«Λίγοι το θυμούνται, αλλά υπήρξε μια εποχή που οι χριστουγεννιάτικες ευχές αποστέλλονταν ταχυδρομικώς. Η παραλαβή τους προσέφερε χαρά, η αποστολή τους ήταν ένα στοίχημα. Επρεπε να προσευχηθεί κανείς για να φτάσουν στην ώρα τους, ή ακόμα και απλώς να φτάσουν, όταν έβαζε τις κάρτες στο ταχυδρομικό κουτί. Αυτό δεν συμβαίνει εδώ και χρόνια. Το μόνο που χρειάζεται είναι ένα μικρό μήνυμα και σε μια στιγμή φτάνουν οι χαιρετισμοί, με φωτογραφίες, βίντεο, φωνή, μιμίδια ή GIF. Αυτό συμβαίνει πια, αλλά και αυτό, όπως όλα, έχει μια ιστορία» γράφει σε άρθρο της στη Repubblica η Σερενέλα Ιοβίνο, θεωρητικός του πολιτισμού και της λογοτεχνίας, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας και αυθεντία στην περιβαλλοντική φιλοσοφία.

Μας πληροφορεί πως το πρώτο γραπτό μήνυμα σε κινητό τηλέφωνο απεστάλη την 3η Δεκεμβρίου του 1992 από τον 22χρονο, τότε, άγγλο προγραμματιστή Νιλ Πάπγουορθ. Το αρκτικόλεξο SMS σημαίνει Short Message Service (Υπηρεσία Σύντομων Μηνυμάτων) και το πρώτο SMS στην ιστορία της τηλεφωνίας ήταν, όντως, πολύ σύντομο: μόλις δύο λέξεις που εστάλησαν από τον υπολογιστή του Πάπγουορθ στο κινητό (ένα πρωτόγονο Orbitel 901) ενός συναδέλφου του.

Χρειάστηκε όμως να περάσει ακόμη ένας χρόνος για να αποσταλεί το πρώτο μήνυμα από ένα κινητό τηλέφωνο σε ένα άλλο, ενώ σήμερα, περισσότερο από τρεις δεκαετίες μετά, εκτιμάται ότι καθημερινά αποστέλλονται 23 δισ. μηνύματα, 270.000 το δευτερόλεπτο – και αυτός είναι ο μέσος όρος, με το αριθμό να αυξάνεται σημαντικά κατά τη διάρκεια της εορταστικής περιόδου των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς.

«Πώς θα μπορούσαν να μοιάζουν δισεκατομμύρια μηνύματα;» διερωτάται η Σερενέλα Ιοβίνο. «Εάν προσπαθήσουμε να τα φανταστούμε, θα εμφανιστούν άπειροι σπινθήρες μπροστά στα μάτια μας, ηλεκτρικές παρορμήσεις παρόμοιες με εικονικές και ανάλαφρες νιφάδες χιονιού που διαλύονται σε μια στιγμή» απαντά η ίδια.

«Η αλήθεια, όμως, είναι ότι αυτές οι νιφάδες δεν είναι τόσο ελαφριές. Στην πραγματικότητα, πίσω από κάθε ένα από αυτά τα μηνύματα υπάρχει ένας κρυφός κόσμος που θέτει υπό αμφισβήτηση τη ζωή του πλανήτη, επειδή δεν υπάρχει τίποτα πιο συλλογικά υλικό από αυτό που ονομάζουμε “εικονικό”» γράφει η ιταλίδα φιλόσοφος. Σε τι ακριβώς, αναφέρεται;

Στο γεγονός πως «οι λέξεις και οι εικόνες στα smartphones ή στους υπολογιστές μας υπάρχουν χάρη σε ένα δίκτυο ενώσεων πυριτίου, οπτικών ινών, ορυκτών, μετάλλων, πλαστικών, ηλεκτρικών καλωδίων, υποθαλάσσιων καλωδίων, πύργων μετάδοσης, δορυφόρων και βάσεων δεδομένων με το οποίο οι συσκευές μας συνδέονται μέσω ενός πολύ συγκεκριμένου “νέφους” που εναποτίθεται σε πολύ ισχυρά μηχανήματα. Και ενώ συμβαίνουν όλα αυτά, καταναλώνονται πόροι, παράγονται απόβλητα, οικοσυστήματα διαταράσσονται και σκάβονται τα έγκατα του πλανήτη».

Η ιταλίδα ακαδημαϊκός επικαλείται τη λεγόμενη «γεωλογία των media», η οποία μας κάνει να βλέπουμε τις όποιες ηλεκτρονικές συσκευές μας «σαν μικρά φορητά ορυχεία σπάνιων γαιών και πολύτιμων μετάλλων». Και αν στη συνέχεια διευρύνουμε το βλέμμα μας, βλέπουμε ότι αυτή η γεωλογία «κρύβει αστερισμούς κρίσεων, συγκρούσεων και βιοπολιτικών διλημμάτων που επηρεάζουν πολλές από τις χώρες όπου σήμερα οι άνθρωποι υποφέρουν περισσότερο από τον έλεγχο των πόρων, από τη Νότια Αφρική έως τη Βραζιλία, ακόμη και την Κίνα, τη Ρωσία, την Αυστραλία, έως τα διαφιλονικούμενα εδάφη των ιθαγενών της Αμερικής» συνοψίζει η Σερενέλα Ιοβίνο.

Θέλοντας να γίνει πιο συγκεκριμένη, αναφέρει ενδεικτικά πως από αυτήν τη σκοπιά το Κονγκό, με τα ορυχεία κολτανίου που διαθέτει και τους σκλάβους που εργάζονται σε αυτά, εξακολουθεί να είναι μια «Καρδιά του Σκότους», όπως τον καιρό του Τζόζεφ Κόνραντ (ο οποίος έγραψε την ομώνυμη νουβέλα στα τέλη του 19ου αιώνα). «Κάθε φορά που χρησιμοποιούμε μια ηλεκτρονική συσκευή, ερχόμαστε σε συνάφεια με όλα αυτά και γινόμαστε άθελά μας συνεργοί» επισημαίνει η ιταλίδα στοχαστής.

Τι πρέπει, λοιπόν, να κάνουμε; Να απαρνηθούμε τις όποιες συσκευές μας, να πάψουμε να χρησιμοποιούμε ηλεκτρονικούς υπολογιστές ή, έστω, να σταματήσουμε να στέλνουμε ευχετήρια sms; «Η υπεύθυνη χρήση τους είναι σωστή, αλλά η εξάλειψή τους όχι, γιατί χάρη και στους υπολογιστές, στα κινητά τηλέφωνα και στις ηλεκτρονικές συσκευές κυκλοφορεί μια εφημερίδα σαν αυτή που διαβάζετε, παράγονται πολλά από αυτά που ονομάζουμε πολιτισμό και πολλοί άνθρωποι καταφέρνουμε να καλλιεργούμε τους δεσμούς που μας κρατούν ζωντανούς. Η αλήθεια είναι ότι όλα έχουν κάποιο αντίκτυπο: τα πράγματα που μας σώζουν και αυτά που μας ματώνουν. Ακόμη και οι ευχές μέσω ταχυδρομείου ρυπαίνουν. Ισως το μυστικό για μια πιο βιώσιμη ζωή βρίσκεται ακριβώς στην αναγνώριση των διλημμάτων και στην εκτίμηση του βάρους αυτών που κάνουμε, με στόχο να το μειώσουμε» εξηγεί η Σερενέλα Ιοβίνο.

Προσθέτει, όμως, πως «θα ήταν ωραίο να προσπαθήσουμε να ξεφύγουμε από την κοινοτοπία των καθημερινών μας χειρονομιών, στοχαζόμενοι με ευγνωμοσύνη την πολύτιμη ποίηση των αόρατων πραγμάτων. Τα αστέρια που κουβαλάμε στις τσέπες μας και λάμπουν αόρατα […], τα στιγμιαία ταξίδια των λέξεων μας […], τη δημιουργικότητα ανδρών και γυναικών που ονειρεύονται νέους τρόπους επικοινωνίας».

Οσον αφορά τους νέους τρόπους επικοινωνίας, δεν αποκλείεται τα SMS να εφευρέθηκαν ακριβώς για την ανταλλαγή ευχών, καθώς οι δύο λέξεις που απέστειλε ο Νιλ Πάπγουορθ τον Δεκέμβριο του 1992 ήταν «Merry Christmas»: Καλά Χριστούγεννα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News