Στις αρχές του 2022 η διαΝΕΟσις ανέθεσε στον ειδικό σύμβουλο για θέματα πολιτιστικής στρατηγικής Χρήστο Καρρά την εκπόνηση μιας μελέτης για τον πολιτιστικό και δημιουργικό τομέα, συνδυαστικά με τη διατύπωση προτάσεων. Εκείνος κάλεσε επτά επαγγελματίες του πολιτισμού.

Εναν χρόνο και εννέα μήνες αργότερα, η ομάδα παρέδωσε μια μελέτη περίπου 300 σελίδων, η οποία αποτυπώνει τα βασικά ζητήματα-προβλήματα αυτού του τομέα και προτείνει λύσεις.

Σύμφωνα με τους συγγραφείς της, η έρευνα, με τίτλο «Ο Πολιτισμός στην Ελλάδα: Πώς μπορεί ο πολιτιστικός τομέας να γίνει φορέας βιώσιμης ανάπτυξης και πηγή κοινωνικής αξίας», είναι η αρχή της συζήτησης για τη συνεισφορά του πολιτισμού στην παραγωγή κοινωνικής και οικονομικής αξίας.

Οι δυνατότητες πολλές, το ταμείο «μείον»

Η μελέτη αναγνωρίζει το πρόσφορο «έδαφος» της χώρας για την ανάπτυξη πολιτιστικών και δημιουργικών βιομηχανιών: Μας ευνοεί η γεωγραφική θέση μεταξύ περιοχών με ενδιαφέρουσα πολιτιστική παραγωγή με… bonus τη δυνατότητα να αξιοποιεί τους ευρωπαϊκούς αναπτυξιακούς πόρους. Διαθέτουμε ισχυρό «brand» πολιτιστικής κληρονομιάς που προσελκύει πολλούς επισκέπτες κάθε χρόνο και ενισχύει τον τουρισμό. Θεωρούμαστε ασφαλής τόπος για την υποδοχή καλλιτεχνών από το εξωτερικό. Εχουμε γενικά πολιτιστικό προσωπικό υψηλού επιπέδου.

Ωστόσο, φαίνεται ότι δεν αξιοποιούμε όλες τις ευκαιρίες και δυνατότητες. Οπως διαπιστώνει η μελέτη, εισάγουμε περισσότερα πολιτιστικά προϊόντα (αξίας 181 εκατ. ευρώ) από όσα εξάγουμε (110 εκατ. ευρώ). Επιπλέον, ενώ ο πολιτιστικός τομέας απασχολεί περίπου το 3% των εργαζόμενων στη χώρα, παράγει μόνο το 1,4% της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας, μια ένδειξη χαμηλής παραγωγικότητας. Οι έλληνες εργαζόμενοι στους κλάδους του πολιτισμού είναι οργανωμένοι σε κατακερματισμένες μικρές επιχειρήσεις, με 2-3 εργαζομένους κατά μέσο όρο η καθεμία. Οι κρατικές δαπάνες για πολιτιστικές υπηρεσίες ανά κάτοικο είναι οι χαμηλότερες στην Ευρώπη, περίπου στο 1/5 του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Για το 2023 ο προϋπολογισμός του υπουργείου Πολιτισμού αποτελεί λιγότερο από το 0,06% του συνόλου του κρατικού προϋπολογισμού, ενώ και τα ευρωπαϊκά κονδύλια επενδύονται με το… σταγονόμετρο σε αυτό τον τομέα.

Το βασικό ευρωπαϊκό πρόγραμμα για τον πολιτισμό είναι το Creative Europe και προβλέπει συνολικά 2,4 δισ. για την περίοδο 2021-27. Την προηγούμενη περίοδο (2014-2020) συμμετείχαν στο Creative Europe 120 οργανισμοί από την Ελλάδα που αντιστοιχούν σε περίπου 3,56% του συνόλου των φορέων, όπως καταγράφει η μελέτη της διαΝΕΟσις.

Σε ό,τι αφορά το Ταμείο Ανάκαμψης, αυτό προβλέπει 411 εκατ. ευρώ για τη χρηματοδότηση πολιτιστικών δράσεων. Σύμφωνα, όμως με την έρευνα, η μερίδα του λέοντος –περίπου το μισό κονδύλι– αφορά την πολιτιστική κληρονομιά, η οποία εξάλλου αποτελεί διαχρονικά τον πιο «ευνοημένο» τομέα του πολιτισμού στην Ελλάδα, σε συνάρτηση και με τον τουρισμό.

Ελλάδα είναι η Αθήνα

Οι ειδικοί αποτυπώνουν τις γεωγραφικές πολιτιστικές ανισότητες, σημειώνοντας ότι τα τρία τέταρτα της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας του κλάδου αντιστοιχούν στη δραστηριότητα εντός της Περιφέρειας Αττικής. Στην Αττική εδρεύουν περίπου 6 στις 10 πολιτιστικές επιχειρήσεις, εκεί εργάζονται 6 στους 10 εργαζομένους αυτού του κλάδου.

Και αυτό παρά το γεγονός ότι ο πολιτισμός θεωρείται διεθνώς σημαντικός για την τοπική ανάπτυξη.

Τα εργασιακά του πολιτισμού

Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία που παρατίθενται στην έρευνα, οι πολιτιστικοί και δημιουργικοί τομείς στην Ελλάδα απασχολούν περίπου 144.700 εργαζόμενους, περίπου 2,9% του συνόλου των εργαζομένων στη χώρα και με αισθητή μείωση συγκριτικά με την προ πανδημίας εποχή.

Ο πολιτισμός θεωρείται κλάδος υψηλού επαγγελματικού ρίσκου. Σε έρευνα του 2018, 6 στους 10 εικαστικούς δήλωναν ότι είναι ανασφάλιστοι, 9 στους 10 δήλωναν ότι αντιμετωπίζουν προβλήματα στην πληρωμή πάγιων λογαριασμών και 6 στους 10 ότι το ατομικό μηνιαίο εισόδημά τους δεν ξεπερνάει τα 800 ευρώ.

Ψηφιακός πολιτισμός

Η μελέτη της διαΝΕΟσις διατυπώνει προβληματισμούς σχετικά με τη χρήση των νέων τεχνολογιών, αλλά και το πώς μπορεί να ρυθμιστεί η ψηφιακή παραγωγή και διάδοση πολιτιστικών αγαθών.

Τι λένε οι άνθρωποι του πολιτισμού

Το κεφάλαιο 4 της έρευνας φιλοξενεί συνεντεύξεις με 13 ανθρώπους του πολιτισμού –διευθυντές μουσείων, φεστιβάλ, πανεπιστημιακών σχολών κ.λπ.– οι οποίοι εκφράζουν τις απόψεις τους για την πολιτιστική πολιτική στην Ελλάδα. Αναγνωρίζεται μεν ο κεντρικός ρόλος του αρμόδιου υπουργείου στη χάραξη της πολιτικής, αλλά προτείνεται και ένα ανεξάρτητο Συμβούλιο Πολιτισμού και Τεχνών (στα πρότυπα του Ηνωμένου Βασιλείου ή της Σουηδίας), το οποίο θα μπορούσε να γνωμοδοτεί και να συμβάλλει στον μακροχρόνιο σχεδιασμό της πολιτιστικής πολιτικής.

Κλιματική κρίση και πολιτιστική διπλωματία

Στη μελέτη γίνεται ειδική αναφορά στο περιβαλλοντικό αποτύπωμα του πολιτισμού. Το 2019 τα φεστιβάλ στο Ηνωμένο Βασίλειο υπολογίστηκε ότι παρήγαγαν 100 κιλοτόνους διοξειδίου του άνθρακα και 23.000 τόνους αποβλήτων. Μια ταινία με προϋπολογισμό 70 εκατ. δολάρια (δηλαδή μια μεσαία παραγωγή με όρους Χόλιγουντ) έχει υπολογιστεί ότι παράγει 3.000 τόνους διοξειδίου του άνθρακα.

Δεν υπάρχει, βέβαια, καταγραφή των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της πολιτιστικής δραστηριότητας στη χώρα μας, αν και το εθνικό σχέδιο για το Ταμείο Ανάκαμψης περιλαμβάνει έργα για την προστασία μνημείων από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής (φυσικές καταστροφές κ.λπ).

Στο πεδίο της πολιτιστικής διπλωματίας, η μελέτη διατυπώνει ποικίλες προτάσεις για την εξωστρέφεια των πολιτιστικών φορέων, με έμφαση στην «ανάγκη για μια συνεκτική, μακροπρόθεσμη στρατηγική με την εμπλοκή της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και του κλάδου του τουρισμού».

ΙNFO

Ολόκληρη η έρευνα θα παρουσιαστεί σε ειδική εκδήλωση στις 18 Οκτωβρίου στο Μέγαρο Μουσικής. Την υπογράφουν, εκτός από τον Χρήστο Καρρά, οι Γεράσιμος Γιαννόπουλος, Δικηγόρος, φορολογικός σύμβουλος, Όλγα Κολοκυθά, Ερευνήτρια πολιτιστικής πολιτικής και διαχείρισης, Ευάγγελος Κυριακίδης Διευθυντής του The Heritage Management Organization, Αντιγόνη Παπαγεωργίου, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Δημήτρης Τρίκας, Δημοσιογράφος/Μουσειολόγος, Πρόδρομος Τσιαβός, Διευθυντής ψηφιακής ανάπτυξης και καινοτομίας στο Ιδρυμα Ωνάση και Σοφία Χανδακά, Σύμβουλος μουσείων και πολιτιστικής ανάπτυξης.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News