Πέρυσι συμπλήρωσε μισό αιώνα ζωής o διάσημος εκδοτικός οίκος ταξιδιωτικών οδηγών Lonely Planet, οι εκδόσεις του οποίου έφεραν επανάσταση στα ταξίδια. Η εξαιρετική επιτυχία που σημείωσαν αμέσως οφειλόταν στο γεγονός πως επρόκειτο για οδηγούς γραμμένους από πραγματικούς ταξιδιώτες για πραγματικούς ταξιδιώτες – με πρακτικές συμβουλές για περιορισμό των εξόδων, ακριβείς περιγραφές των καταλυμάτων, παρουσιάσεις των τοπικών ηθών και εθίμων, βασικές φράσεις επικοινωνίας, επισημάνσεις κινδύνων, προτάσεις εξόδου και ό,τι άλλο θα μπορούσε να φανεί χρήσιμο σε έναν ταξιδευτή.

Οι οδηγοί «Lonely Planet» έχουν τις ρίζες τους στην αντικουλτούρα των χίπις. Το πρώτο βιβλίο του εκδοτικού οίκου, που σήμερα αξίζει εκατομμύρια, εκδόθηκε το 1973 με τον τίτλο «Across Asia on the Cheap» (Ανά την Ασία με λίγα λεφτά) και ήταν ουσιαστικά ο απολογισμός του ταξιδιού ενός νεαρού νιόπαντρου ζευγαριού από τη Βρετανία, του Τόνι και της Μορίν Γουίλερ.

Το 1972 αναχώρησαν από το Λονδίνο με ένα παλιό βαν και 400 στερλίνες στις τσέπες τους, αποφασισμένοι να φτάσουν στην Αυστραλία διασχίζοντας οδικώς την Ευρώπη και την Ασία. Με το βαν τους κατάφεραν να φτάσουν έως την Καμπούλ –μέσω Βαλκανίων, Τουρκίας και Ιράν–, όπου το πούλησαν ώστε να συνεχίσουν το ταξίδι τους με κάθε δυνατό μέσο, δια του Πακιστάν, της Ινδίας, του Νεπάλ, της Ταϊλάνδης, της Μαλαισίας και της Ινδονησίας.

«Απλώς αποφασίσαμε να διασχίσουμε δια ξηράς την Ασία (αργότερα η διαδρομή θα γινόταν γνωστή ως “το μονοπάτι των χίπηδων”). Το σχέδιο ήταν να φύγουμε από το Λονδίνο και να φτάσουμε στην Αυστραλία, ξοδεύοντας όσα χρήματα είχαμε. Στη συνέχεια θα εργαζόμασταν στην Αυστραλία –εκείνη την εποχή δεν χρειαζόσουν βίζα– για μερικούς μήνες και μετά θα επιστρέφαμε αεροπορικώς πίσω στο Λονδίνο. Αλλά περνούσαμε τόσο καλά που αποφασίσαμε να μείνουμε για ακόμη έναν χρόνο. Ο κόσμος μάς ρωτούσε συνέχεια: Τι κάνατε; Πού πήγατε; Πώς τα καταφέρατε; Ετσι, γράψαμε ένα βιβλίο για όλο αυτό», είπε πέρυσι στο Big Issue o ίδιος ο Τόνι Γουίλερ, με αφορμή τη συμπλήρωση μισού αιώνα από την πρώτη έκδοση εκείνου του πρώτου επαναστατικού ταξιδιωτικού οδηγού.

Οπως αναφέρει σε πρόσφατο άρθρο της η Ελενα Τεμπάνο της Corriere della Sera, οι πρώτοι οδηγοί Lonely Planet συνέχισαν να εκφράζουν το πνεύμα της αντικουλτούρας των παιδιών των λουλουδιών. Κάποιοι περιείχαν ακόμη και προτάσεις για σεξουαλικές περιπέτειες και ανταλλαγές ζευγαριών με τους ντόπιους – άλλωστε η σεξουαλική επανάσταση βρισκόταν σε εξέλιξη τη δεκαετία του 1970. Με τον καιρό οι οδηγοί Lonely Planet υπέκυψαν στην κυρίαρχη κουλτούρα και έγιναν πιο mainstream. Συνέχισαν όμως να αποτελούν σημείο αναφοράς και με τη γιγάντωση του μαζικού τουρισμού.

Ανακαλώντας στη μνήμη της τα χρόνια που ταξίδευε και εκείνη ανά την Ευρώπη, με ένα σακίδιο στην πλάτη και έναν ταξιδιωτικό οδηγό στο χέρι, ο ιταλίδα δημοσιογράφος γράφει πως πριν από το διαδίκτυο νέοι και φοιτητές ξεφύλλιζαν τους οδηγούς τους (διάσημοι και με φανατικούς οπαδούς ήταν επίσης οι οδηγοί της γαλλικής Routard, αλλά και οι Rough Guides), αναζητώντας κυρίως φθηνά καταλύματα και τηλεφωνώντας, στη συνέχεια, από σταθερά τηλέφωνα στις πατρίδες τους για να κάνουν κράτηση σε ξενώνες ή φθηνά ξενοδοχεία στο εξωτερικό. Φθάνοντας στους όποιους προορισμούς τους περιφέρονταν ολημερίς, έχοντας τον (όποιο) οδηγό τους πάντα μαζί.

Η εμφάνιση των low cost αεροπορικών εταιρειών και η επακόλουθη ανάπτυξη του ατομικού τουρισμού ήταν θετική για τους ταξιδιωτικούς οδηγούς. Κάποια στιγμή, ωστόσο, ο κόσμος άρχισε να κινείται πιο γρήγορα, όπως γράφει η δημοσιογράφος της Corriere. Τόσο που οι εκδοτικοί οίκοι άρχισαν να δυσκολεύονται ολοένα περισσότερο να επικαιροποιούν εγκαίρως τους οδηγούς τους. Αναφέρει ενδεικτικά πως το 2006, ταξιδεύοντας μόνη της στην Κίνα με τη βοήθεια ενός οδηγού που είχε εκδοθεί μόλις πριν από μια διετία, διαπίστωσε ότι πολλά εστιατόρια και ξενοδοχεία δεν υπήρχαν πια.

Το τελειωτικό χτύπημα στους ταξιδιωτικούς οδηγούς το έδωσε, φυσικά, το διαδίκτυο, καθώς ό,τι έως τότε μπορούσε να βρει κανείς μόνο σε εξειδικευμένες ταξιδιωτικές εκδόσεις, πλέον ήταν διαθέσιμο σε blogs, σε ταξιδιωτικούς ιστοτόπους, στην Google, στους χάρτες της Google, στο Facebook, στο Instagram, παντού – και με τις πληροφορίες να ανανεώνονται σε πραγματικό χρόνο.

Ο αντίκτυπος δεν άργησε να γίνει αισθητός, με την Ελενα Τεμπάνο να αναφέρει ενδεικτικά ότι από το 2019 έως το 2023 μόνο στη Βρετανία οι πωλήσεις των ταξιδιωτικών οδηγών που εστιάζονται σε εστιατόρια και καταλύματα μειώθηκαν κατά 49% για προορισμούς εντός της Βρετανίας και κατά 20% για προορισμούς του εξωτερικού.

Αλλά οι ταξιδιωτικοί οδηγοί, σε αντίθεση με τις προβλέψεις, δεν πέθαναν. Απλώς άλλαξαν, προσαρμόστηκαν στα νέα δεδομένα. Η ιταλίδα δημοσιογράφος αγόρασε τον τελευταίο οδηγό της Lonely Planet για την Καλιφόρνια και τον συνέκρινε με τον οδηγό του ίδιου εκδοτικού οίκο του 2010 για τις δυτικές ΗΠΑ. Διαπίστωσε πως ο παλαιότερος οδηγός περιείχε διπλάσιο αριθμό σελίδων αφιερωμένων σε καταλύματα και σημεία για φαγητό σε κάθε πόλη, συγκριτικά με τις σελίδες αφιερωμένες σε αξιοθέατα και άλλα σημεία ενδιαφέροντος. Στον οδηγό του 2024 δεν υπάρχουν ξεχωριστές ενότητες αφιερωμένες στην εστίαση και στη διαμονή, παρά μόνο ενδεικτικές προτάσεις.

«Ο οδηγός των χίπις επικαιροποιήθηκε για την εποχή του διαδικτύου. Τώρα υποδεικνύει κυρίως τις καλύτερες διαδρομές και όλα όσα παρουσιάζουν ενδιαφέρον στους όποιους προορισμούς» συνοψίζει η Ελενα Τεμπάνο. «Τα υπόλοιπα τα αφήνει να τα βρουν οι αναγνώστες στο διαδίκτυο. Ο ταξιδιωτικός οδηγός δεν είναι πλέον ένα εργαλείο που σε βοηθάει να βρείς πού να πάς, αλλά ένα εργαλείο που σε βοηθάει να κατανοήσεις το μέρος όπου έχεις αποφασίσει να πάς» προσθέτει.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News