Ευαγγέλιο, ο Ιησούς εμφανίζεται για πρώτη φορά ως ενήλικος Μεσσίας που βαφτίζεται στην έρημο. Το Ευαγγέλιο του Ιωάννη έχει λίγο περισσότερα στοιχεία για την οικογένεια του Ιησού, αλλά δεν υπάρχει σκηνή γέννησης. Οταν εμφανίζεται για πρώτη φορά, ο Ιησούς δεν είναι βρέφος. Είναι ήδη Υιός του Θεού και άνθρωπος.

Αντίθετα, ο Ματθαίος και ο Λουκάς, όχι μόνο απεικονίζουν τη γέννηση του Ιησού, αλλά την προαναγγέλλουν εκτενώς. Παρέχουν γενεαλογίες, που ξεκινούν από τον βασιλιά Δαβίδ, τον ιδρυτή της δυναστείας του Ισραήλ, δίνοντας στον Ιησού μια καταγωγή ανάλογη με το ανάστημά του. Ο Ματθαίος δίνει έμφαση στη βασιλεία, προλογίζοντας τη γέννηση με ουράνιους οιωνούς. Στη συνέχεια, οι Μάγοι φέρνουν βασιλικά δώρα σε έναν μελλοντικό βασιλιά.

Η εκδοχή του Λουκά είναι πιο ρουστίκ, αλλά ενισχύει τη δραματική ένταση ανάμεσα στην ταπεινή καταγωγή του Ιησού και τη θεότητά του. Ο Ιωσήφ και η Μαρία διώχνονται από ένα πανδοχείο. Η Μαρία γεννά σε έναν αχυρώνα και οι βοσκοί προσκυνούν το βρέφος. Και στους δύο εμφανίζεται ένας άγγελος και ανακοινώνει ότι η Μαρία, μια παρθένος αρραβωνιασμένη με τον Ιωσήφ, πρόκειται να αποκτήσει έναν γιο από τον Θεό. Στον Ματθαίο, ο άγγελος εμφανίζεται στον Ιωσήφ, ο οποίος έχει ήδη ανακαλύψει ότι η Μαρία είναι έγκυος, και τον συμβουλεύει να την παντρευτεί, ενώ εκείνος σχεδίαζε να τη διώξει πριν ντροπιαστούν και οι δύο. Ο άγγελος του Λουκά πηγαίνει κατευθείαν στη Μαρία.

Γιατί οι δύο Ευαγγελιστές πρόσθεσαν όλο αυτό το υλικό; Μεταξύ των πολλών πιθανών απαντήσεων, η Πέιτζελς εστιάζει στην πιθανότητα ότι μετά τον θάνατο του Ιησού, άρχισε να κυκλοφορεί η φήμη ότι ήταν νόθος γιος μιας ανύπαντρης μητέρας. Ο Κέλσος, Ελληνας φιλόσοφος του 2ου αιώνα, χρησιμοποίησε την κατηγορία αυτή για να δυσφημήσει τα Ευαγγέλια. Σε μια αντιχριστιανική πολεμική, που επικαλείται εβραϊκές πηγές, γράφει: «Δεν είναι αλήθεια… ότι επινοήσατε την ιστορία της γέννησής σας από παρθένα για να ησυχάσουν οι φήμες για τις πραγματικές και δυσάρεστες συνθήκες της καταγωγής σας;»

Το γεγονός ότι ο ίδιος ο Μάρκος φαίνεται ότι αμφισβητεί την πατρότητα του Ιησού περιπλέκει τα πράγματα. Οταν ο δικός του Ιησούς επιστρέφει στη Ναζαρέτ για να κηρύξει στην τοπική συναγωγή, οι πρώην γείτονές του τον χλευάζουν για τις τρελές ιδέες του. «Πού τα βρήκε όλα αυτά αυτός ο άνθρωπος;» ειρωνεύονται. «Τι θαύματα έκανε; Αυτός δεν είναι ο ξυλουργός, ο υιος της Μαρίας, ο αδελφός του Ιακώβου, του Ιωσή, του Ιούδα και του Σίμωνα;» (Τα πλάγια γράμματα είναι της Πέιτζελς.) Οι αναγνώστες του Ευαγγελίου του Μάρκου, που γνώριζαν πώς λειτουργούσαν τα εβραϊκά πατρώνυμα, θα καταλάβαιναν τι έριχναν οι χωρικοί στο πρόσωπο του Ιησού. Δεν θα έλεγαν ο «γιος της Μαρίας» αν γνώριζαν το όνομα του πατέρα του Ιησού, ακόμα κι αν ο πατέρας του ήταν νεκρός.

Ο Ματθαίος και ο Λουκάς απαλείφουν αυτό το «γιος της Μαρίας» και καθιστούν τον Ιησού όχι απλώς νόμιμο αλλά διπλά νόμιμο. Η μητέρα του αποκτά και σύζυγο, τον Ιωσήφ, και πατέρα για το παιδί της, τον Θεό. Ο γάμος της και η θεϊκή πατρότητα του Ιησού καθαρίζουν την υπονοούμενη κηλίδα της ακολασίας. Και όμως οι ενοχλητικές νύξεις περί σεξουαλικότητας εξακολουθούν να υπάρχουν κάτω από την επιφάνεια των Ευαγγελίων. Στο κατά Λουκά, αφού ο άγγελος Γαβριήλ μεταφέρει το μήνυμά του στη Μαρία, εκείνη ρωτά: «Πώς είναι δυνατόν, αφού είμαι παρθένος;» Και ο Γαβριήλ απαντά: «Το Αγιο Πνεύμα θα έρθει επάνω σου και η Δύναμη του Υψίστου θα σε επισκιάσει».

Η Πέιτζελς δεν παραθέτει αυτή την συνομιλία ούτε ασχολείται με την ανησυχητική επιθετικότητα των λέξεων «θα έρθει επάνω σου» και «θα σε επισκιάσει», αλλά εξετάζει προσεκτικά την απάντηση της Μαρίας: «Είμαι η δούλη του Κυρίου, ας είναι έτσι», σημειώνει η Σούλεβιτς στο Atlantic.

Αμέσως μετά, ο Λουκάς βάζει τη Μαρία να τραγουδάει, ενθουσιασμένη με την εγκυμοσύνη. Αλλά η πρώτη της αντίδραση, γράφει η Πέιτζελς, ακούγεται μάλλον παραιτημένη παρά χαρούμενη: «Μια σκλαβωμένη γυναίκα έπρεπε να υπακούει στο θέλημα του αφέντη, ακόμη και όταν αυτό σήμαινε να γεννήσει το παιδί του, όπως συνέβαινε συχνά». Τουλάχιστον, «ένα κορίτσι χωρίς σεξουαλική εμπειρία μπορεί να τρομάξει και να απογοητευτεί όταν ακούσει ότι πρόκειται να μείνει έγκυος, δεδομένης της πιθανής αμηχανίας και ντροπής που μπορεί να υποστεί».

Η Πέιτζελς φτάνει στο σημείο να υποθέσει πώς έμεινε έγκυος η Μαρία, μια θέση η οποία σε μεγάλο βαθμό βασίζεται σε έμμεσες ενδείξεις. Την εποχή της γέννησης του Ιησού, δεκάδες χιλιάδες Ρωμαίοι στρατιώτες εισέβαλαν στην Ιουδαία για να καταστείλουν μια εξέγερση. Ηταν μια βίαιη εκστρατεία την οποία κατέγραψε ο Ιουδαίος ιστορικός Ιώσηπος. Καθώς ξεχύθηκαν στην ύπαιθρο κυνηγώντας τους επαναστάτες, απήγαγαν και βίαζαν όσες γυναίκες έβρισκαν μπροστά τους. Και η Πέιτζελς αναρωτιέται μήπως «η Μαρία, μια νεαρή κοπέλα από μια ταπεινή αγροτική οικογένεια», ήταν μια από αυτές τις γυναίκες; «Δεν υπάρχει κανένας τρόπος να το μάθουμε», γράφει προσθέτοντας ότι είναι εντυπωσιασμένη από μια σύμπτωση.

Πηγές από μη φιλικούς ραβίνους, τους πρώτους αιώνες μετά το θάνατο του Ιησού, ανέφεραν συκοφαντικά κουτσομπολιά υποστηρίζοντας ότι η Μαρία ήταν άσωτη και είχε έναν εραστή, ονόματι Πάνθηρα, που ήταν στρατιώτης και ότι αυτός ήταν ο πατέρας του Ιησού. Μάλιστα, σύγχρονοι ερευνητές βρήκαν την ταφόπλακα ενός στρατιώτη με αυτό το όνομα, που λέγεται ότι υπηρετούσε στην Ιουδαία μέχρι το 9 μ.Χ.. Και η Πέιτζελς αναρωτιέται αν θα μπορούσε να ήταν ένας από αυτούς τους βιαστές. Το να σκεφτεί  κανείς τη Μαρία ως θύμα σεξουαλικής επίθεσης είναι τρομακτική, μοιάζει με ιεροσυλία. Αλλά το γεγονός ότι γέννησε τον γιο της σε μια εποχή κατακλυσμικής βίας κάνει τον τελικό του θρίαμβο να φαίνεται ακόμα πιο θαυματουργός.

Μια νέα ανάγνωση των Παθών του Χριστού

Η επανεκτίμηση του πλαισίου οδηγεί επίσης σε μια νέα ανάγνωση των Παθών του Χριστού, επισημαίνει η Τζούντιθ Σούλεβιτς στο Atlantic. Η εξιστόρηση της δίκης και των βασανιστηρίων του Ιησού τις ημέρες που προηγήθηκαν της σταύρωσης, η οποία δείχνει τους Ιουδαίους να ζητούν τον θάνατό του, θεωρείται από ορισμένους ότι συνέβαλε στον αντισημιτισμό αιώνων. Στην εκδοχή της Ελέιν Πέιτζελς, ωστόσο, οι Ευαγγελιστές παρακινούνται μάλλον από την ανάγκη να λύσουν ορισμένα δύσκολα θεολογικά και πολιτικά προβλήματα παρά από καθαρό μίσος για τους Εβραίους. Τι τους οδηγεί στο να δαιμονοποιούν τους Ιουδαίους ιερείς και πρεσβυτέρους, ακόμη και μετατρέποντας τον Ρωμαίο κυβερνήτη της Ιουδαίας, Πόντιο Πιλάτο, σε έναν έντιμο άνθρωπο που αντιλαμβάνεται την αθωότητα του Ιησού και δεν θέλει να τον καταδικάσει;

Το γεγονός ότι ο ηγέτης μιας διαβόητα σκληρής κατοχικής δύναμης έδειχνε τέτοια συμπόνια για έναν μαχητικό επαναστάτη, είναι απίστευτο και αψηφά την ιστορική καταγραφή.  Ο Πόντιος Πιλάτος ήταν διαβόητος για την «απληστία, τη βία, τις ληστείες, τις  επιθέσεις, τις συχνές εκτελέσεις χωρίς δίκη και τις αναρίθμητες θηριωδίες του», σύμφωνα με τον ελληνιστή Ιουδαίο φιλόσοφο του 1ου αιώνα Φίλωνα, μεταξύ πολλών άλλων. «Δεν βρίσκω απλή απάντηση» στο αίνιγμα του αναθεωρητή Πιλάτου, γράφει η Πέιτζελς. Αλλά έχει τις θεωρίες της. Πρώτον, αναγνωρίζοντας την αθωότητα του Ιησού, ο Πιλάτος των Ευαγγελίων προστατεύει τον Ιησού από την κατηγορία ότι πέθανε σαν εγκληματίας.

Ενας καλός Πιλάτος είναι απίθανος αν και όχι αδύνατος —δηλαδή όχι θαυματουργός—αλλά παίζει καθοριστικό ρόλο στο ευρύτερο θαύμα της σταύρωσης, που δεν είναι άλλο από τη μεταμόρφωση ενός εξευτελιστικού θανάτου στη σωτηρία όλης της ανθρωπότητας. Ενας άλλος λόγος για τον οποίο οι Ευαγγελιστές απαλλάσσουν τον Πιλάτο από την ευθύνη, σύμφωνα με την Πέιτζελς, ήταν για να προστατευτούν οι ίδιοι. Οι Ρωμαϊκές αρχές καταδίωκαν σκληρά τους Χριστιανούς, υποβάλλοντάς τους σε βασανιστήρια και θανάτους ακόμη πιο φρικτούς από τη σταύρωση. Και το να συκοφαντήσει κανείς έναν υψηλά ιστάμενο Ρωμαίο αξιωματούχο ήταν σαν να προκαλούσε αντίποινα. Καθώς, δε, οι Χριστιανοί γίνονταν όλο και περισσότερο «Εθνικοί» («Gentile», μη Εβραίοι), οι συγγραφείς των Ευαγγελίων παρουσίαζαν τον Πιλάτο πιο συμπαθητικό και τους Εβραίους λιγότερο συμπαθείς. Οι Ευαγγελιστές δεν μπορούσαν να προβλέψουν ότι ο αποδιοπομπαίος τράγος των Εβραίων θα είχε τόσο θανατηφόρες συνέπειες και για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα.

Η Τζούντιθ Σούλεβιτς τονίζει ακόμη στο Atlantic, ότι οι χριστιανικές αφηγήσεις θαυμάτων έχουν πολλαπλές πηγές. Το πιο σημαντικό, ωστόσο είναι ότι ερμηνεύουν άλλα κείμενα. Βέβαιοι ότι ο Ιησούς ήταν ο Μεσσίας, οι ακόλουθοί του έψαξαν στην Εβραϊκή Βίβλο για προφητείες που προανήγγειλαν τον ερχομό του. Η παρθενογένεση προέρχεται από την επεξεργασία ενός στίχου του προφήτη Ησαΐα που θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως  πρόβλεψη: Μια παρθένος «θα συλλάβει και θα γεννήσει υιό». (Το «παρθένος» είναι ένα διάσημο μεταφραστικό λάθος. Η εβραϊκή λέξη είναι «almah» που σημαίνει «νεαρή γυναίκα». Αλλά ο Ματθαίος πιθανότατα διάβαζε την εβραϊκή Βίβλο στα ελληνικά, όπου η λέξη εμφανίζεται ως «παρθένος»).

Να σημειωθεί ότι η άντληση από την υπάρχοντα ιερά κείμενα δεν ήταν σε καμία περίπτωση σκανδαλώδης. Ακόμη και όταν οι Χριστιανοί απομακρύνθηκαν από τον Ιουδαϊσμό, οι Ευαγγελιστές συνέχισαν να εργάζονται στο πλαίσιο της γραπτής ιουδαϊκής παράδοσης, η οποία ανέμενε από τους μεταγενέστερους συγγραφείς να βασίζονται σε προγενέστερους. Η παρουσία των παλαιών κειμένων στα νέα λειτουργούσε ως επικύρωση. Κατά την άποψη του Ματθαίου και του Λουκά —και κατά την άποψη των Χριστιανών ανά τους αιώνες— ο Ησαΐας τους απέδειξε ότι είχαν δίκιο.

Τι κάνουν τα βιβλικά θαύματα για τους πιστούς σήμερα; Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου της, η Πέιτζελς επισκέπτεται χριστιανικές κοινότητες σε όλο τον κόσμο, πολλές από τα οποίες είναι φτωχές και υπόκεινται σε πολιτική καταπίεση, για να διερευνήσει μερικούς από τους τρόπους με τους οποίους η ιστορία του Ιησού συνεχίζει να προσφέρει παρηγοριά και έμπνευση. Στις Φιλιππίνες, για παράδειγμα, βρίσκει τους «Bicolanos», Καθολικούς που ζουν σε απομακρυσμένα χωριά και οι οποίοι λατρεύουν έναν συγκρητιστικό Ιησού, εμπλουτισμένο με τη φιλιππινέζικη παράδοση, και είναι ιδιαίτερα επικεντρωμένοι στην εβδομάδα του Πάσχα, επειδή γι’ αυτούς ο Ιησούς αντιπροσωπεύει την υπόσχεση μιας ένδοξης μετά θάνατον ζωής.

Οι ιστορίες θαυμάτων έχουν επίσης εφαρμογές εκτός του αυστηρά θρησκευτικού πλαισίου. Είναι απαραίτητες μυθοπλασίες, παραμύθια για να ζει κανείς. Μαγεύουν εκ νέου τον κόσμο, ή τουλάχιστον έτσι νιώθει η Τζούντιθ Σούλεβιτς, η οποία -όπως γράφει στο Atlantic- διαβάζει τη Βίβλο, τόσο τη χριστιανική όσο και την εβραϊκή, όχι σαν πνευματική τροφή, αλλά γιατί της θυμίζουν ότι το σύμπαν έκρυβε, κάποτε, περισσότερες εκπλήξεις από ό,τι τώρα και ότι το να ελπίζεις δεν είναι παράλογο, όταν όλα φαίνονται απελπιστικά, τουλάχιστον από την άποψη της αιωνιότητας. Τα θαύματα, υποστηρίζει η αμερικανίδα δημοσιογράφος, είναι χρήσιμα στον βαθμό που παίρνουμε στα σοβαρά την ποίησή τους. Πρόκειται για συναντήσεις με τον Παντοδύναμο, λέει, παρατηρώντας ότι η ανθρώπινη γλώσσα παραπαίει μπροστά στο απερίγραπτο, το οποίο μας προσεγγίζει μόνο μέσα από σχήματα λόγου τα οποία είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News