Ενα τεράστιο ποσοστό των φωτογραφικών αρχείων στον δυτικό κόσμο είναι απίστευτα βαρετό, με ατελείωτες, πολυπληθείς ομάδες επίσημα ντυμένων και εξίσου επίσημα στημένων ανδρών που κοιτάζουν τον φακό του φωτογράφου. Το ίδιο βλέπει κανείς σε παλιές φωτογραφίες τάξεων από οποιοδήποτε σχολείο, σύλλογο, εταιρεία, γραφείο, δικαστήριο, κυβερνητικό σώμα και πολιτικό κίνημα (από το πιο επαναστατικό μέχρι το πιο οπισθοδρομικό).

Η συντριπτική πλειοψηφία σε αυτές τις ομάδες ήταν άντρες και είναι πραγματικά παράξενο να βλέπεις ξαφνικά μια γυναίκα, μία και μοναδική κάθε φορά, να έχει παρεισφρήσει στον χώρο. Ψάχνοντας σε διάφορα αρχεία, η Ιμι Χιουμς ένιωθε ευχαρίστηση κάθε φορά που εντόπιζε μοναχικές γυναίκες και κυρίως μετά, όταν ξετύλιγε το μυστήριό τους. Ποιες ήταν και τι έκαναν εκεί, ανάμεσα σε τόσους άνδρες; Ετσι προέκυψε το βιβλίο της «The Only Woman», ένα συναρπαστικό άλμπουμ από τις εκδόσεις Phaidon, με ομαδικά πορτρέτα, στα οποία υπάρχει πάντα μόνο μία γυναίκα!

«Αυτή που με εντυπωσίασε περισσότερο», γράφει η Ιμι Χιους σε ένα άρθρο της στο περιοδικό Smithsonian, «ήταν η ριζοσπαστική σκηνοθέτις Σίρλεϊ Κλαρκ ενώ γιόρταζε την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία της, το 1961. Στέκεται, με ένα ποτήρι στο χέρι, η μόνη γυναίκα ανάμεσα σε 22 άντρες που γεμίζουν το κάδρο: το καστ, το συνεργείο και οι υποστηρικτές της. Για μένα, λέει πολλά για αυτό το πρόσωπο, που συχνά περιγράφεται ως “η μόνη σκηνοθέτης” της εποχής της».

Το «Only Woman» είναι, ουσιαστικά, μια μελέτη της εξουσίας, όπως φαίνεται σε 100 φωτογραφίες ανδρικών ομάδων – καλλιτεχνών, εργατών, μουσικών, οδοντιάτρων, δικηγόρων– με μία μόνο γυναίκα ανάμεσά τους. Τα στιγμιότυπα τραβήχτηκαν σε 20 χώρες σε διάστημα μεγαλύτερο από ενάμιση αιώνα, από το 1862 έως το 2020.

Ολες μαζί, αυτές οι εικόνες απαθανατίζουν στιγμές σε ένα ευρύ, αργό ρεύμα αλλαγής. Και κάθε μία προσφέρει αδιάσειστα στοιχεία της πατριαρχίας, μαζί με όλες τις άλλες δυνάμεις της εξουσίας. Δείτε παρακάτω μια επιλογή από τις πιο δυνατές φωτογραφίες του βιβλίου της Ιμι Χιουμς.

Αγνωστη νοσοκόμα στη Βοστώνη, Μασαχουσέτη, 1890

Γνωρίζουμε πού τραβήχτηκε αυτή η φωτογραφία: στο νοσοκομείο της Βοστώνης, ένα από τα χιλιάδες δημόσια νοσοκομεία, που ιδρύθηκαν στον απόηχο του Εμφυλίου Πολέμου. Η ταυτότητα του φωτογράφου και των πρωταγωνιστών σε αυτό το έργο είναι γνωστή: ο χειρούργος Χέρμπερτ Λ. Μπάρελ της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ στέκεται όρθιος δεξιά και παρακολουθεί τον δρ Τσίβερ, που χειρουργεί το πόδι ενός άτυχου ασθενούς. Αλλά η ταυτότητα της νοσοκόμας είναι άγνωστη και πιθανότατα θα μείνει άγνωστη για πάντα.

Την εποχή που τραβήχτηκε αυτή η φωτογραφία, οι νοσοκόμες προσπαθούσαν να δημιουργήσουν αξιοπρεπή επαγγελματικά πρότυπα. Πολλές αντιμετωπίζονταν ως υπηρέτριες από τα νοσοκομεία, που περίμεναν από αυτές να εργάζονται όλο το εικοσιτετράωρο, αφιερώνοντας τον εαυτό τους, ψυχή τε και σώματι, έναντι καθόλου ή μικρής αμοιβής.

Αννα Σέρσι, φοιτήτρια της Ιατρικής στο Μιζούρι, 1897

Η Αννα Σέρσι εμφανίζεται με τους πρωτοετείς συμφοιτητές της, τους καθηγητές και τα «Οστά» («Bones»), όπως αναφέρεται ο σκελετός για το μάθημα της Ανατομίας στην επετηρίδα Savitar της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Μιζούρι. Η φοιτήτρια διακρίνεται ανάμεσα σε άνδρες με κολάρο και παπιγιόν ή γραβάτα, αλλά χωρίς καπέλο σε αντίθεση με το δικό της εντυπωσιακό καπέλο και μια έκφραση στο πρόσωπό της εξίσου αξέχαστη.

Στη λεζάντα η Σέρσι αναφερόταν ως «γραμματέας τάξης» και μόλις πρόσφατα αναγνωρίστηκε ως η πρώτη γυναίκα που μπήκε σε ιατρική σχολή (μια ορφανή που στάλθηκε στο κολέγιο στα 30 της από μια φιλανθρωπική οργάνωση), αποφοίτησε ως γιατρός και στη συνέχεια εργάστηκε στο ιατρείο μιας μικρής πόλης. Τα μαθήματα ήταν απαιτητικά: Από τους 25 φοιτητές στην τάξη της, αγόρια που μόλις είχαν τελειώσει το γυμνάσιο, η Σέρσι ήταν η μία από τους τέσσερις που αποφοίτησαν.

Φλόρενς Νορθ, μάνατζερ του μποξ στη Νέα Υόρκη, 1922

Οι αθλητές «βάζουν τα δυνατά τους σε κάθε αγώνα, γιατί η γλώσσα μιας γυναίκας προκαλεί οργή» έγραφε η λεζάντα της φωτογραφίας στην εφημερίδα που πρωτοεμφανίστηκε υπογραμμίζοντας το σοκ εξαιτίας μιας γυναίκας στον ρόλο του διοργανωτή αγώνων πυγμαχίας. Η Φλόρενς Νορθ τράβηξε πολλή προσοχή με την κίνησή της, αλλά δεν έμεινε πολύ στον χώρο της πυγμαχίας. Σε ηλικία μόλις 25 ετών, πρόσφατα απόφοιτος της Νομικής Σχολής, εμφανίστηκε και πάλι στη δημοσιότητα ως το «κορίτσι ντετέκτιβ», υποσχόμενη να εξιχνιάσει,  μια διαβόητη διπλή δολοφονία που έγινε το 1922 στο Νιου Τζέρσεϊ, εκπροσωπώντας εθελοντικά την 16χρονη κόρη μιας τραγουδίστριας εκκλησιαστικής χορωδίας, που δολοφονήθηκε. Το άλλο θύμα ήταν ο επίσης παντρεμένος ιερέας της εκκλησίας.

Η ηθοποιός Μαρλένε Ντίτριχ στην Ευρώπη, 1945

Η Μαρλένε Ντίτριχ ήταν το απόλυτο «σύμβολο του γκλάμουρ», σύμφωνα με τον τίτλο της νεκρολογίας της το 1992 στους New York Times. Διάσημη για το ανδρόγυνο στυλ, που ήταν το σήμα κατατεθέν της, η ηθοποιός εργάστηκε για τον στρατό των ΗΠΑ, διασκεδάζοντας στρατιώτες στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αφοσιωμένη αντιφασίστρια, η Ντίτριχ τρομοκρατήθηκε από αυτό στο οποίο είχε μετατραπεί η πατρίδα της η Γερμανία και αφιερώθηκε στην υποστήριξη της συμμαχικής υπόθεσης, δίνοντας περισσότερες από 500 παραστάσεις για τα στρατεύματα κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Η αντι-ιμπεριαλίστρια Εϊμι Τζέραλντιν «Ντίνα» Στοκ στο Μάντσεστερ, Αγγλία, περίπου το 1945

Η εικόνα τραβήχτηκε σε μια κρίσιμη στιγμή, αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι πρώην βρετανικές αποικίες σε όλο τον κόσμο πίεζαν για ριζικές αλλαγές. Η Εϊμι Τζέραλντιν Στοκ, γνωστή στους περισσότερους ως Ντίνα, ήταν διά βίου αφοσιωμένη στο κίνημα κατά της αποικιοκρατίας, έπαιξε τον ρόλο της οικοδέσποινας κατά τη διάρκεια μιας κοινής συνάντησης της Ενωσης Φοιτητών Δυτικής Αφρικής και της Εθνικής Γραμματείας της Δυτικής Αφρικής, ενός παναφρικανικού κινήματος που ιδρύθηκε από τον Κβάμε Νκρούμαχ, τον μελλοντικό πρώτο πρόεδρο της Γκάνας (κάθεται στην άκρη της πρώτης σειράς δεξιά).

Η ζωγράφος Χέντα Στερν στη Νέα Υόρκη, 1951

Οι περισσότεροι από τους ζωγράφους που ποζάρουν είναι πιο διάσημοι από την ίδια τη φωτογραφία:  μεταξύ αυτών διακρίνονται οι Τζάκσον Πόλοκ, Μαρκ Ρόθκο και Βίλεμ ντε Κούνινγκ. Αλλά η μόνη γυναίκα δεν είναι, παρόλο που η παρουσία της κάνει την εικόνα τόσο συναρπαστική. Οι καλλιτέχνες διαμαρτύρονταν για τη στάση του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης απέναντι στην αφηρημένη τέχνη και ο αγώνας τους είχε γίνει  πρωτοσέλιδο. Τα ονόματά τους υπήρχαν στις καρέκλες, όχι όμως και της Στερν. Οι άντρες φοβούμενοι  ότι θα απορριφθούν ως μποέμ προσπαθούσαν να φανούν αξιοσέβαστοι, «σαν τραπεζίτες». Και ήταν όλοι έξαλλοι με την παρουσία της Στερν γιατί «ως φαλλοκράτες» σκέφτονταν ότι «η παρουσία μιας γυναίκας θα αφαιρούσε τη σοβαρότητα όλου αυτού».

Η ακτιβίστρια Γκλόρια Ρίτσαρντσον στο Κέιμπριτζ, Μέριλαντ, 1963

Το 1963, ο κυβερνήτης του Μέριλαντ κήρυξε στρατιωτικό νόμο για να καταστείλει τις διαδηλώσεις για τα πολιτικά δικαιώματα, γνωστές ως Κίνημα του Κέιμπριτζ. Η Γκλόρια Ρίτσαρντσον, ηγέτης του τοπικού κινήματος, μιλούσε με άντρες στο δρόμο όταν τη διέκοψε ένας Εθνοφύλακας και η ξιφολόγχη του. «Δεν φοβήθηκα», είπε αργότερα η αμερικανίδα ακτιβίστρια, «Ημουν αναστατωμένη. Στενοχωρήθηκα αρκετά, αλλά δεν είχα χρόνο να φοβηθώ. Επιπλέον, είχαμε και όπλα». Ο Κένεντι την προσκάλεσε σε μια συνάντηση στον Λευκό Οίκο, όπου τη ρώτησε αν ήξερε να χαμογελά. «Ημασταν εκεί για να μιλήσουμε για τα πολιτικά δικαιώματα», παρατήρησε η Ρίτσαρντσον, «Δεν ήταν τίποτα για να χαμογελάσω».

Η αθλήτρια Κάθριν Σουίτσερ στη Βοστώνη, Μασαχουσέτη, 1967

Το 1967, η Κάθριν Σουίτσερ, φοιτήτρια κολεγίου και δρομέας με έναν αφοσιωμένο προπονητή, έστειλε το αντίτιμο της εγγραφής της (τρία δολάρια) στον Μαραθώνιο της Βοστώνης, υπέγραψε ως Κ.Β. Σουίτσερ και πήρε επίσημο αριθμό. Ηταν η μόνη γυναίκα ανάμεσα στους 741 δρομείς εκείνη την ημέρα, εν αγνοία των υπευθύνων του αγώνα. Αλλά κάποιος το συνειδητοποίησε στο τέταρτο μίλι. Πριν προλάβει να αντιδράσει, ένας τεράστιος άντρας, με γυμνά δόντια, την άρπαξε από τον ώμο και την πέταξε προς τα πίσω, ουρλιάζοντας, «Εξαφανίσου, διάολε, από τον αγώνα μου και δώσε μου αυτούς τους αριθμούς!».  Η Σουίτσερ κατάφερε να του ξεφύγει και συνέχιζε να τρέχει με τον φόβο της να μετατρέπεται σε θυμό, μετά σε αγαλλίαση και τελικά σε αποφασιστικότητα. Ολοκλήρωσε τον αγώνα και έγινε θρύλος στον γυναικείο αθλητισμό. Εχει τρέξει σε περισσότερους από 40 μαραθωνίους και αφιέρωσε την καριέρα της στην ενθάρρυνση των γυναικών δρομέων, συμπεριλαμβανομένης μιας επιτυχημένης εκστρατείας για την ένταξη του Μαραθώνιου γυναικών στο Ολυμπιακό πρόγραμμα στίβου (εντάχθηκε το 1984).

Η εκδότρια Κάθριν Γκράχαμ στη Νέα Υόρκη, 1975

Η Κάθριν Γκράχαμ ήταν η πρώτη γυναίκα που εξελέγη στο διοικητικό συμβούλιο του Associated Press. Τρία χρόνια νωρίτερα, η Γκράχαμ έγινε η πρώτη γυναίκα διευθύνουσα σύμβουλος μιας εταιρείας του Fortune 500, της Washington Post, την οποία είχε αγοράσει ο πατέρας της, Γιουτζίν Μέιερ, το 1933. Οταν εγκατέλειψε τη δουλειά του εκδότη το 1946 για να γίνει πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας, ο Μέιερ άφησε τη θέση του στον γαμπρό του Φιλ, που ήταν δικηγόρος. Η Γκράχαμ έγινε το αφεντικό της εφημερίδας μετά τον θάνατο του Φιλ το 1963. Την έχει υποδυθεί η Μέριλ Στριπ στην ταινία «The Post» του Σπίλμπεργκ

Η σκηνοθέτης Τζέιν Κάμπιον στο φεστιβάλ Κανννών, 2007

Ολόκληρος ο κόσμος του σινεμά και μόνο μία γυναίκα. Το 2007 η Τζέιν Κάμπιον, η πρώτη γυναίκα κινηματογραφίστρια που έλαβε το Χρυσό Βραβείο  για την ταινία «Το Πιάνο» (1993), ήταν η μόνη γυναίκα ανάμεσα σε 32 σκηνοθέτες από τουλάχιστον 20 χώρες οι οποίοι προσκλήθηκαν από το Φεστιβάλ των Κανών για να γιορτάσουν την 60η επέτειό του.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News