O διαπρεπής βιολόγος και γεωγράφος Τζάρεντ Ντάιαμοντ, βραβευμένος με Πούλιτζερ για το έργο «Oπλα, μικρόβια και ατσάλι» («Guns, Germs and Steel»), μελέτησε σε βάθος την ανθρώπινη Ιστορία σε επιστημονικά θεμέλια. Και ανέδειξε πώς τα σχέδια των ανθρώπων ανατρέπονται από «φαινομενικά τυχαία» περιστατικά και γεγονότα. Η λέξη «φαινομενικά» αφορά την πεποίθησή του ότι οι άνθρωποι μπορούν να προετοιμαστούν για το απρόβλεπτο. 

Ο Ντάιαμοντ, 85 ετών σήμερα, λίγες ημέρες μετά τη Βιβλική καταστροφή στην Τουρκία, προσεγγίζει με άρθρο του στους New York Times ένα παλιό αλλά επίκαιρο ερώτημα: Είναι αναπόφευκτη η κακοτυχία; 

Καθώς αυξάνεται ο τραγικός απολογισμός των νεκρών από τον σεισμό σε Τουρκία και Συρία, ο Ντάιαμοντ διερωτάται αν υπάρχουν μαθήματα που μπορούν να αντληθούν από τόσο μεγάλες καταστροφές, οι οποίες στην πραγματικότητα δεν συμβαίνουν «κάπου μακριά»: είναι τόσο συγκλονιστικές που μας αφορούν όλους.

Το συμπέρασμα του καθηγητή του πανεπιστημίου UCLA της Καλιφόρνιας προέρχεται από μια ερευνητική διαδρομή ζωής: «Η κακοτυχία είναι αναπόφευκτη, πρέπει να την προβλέψουμε και να προετοιμαστούμε για αυτή».

Ο Ντάιαμοντ ανατρέχει πρώτα στις μεγάλες καταστροφές που έπληξαν τη χώρα του, τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως ο σεισμός του Σαν Φρανσίσκο το 1906, που σκότωσε 3.000 ανθρώπους. Θυμίζει επίσης μεγάλης κλίμακας γεγονότα, όπως ο σεισμός του 1923 στο Τόκιο, που άφησε πίσω του 143.000 νεκρούς. Αντίστοιχα μεγάλες είναι συνήθως οι απώλειες από τις εκρήξεις ηφαιστείων (το 1902 στη νήσο Μαρτινίκα της Καραϊβικής χάθηκαν 30.000 άνθρωποι), αλλά και τα τσουνάμι, όπως εκείνο του 2004 στον Ινδικό Ωκεανό, που σκότωσε πάνω από 200.000 άτομα.

Ο κατάλογός με τις φυσικές καταστροφές που πλήττουν κάθε τόσο τον πλανήτη είναι μακρύς και περιλαμβάνει ακόμη πλημμύρες, πυρκαγιές και ξηρασίες. Παράλληλα, βιώνουμε και άλλου τύπου συμφορές, όπως επιδημίες, λιμό και πολέμους.

Εδώ υπάρχει μια διάκριση. Ο πόλεμος και ο λιμός είναι καταστροφές που επιφέρουμε στους εαυτούς μας. Αντίθετα, «οι φυσικές καταστροφές –σεισμοί, ηφαίστεια, τσουνάμι, πλημμύρες, πυρκαγιές και ξηρασίες– φαίνεται να εμπίπτουν στην κατηγορία της κακής τύχης» σχολιάζει ο Ντάιαμοντ.

«Ναι, ασφαλώς και είμαστε αδύναμοι να αποτρέψουμε τον σεισμό, το τσουνάμι ή την ηφαιστειακή έκρηξη. Μπορούμε όμως να τα προβλέψουμε και να προετοιμαστούμε για αυτά. Αυτό ήταν το μήνυμα του μεγάλου ιταλού συγγραφέα Νικολό Μακιαβέλι, ο οποίος έκανε την κρίσιμη διάκριση μεταξύ των ιταλικών λέξεων “virtu” και “fortuna”. Με τον όρο “virtu” ο Μακιαβέλι εννοούσε την επιτυχία με βάση τις ικανότητες του ατόμου. Με τον όρο “fortuna” εννοούσε τα γεγονότα πέρα ​​από τον έλεγχό του» εξηγεί.

Ο τρόπος που διαβάζει ο Ντάιαμοντ τη διάκριση του Μακιαβέλι είναι ο εξής: δεν είναι νομοτέλεια να παραμένουμε αβοήθητα θύματα της κακοτυχίας. Οι κάτοικοι μιας πόλης που βρίσκεται στις όχθες ενός ποταμού που υπερχειλίζει κάθε τόσο δεν μπορούν να αποτρέψουν τη βροχή. Μπορούν όμως να φτιάξουν αναχώματα κατά μήκος του ποταμού όταν η στάθμη του νερού είναι χαμηλή.

Επίσης, μπορούμε να προστατευθούμε από τις πυρκαγιές καθαρίζοντας τα εύφλεκτα υλικά κοντά στα σπίτια και χρηματοδοτώντας τις πυροσβεστικές υπηρεσίες. Ενώ ο κίνδυνος για την ανθρώπινη ζωή από τους σεισμούς μειώνεται αν υιοθετήσουμε αντισεισμικούς οικοδομικούς κανονισμούς.

Το παράδειγμα της Φινλανδίας

Η Φινλανδία προσφέρει κατά τον Ντάιαμοντ ένα μοντέλο προετοιμασίας της πολιτικής προστασίας για οποιαδήποτε καταστροφή. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι Φινλανδοί υπέφεραν πολύ, ως αποτέλεσμα της αποκοπής τους από τις εισαγωγές. Η περιπέτεια των Φινλανδών στον Β’ Παγκόσμιο άρχισε το 1939 με τον «Χειμερινό Πόλεμο» του Στάλιν, όταν αντιστάθηκαν, χάνοντας όμως κάποια εδάφη.

Μετά τον Πόλεμο, οι Φινλανδοί συνέστησαν μια κυβερνητική επιτροπή η οποία συνεδριάζει μία φορά κάθε μήνα. Ο ρόλος της είναι να «φαντάζεται» όλα όσα θα μπορούσαν να πάνε στραβά, να σχεδιάζει και να προετοιμάζει την απάντηση σε ενδεχόμενη καταστροφή. «Οι Φινλανδοί είναι πλέον προετοιμασμένοι για ελλείψεις χημικών, ελλείψεις καυσίμων, ελλείψεις ιατρικών προμηθειών, βλάβη ηλεκτρικού δικτύου και άλλα ενδεχόμενα» λέει ο αμερικανός καθηγητής.

Μία από αυτές τις συνεδριάσεις της φινλανδικής επιτροπής εντόπισε, πριν από αρκετά χρόνια, τον κίνδυνο μιας πανδημίας αναπνευστικής νόσου. Η επιτροπή συμβούλεψε τη φινλανδική κυβέρνηση να αγοράσει και να αποθηκεύσει πολλές μάσκες προσώπου, οι οποίες ήταν φθηνές εκείνη την εποχή. Το αποτέλεσμα ήταν η Φινλανδία να είναι έτοιμη για την Covid, όπως είναι και για διάφορες άλλες καταστροφές.

Ο Ντάιαμοντ μεταφέρει αυτή τη φιλοσοφία και τον τρόπο σκέψης στη σφαίρα της ζωής κάθε ανθρώπου: «Στην επιτόπια έρευνά μου ως βιολόγος στις ζούγκλες της Νέας Γουινέας, σχεδόν όλα όσα θα μπορούσαν να πάνε κάποια στιγμή στραβά για μένα, όντως πήγαν. Κάθε φορά που είχα ένα ατύχημα στο Λος Αντζελες, η γυναίκα μου με οδηγούσε στα επείγοντα του νοσοκομείου. Αλλά δεν είχα αυτή την επιλογή στις ζούγκλες της Νέας Γουινέας. Τελικά, έμαθα να σκέφτομαι συνεχώς τι θα μπορούσε να πάει στραβά και να προετοιμάζομαι στη συνέχεια για αυτό. Βρήκα αυτή τη συνήθεια χρήσιμη, ακόμα και στην καθημερινή μου ζωή στο Λος Αντζελες».

Υπάρχει «εποικοδομητική παράνοια»; 

Δεν είναι, άραγε, αυτό ένα είδος παράνοιας; Ο διάσημος γεωλόγος παραδέχεται ότι οι ψυχίατροι χρησιμοποιούν τον όρο «παράνοια» για να περιγράψουν τον διαρκή και υπερβολικό φόβο ότι κάτι μπορεί να πάει στραβά. «Πολλοί μη… Φινλανδοί, και πολλοί από τους φίλους μου στο Λος Αντζελες, θεωρούν τους Φινλανδούς αλλά και τη δική μου οπτική για τη ζωή ένα παράλογο ελάττωμα, κάτι που αγγίζει τα όρια της παράνοιας. Θεωρώ όμως την οπτική μου μια υγιή στάση, την οποία αποκαλώ “εποικοδομητική παράνοια”» σχολιάζει με χιούμορ. «Με άλλα λόγια, πρέπει να είστε έτοιμοι για πολλές κακοτυχίες».

Ο ίδιος υποστηρίζει ότι, τόσο τα έθνη όσο και τα άτομα, θα πρέπει να εξασκούν την πρόβλεψη των καταστροφών και της κακοτυχίας. Στις χώρες που προετοιμάζονται με σοβαρό τρόπο για το ενδεχόμενο αρνητικών συμβάντων, ο Ντάιαμοντ κατατάσσει, εκτός από τη Φινλανδία, και το Βιετνάμ, το οποίο φάνηκε επίσης έτοιμο να αντιδράσει όταν εμφανίστηκε η Covid. Ενώ, σε ένα άλλο επίπεδο, η Αυστραλία, ευαισθητοποιημένη από τη μακρά εμπειρία ξηρασίας, πυρκαγιών και πλημμυρών, διαθέτει σχέδια για κάθε τέτοια περίπτωση.

Τι γίνεται όμως σήμερα με την Τουρκία και τη Συρία; Ο καθηγητής σημειώνει ότι η πληγείσα περιοχή της βορειοδυτικής Συρίας υπέφερε από επιδημία χολέρας και σοβαρές ελλείψεις σε κουβέρτες, γιατρούς, ηλεκτρισμό, τρόφιμα, καύσιμα, νοσοκομειακά κρεβάτια και νερό, πριν το χτύπημα του Εγκέλαδου. Εξαιτίας του εμφυλίου, οι κάτοικοι των περιοχών αυτών θεωρούνται αντάρτες για την κυβέρνηση της χώρας. Ως εκ τούτου, οι τρίτες χώρες και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις μπορούν μεν να παρέχουν βραχυπρόθεσμη βοήθεια, ωστόσο μακροπρόθεσμες λύσεις δεν είναι δυνατό να εφαρμοστούν εφόσον η χώρα δεν έχει εθνική ενότητα.

Από την άλλη πλευρά, όσοι επλήγησαν από τον σεισμό στην Τουρκία δεν θεωρούνται, προφανώς, αντάρτες για την κυβέρνηση της χώρας τους. Είναι πολίτες ενός κράτους που έχει ιστορικό μεγάλων πρόσφατων σεισμών και η τουρκική κυβέρνηση θα μπορούσε να είχε διδαχθεί από την εμπειρία του παρελθόντος. Το πλεονέκτημα της Τουρκίας σε σύγκριση με τη Συρία παραμένει ότι, ως κράτος που δεν αντιμετωπίζει μια ενεργή εσωτερική σύρραξη, μπορεί να αρχίσει στο εξής να εφαρμόζει ακόμη και μακροπρόθεσμα μέτρα πρόβλεψης των καταστροφών, όπως επιβολή αυστηρότερων αντισεισμικών κανονισμών και επιτήρηση της δουλειάς των εργολάβων.

Η άποψη του Τζάρεντ Ντάιαμοντ είναι ότι το πρόσφατο γεγονός του σεισμού στην Τουρκία μπορεί να αποτελέσει «καμπανάκι» και για άλλες χώρες. Γιατί αυτό που είναι αναγκαίο για τους σεισμούς ισχύει και για τις πανδημίες και τις υπόλοιπες απειλές: «πρόβλεψη και προετοιμασία».

Για παράδειγμα, μετά τους ιούς που προκάλεσαν τα αναπνευστικά σύνδρομα SARS (Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο) και MERS (Αναπνευστικό Σύνδρομο Μέσης Ανατολής), ο κόσμος θα έπρεπε να είχε προβλέψει, κατά τον Ντάιαμοντ, ότι θα εμφανίζονταν και νέες τέτοιες ασθένειες. «Αλλά δεν το κάναμε και το αποτέλεσμα ήταν εκατομμύρια αχρειάστοι θάνατοι από την Covid. Θα είναι έτοιμος ο πλανήτης για την αναπόφευκτη επόμενη πανδημία; Θα είναι έτοιμη η Τουρκία για τον αναπόφευκτο επόμενο σεισμό;» διερωτάται ο διαπρεπής καθηγητής. Ισως τελικά η «εποικοδομητική παράνοια» που υποστηρίζει να μην είναι και τόσο… παράνοια.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News