Τα απομνημονεύματα της Ανγκελα Μέρκελ ονομάζονται «Ελευθερία». Θα μπορούσαν να ονομάζονται και «Δεν μετανιώνω για τίποτα». Στο βιβλίο της, που μόλις κυκλοφόρησε, η πρώην καγκελάριος της Γερμανίας κάνει μια αναδρομή στα 16 χρόνια της στην εξουσία και υποστηρίζει ότι σε γενικές γραμμές τα κατάφερε όλα καλά.

Θα έχει ενδιαφέρον να δούμε αν ο Μπαράκ Ομπάμα θα ακολουθήσει την ίδια οδό όταν δημοσιεύσει τον επόμενο τόμο των απομνημονευμάτων του. Διότι η διεθνής κληρονομιά των ετών Ομπάμα-Μέρκελ δείχνει όλο και πιο αμφίβολη με το πέρασμα του χρόνου, επισημαίνει ο Γκίντιον Ράχμαν σε άρθρο του στους Financial Times.

Από το 2008 έως το 2016 ήταν οι δύο ισχυρότεροι πολιτικοί στον Δυτικό κόσμο. Τα πήγαιναν καλά μεταξύ τους – κάτι που δεν αποτελεί έκπληξη, αφού ήταν παρόμοιοι χαρακτήρες. Προέρχονταν και οι δύο από το «περιθώριο» των χωρών τους: η πρώτη γυναίκα καγκελάριος της Γερμανίας και ο πρώτος μαύρος πρόεδρος των ΗΠΑ. Και οι δύο μεγάλωσαν μακριά από τα κέντρα λήψης αποφάσεων, η Μέρκελ στην Ανατολική Γερμανία και ο Ομπάμα στη Χαβάη.

Τόσο η Μέρκελ όσο και ο Ομπάμα είναι σίγουροι για τον εαυτό τους, πολύ μορφωμένοι, διανοούμενοι και προσεκτικοί εξ ιδιοσυγκρασίας. Αυτές είναι ιδιότητες που τους έκαναν αγαπητούς στους προσεκτικούς, μορφωμένους φιλελεύθερους.

Αλλά εκ των υστέρων, ο προσεκτικός ορθολογισμός τους τούς κατέστησε ανεπαρκώς εξοπλισμένους για να αντιμετωπίσουν αδίστακτους ισχυρούς ηγέτες, όπως ο Βλαντίμιρ Πούτιν και ο Σι Τζινπίνγκ, σημειώνει ο Ράχμαν.

Τόσο η Μέρκελ όσο και ο Ομπάμα εξακολουθούν να είναι πολύ δημοφιλείς. Πολλοί αναπολούν νοσταλγικά την εποχή τους ως μια περίοδο σταθερότητας και λογικής διακυβέρνησης. Ετσι ήταν, από πολλές απόψεις.

Αλλά γίνεται όλο και πιο σαφές ότι οι αποφάσεις που έλαβαν οι δυο ηγέτες –ή, συχνά, οι αποφάσεις που δεν έλαβαν– είχαν, με καθυστέρηση, επιζήμιο αντίκτυπο στην παγκόσμια σταθερότητα.

Τι έκαναν λάθος

Είμαστε σήμερα μάρτυρες μεγάλων πολέμων στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή και έντονα αυξανόμενων εντάσεων στην ανατολική Ασία. Ορισμένα από τα σημερινά προβλήματα ανάγονται σε λάθη που έγιναν σε μια κρίσιμη περίοδο, από το 2012 έως το 2016.

Η Μέρκελ δεν συμπαθούσε ούτε εμπιστευόταν τον Πούτιν. Ομως δεν του ύψωσε το ανάστημά της. Τα λάθη που έκανε η πρώην καγκελάριος –ιδιαίτερα μετά την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία και την επίθεση στο Ντονμπάς το 2014– αναλύθηκαν σε πολλές κριτικές του βιβλίου της.

Η προσπάθειά της να αποφύγει έναν ευρύτερο πόλεμο στην Ευρώπη παρέσυρε τη Μέρκελ στη μάταιη «διαδικασία του Μινσκ», των συνομιλιών μεταξύ Ρωσίας, Ουκρανίας, Γερμανίας και Γαλλίας. Η απροθυμία της να αντιμετωπίσει τον Πούτιν αντανακλούσε επίσης τα οικονομικά συμφέροντα της χώρας της – ιδίως τη δίψα της γερμανικής βιομηχανίας για φθηνό ρωσικό φυσικό αέριο.

Αντί να αντιδράσει στα λάθη που έκανε η καγκελάριος, ο Ομπάμα τα επιδείνωσε, τονίζουν οι FT. Στη δεύτερη θητεία του έκανε τρία κρίσιμα λάθη στην εξωτερική πολιτική, τα οποία έστειλαν ένα μήνυμα αδυναμίας που συνέβαλε στο σημερινό χάος.

Το πρώτο λάθος του Ομπάμα ήταν η αποτυχία να επιβάλει τη δική του κόκκινη γραμμή σχετικά με τη χρήση χημικών όπλων από τον Μπασάρ αλ-Ασαντ. Η υπόσχεση να αναλάβει στρατιωτική δράση και στη συνέχεια η απόφασή του να υποχωρήσει μπροστά στην αντίθεση του Κογκρέσου –και τις προσωπικές του αμφιβολίες– κατέδειξε αδυναμία. Η απόφαση θα μπορούσε εύκολα να εκλογικευθεί. Ωστόσο εξακολουθεί να έχει απήχηση σε όλον τον κόσμο.

Το στρατόπεδο του Τραμπ χαρακτηρίζει λανθασμένη την απόφαση του Ομπάμα να υπογράψει μια συμφωνία που περιόριζε το πρόγραμμα πυρηνικών όπλων του Ιράν. Αλλά πρόκειται για ένα πολύ μικρότερο λάθος, εκτιμά ο Ράχμαν, σε σχέση με την απόφαση να μην αντιδράσει με σθένος στη χρήση χημικών όπλων από το καθεστώς της Δαμασκού.

Ο λόγος για τον οποίο η απόφαση για τη Συρία είχε τόση σημασία ήταν ότι αποτελούσε μέρος ενός μοτίβου. Το δεύτερο λάθος του Ομπάμα ήταν η αποτυχία του να αντιδράσει στην κατασκευή στρατιωτικών βάσεων από την Κίνα στα τεχνητά νησιά που είχε δημιουργήσει το Πεκίνο στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας.

Το 2015 ο Σι υποσχέθηκε ρητά, σε δήλωσή του στον Λευκό Οίκο, να μη στρατιωτικοποιήσει τη Νότια Σινική Θάλασσα. Στην πραγματικότητα αυτό συνέβαινε ήδη. Η παθητική αντίδραση του Ομπάμα τον έκανε να μοιάζει αδύναμος μπροστά σε έναν ακόμα αυταρχικό ηγέτη, «που κλώτσησε άμμο στα μούτρα του και δεν έπαθε τίποτα».

Το τρίτο λάθος ήταν η αποτυχία να επανεξοπλιστεί η Ουκρανία, ως απάντηση στη ρωσική επιθετικότητα. Υπάρχουν άνθρωποι στο Βερολίνο και στην Ουάσινγκτον που ισχυρίζονται ότι η Μέρκελ ήταν εκείνη που πρωτοστάτησε σε αυτή την πολιτική. Αν είναι αλήθεια, ήταν λάθος του Ομπάμα να την ακούσει.

Σίγουρα υπήρχαν άνθρωποι στον κύκλο του Ομπάμα που είχαν σιωπηλά απογοητευτεί από την άτολμη αντίδρασή του στην προσάρτηση της Κριμαίας. Αμερικανός αξιωματούχος δήλωσε στους FT ότι οι ΗΠΑ «φοβούνταν τη σκιά τους», μην τυχόν και φανεί ότι προχωρούν σε πράξεις που ο Πούτιν θα θεωρούσε προκλητικές.

Ο Τζο Μπάιντεν κατέληξε επίσης στο συμπέρασμα ότι η αντίδραση του Ομπάμα στην επίθεση του 2014 στην Ουκρανία ήταν πολύ αδύναμη. Ο Μπάιντεν φέρεται να δήλωσε: «Τα κάναμε θάλασσα. Ο Μπαράκ δεν πήρε ποτέ στα σοβαρά τον Πούτιν».

Ο Ομπάμα και η Μέρκελ θα μπορούσαν αναμφίβολα να απαντήσουν πως εκ των υστέρων όλοι λένε ότι γνωρίζουν καλύτερα από ό,τι οι ίδιοι τότε. Και δεν θα είχαν άδικο.

Ορισμένοι από αυτούς, συμπεριλαμβανομένου του τότε αντιπροέδρου Μπάιντεν, συμφώνησαν με πολλές από τις αποφάσεις τους εκείνη τη στιγμή. Ολες οι κυβερνήσεις περιλαμβάνουν δύσκολους συμβιβασμούς. Είναι πολύ πιο εύκολο να διατηρηθεί ένα σε γενικές γραμμές ικανοποιητικό status quo από το να απαιτήσει κανείς θυσίες για να αποτρέψει μια απειλή που μπορεί να μην υλοποιηθεί ποτέ.

Η Μέρκελ έχει διδακτορικό στην κβαντική χημεία. Ο Ομπάμα ήταν καθηγητής Νομικής. Η εκπαίδευσή τους τούς έκανε να σταθμίζουν τα στοιχεία και να αποφεύγουν τις βιαστικές αποφάσεις. Δυστυχώς, η διεθνής πολιτική δεν μοιάζει τόσο με σεμινάριο νομικής σχολής ή με επιστημονικό εργαστήριο, όσο με παιδική χαρά σε μια κακόφημη περιοχή. Οι «νταήδες» της παιδικής χαράς τείνουν να γίνονται πιο κακοί και πιο επιθετικοί, μέχρι κάποιος τελικά να τους αντισταθεί, κατέληξε χαρακτηριστικά ο Ράχμαν.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News