Θυμηθείτε πόσους συγγραφείς γνωρίζετε οι οποίοι παρέδωσαν στον πλανήτη Γη λέξεις που γεννήθηκαν ενώ οι ίδιοι έγραφαν και τα πόδια τους ακουμπούσαν στο χώμα της Κούβας. Σκεφτείτε πόσο μαγικό είναι να γράφεις εκεί και γύρω να εκτυλίσσονται καρέ που έκαναν διάσημο αυτό το μέρος. Κορμιά με τον ρυθμό μέσα τους, μουσικές να κάνουν γκελ στη διακόσμηση των μυστηριακών μπαρ, sixties αυτοκίνητα να κινούνται νωχελικά σε χωματόδρομους. Αυτά, βέβαια, δεν αρκούν για να σε κάνουν αξεπέραστο συγγραφέα, αλλά τροφοδοτούν και τρέφουν την έμπνευση, όσο κανένα άλλο μέρος στον πλανήτη. Σε όλα τα παραπάνω προσθέστε και την άσβεστη φλόγα μιας επανάστασης, όπως και τη φιγούρα του Κάστρο. Αλήθεια, κατά πόσο συνέδραμε με τον τρόπο του στην άνθηση της Λογοτεχνίας ο Κομαντάντε;

Η πραγματικότητα είναι ότι στην Κούβα ξεκίνησε να διαμορφώνεται ένα ξεχωριστό λογοτεχνικό ύφος, ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα, πολύ πριν ξεκινήσει ο σπινθήρας που έγινε επανάσταση και φωτιά. Αρχικά, τα θέματα της ανεξαρτησίας και της ελευθερίας ήταν κυρίαρχα στον Χοσέ Μαρτί, ο οποίος ήταν σημαντικό πρόσωπο στο μοντερνιστικό κίνημα της κουβανικής λογοτεχνίας. Συγγραφείς όπως ο Νικολάς Γκιγιέν και ο Χοσέ Σακαρίας Ταγιέτ επικεντρώθηκαν στη Λογοτεχνία ως κοινωνική διαμαρτυρία. Η ποίηση και η πεζογραφία του Χοσέ Λεσάμα Λίμα ήταν επίσης σημαντική. Συγγραφείς όπως ο Ρεϊνάλντο Αρένας, Γκιγέρμο Καμπρέρα Ινφάντε, Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες, Λεονάρδο Παδούρα Φουέντες και Ρονάλντο Μενέντες κέρδισαν διεθνή αναγνώριση στη μετα-επαναστατική εποχή. Επίσης, ο Αλέχο Καρπεντιέρ -από τους σημαντικότερους μυθιστοριογράφους- αποτελεί και έναν από τους πρώτους εκπροσώπους του ονομαζόμενου «μαγικού ρεαλισμού». Αξιοσημείωτα είναι και τα έργα σημαντικών μη κουβανών λογοτεχνών σχετικά με τη χώρα, όπως του Στίβεν Κρέιν και, εννοείται, του Ερνεστ Χέμινγουεϊ.

Στο παραπάνω ερώτημα σχετικά με τον Κάστρο, η απάντηση έρχεται από την  Διεθνή Εκθεση Βιβλίου στη Γκουανταλαχάρα του Μεξικού. «Δεν είναι ότι ο Φιντέλ επηρέασε τη Λογοτεχνία άμεσα, αλλά με την κουβανική επανάσταση δημιούργησε μια διαφορετική ταυτότητα της Κούβας στη Λατινική Αμερική», δήλωσε ο πρόεδρος του Εθνικού Αυτόνομου Πανεπιστημίου του Μεξικού σε συνέντευξη, στο περιθώριο της έκθεσης. «Ο Φιντέλ», συνέχισε ο ίδιος, «υπήρξε μια μορφή της Λατινικής Αμερικής που επέτρεψε την άνθηση της Λογοτεχνίας». Αντίστοιχα, ο Γκαρσία Μάρκες είχε πει ότι ο Κάστρο «είναι τόσο καλός αναγνώστης, ώστε πριν από τη δημοσίευση ενός βιβλίου πρέπει να του φέρνουν οι συγγραφείς τα πρωτότυπα χειρόγραφα».

Είναι γεγονός ότι η αφρόκρεμα των ανθρώπων που έχτισαν με τις πένες και τα στιλό τους το κάστρο της Λογοτεχνίας, έκαναν τα περάσματά τους από την Κούβα και σχεδόν πολιτικογραφήθηκαν Κουβανοί. Για παράδειγμα, ο Ερνεστ Χέμινγουεϊ, ο άνθρωπος που συνδέθηκε περισσότερο από κάθε άλλον με την Αβάνα και τη ζωντανή κουλτούρα της. Ο αμερικανός συγγραφέας έμεινε στην Κούβα για σχεδόν 22 συναπτά έτη, από την άνοιξη του 1939 μέχρι το καλοκαίρι του 1960, λίγους μήνες πριν από την αυτοκτονία του. Και εκείνος συνδέθηκε με την πρωτεύουσα της χώρας, τους ανθρώπους της, τη μουσική της, αλλά επίσης φρόντισε να κληροδοτήσει στην Κούβα και μερικά πράγματα ώστε κι αυτή με τη σειρά της να είναι υπερήφανη: ποιος ξεχνά τα μυθιστορήματά του «Για ποιον χτυπά η καμπάνα» και «Ο γέρος και η θάλασσα», τα οποία γράφτηκαν εξολοκλήρου στην έπαυλή του στην Αβάνα; Ο Φιντέλ ήταν οπαδός του Ερνεστ, τον στήριζε, διάβαζε -όπως έγραφα παραπάνω- τα χειρόγραφά του προτού δημοσιευτούν, ρουφούσε τα βιβλία του δύο και τρεις φορές το καθένα.

Αυτή είναι η μία περίπτωση που αφορά στον Κάστρο και τη σχέση του, την αρωγή του προς τη Λογοτεχνία. Υπάρχει και η άλλη, η σκοτεινή.

«Δίνω τέλος στη ζωή μου. Κανένα από τα πρόσωπα που με περιβάλλουν δεν ευθύνεται γι’ αυτή την απόφαση. Μόνο ένας είναι ο υπεύθυνος: ο Φιντέλ Κάστρο». Αυτά τα λόγια έγραψε ο κουβανός συγγραφέας Ρεϊνάλντο Αρένας στο τελευταίο του γράμμα λίγα λεπτά προτού αυτοκτονήσει, στις 7 Δεκεμβρίου 1990. Ο Αρένας γεννήθηκε στην Κούβα το 1943 κι αυτοκτόνησε εξόριστος στη Νέα Υόρκη σε ηλικία 47 μόλις ετών. Η εξιστόρηση της ζωής του αποτελεί την κατάθεση ψυχής ενός ανθρώπου που πίστεψε στην Επανάσταση και θέλησε να ζήσει ελεύθερος ως προς τις προσωπικές του επιλογές, που τελικά απογοητεύτηκε. Ενός συγγραφέα παγκόσμιας εμβέλειας τον οποίο το καθεστώς του Κάστρο φίμωσε και ηθικά εξόντωσε. Που τον διαπόμπευε για τη σεξουαλική του επιλογή, που τον ανάγκαζε να μην εκδίδει τα βιβλία του ή να τα φυγαδεύει στο εξωτερικό και που, τελικά, τον ώθησε να φύγει με βάρκα προς τις ΗΠΑ. Είναι ο μόνος συγγραφέας που εξορίστηκε από το καθεστώς της Κούβας; Οχι.

Μπορεί αυτό να χαλά το όνειρο και την ιδέα που έχει σχηματιστεί για το νησί όπου ο Κάστρο έγινε κυρίαρχος, αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα: πολλοί ποιητές και συγγραφείς βρέθηκαν στη φυλακή επειδή εναντιώθηκαν στο καθεστώς – κάποιοι από αυτούς βρίσκονται ακόμα στην εξορία. Αρμάντο Βαλαντάρες, Ερνέστο Ντίαζ Ροντρίγκεζ, Χεμπέρτο Παντίλα και πολλοί ακόμα. Μπορεί κάποιος να ξεχάσει ότι τα ποιήματα του Πάμπλο Νερούδα (ναι, του μεγάλου, αριστερού χιλιανού ποιητή) είναι ακόμα απαγορευμένα για τα μάτια των κατοίκων της Κούβας; Το ίδιο δεν έχει συμβεί και με τους Τζορτζ Οργουελ,  Αλμπέρ Καμί και τόσους ακόμη προοδευτικούς συγγραφείς;

Ο Μάριο Βάργκας Λιόσα, περουβιανός συγγραφέας, ένας από τους σημαντικότερους μυθιστοριογράφους και δοκιμιογράφους της Λατινικής Αμερικής, έγραψε το 1967 ότι η επανάσταση της Κούβας, με φόντο τον Πολιτισμό, ήταν «εξαιρετικά θετική, μια βαθιά συγκινητική ισορροπία των επιτευγμάτων και των νικών». Αυτό, σήμερα, φαντάζει πολύ μακρινό. Ο βραβευμένος με Νομπέλ Λογοτεχνίας Μάριο εκτίμησε ότι «είναι πολύ απίθανο» το κουβανικό καθεστώς να επιβιώσει μετά τον θάνατο «του δικτάτορα» Φιντέλ Κάστρο, πατέρα της Επανάστασης στη νησιωτική χώρα. Στη διάρκεια συνέντευξης Τύπου από τη Γκουανταλαχάρα του Μεξικού, που έγραφα πιο πάνω, ο Λιόσα, που -πλέον- δεν κρύβει την απέχθειά του για το κουβανικό καθεστώς, εκτίμησε επίσης ότι «οι δομές κυριαρχίας και ελέγχου θα αρχίσουν αργά να αποσυντίθενται» μετά τον θάνατο του Κάστρο. «Ας ελπίσουμε ότι η διαδικασία θα είναι γρήγορη και, κυρίως, ότι θα γίνει ομαλά, ότι δεν θα προκαλέσει περισσότερη βία από αυτή που έχει ήδη υποφέρει ο κουβανικός λαός», δήλωσε ο Περουβιανός. Σύμφωνα με τον 80χρονο Λιόσα, μοιάζει «πολύ απίθανο το καθεστώς να επιβιώσει μετά τον θάνατο του δικτάτορα (Φιντέλ Κάστρο), διότι αυτός φρόντιζε ώστε το σύστημα να παραμένει λίγο πολύ αμετακίνητο και να μην εξελίσσεται».

Αλλος ένας αρχικά ενθουσιώδης υποστηρικτής της κουβανικής επανάστασης, ο οποίος –σταδιακά- εμφανίστηκε απογοητευμένος από την εξέλιξή της, προτού γίνει ένας από τους πιο ένθερμους αντιπάλους της, ο οποίος κατέληξε λέγοντας: «Είμαι βέβαιος ότι η Ιστορία δεν θα απαλλάξει τον Φιντέλ».

Σωστά. Η Ιστορία καταγράφει, για άλλη μια φορά, ότι ακόμα και στο κομμάτι που αφορά στη Λογοτεχνία, ο ηγέτης Κάστρο παραμένει αμφιλεγόμενος…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News