Τον Αύγουστο του 1944, στην πόλη της Σαρτρ, κοντά στο Παρίσι, ο διάσημος φωτογράφος Ρόμπερτ Κάπα τράβηξε μια από τις πιο εμβληματικές «πολεμικές» φωτογραφίες όλων των εποχών: μια γυναίκα με ξυρισμένο κεφάλι κρατούσε ένα μωρό στο μέσον ενός πλήθους. Το μέτωπό της ήταν σημαδεμένο με μια σβάστικα.

Η γυναίκα, το όνομα της οποίας ήταν Σιμόν Τουσό, έγινε σύμβολο της μεταπολεμικής αγριότητας στη Γαλλία, αλλά και των συμπαθούντων τους Ναζί στη χώρα κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

Ενα μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε στη Γαλλία το καλοκαίρι, όμως, την επαναπροσδιόρισε ως μια περιφρονημένη γυναίκα. Η αλήθεια για την Τουσό και άλλες γυναίκες που συνεργάστηκαν με τους Ναζί είναι πιο περίπλοκη από όσο πίστευαν οι άνθρωποι μετά τον πόλεμο. Οι γυναίκες συνεργάζονταν από δειλία, προσωπικό συμφέρον ή ιδεολογική πίστη, όπως σημειώνει η Βαλεντίν Φορέ σε άρθρο της στους New York Times.

Η φωτογραφία «Η Ξυρισμένη Γυναίκα της Σαρτρ», με τη νεαρή Τουσό στο επίκεντρό της, εκλαμβανόταν για πολύ καιρό ως ένα ντοκουμέντο των βίαιων εκκαθαρίσεων που έγιναν κατά την απελευθέρωση της Γαλλίας, στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Σε όλη τη χώρα επιβλήθηκαν εξωδικαστικές τιμωρίες, συμπεριλαμβανομένου του ξυρίσματος κεφαλιών όσων γυναικών ήταν ύποπτες ότι κοιμούνταν με τον εχθρό.

Η αλήθεια ήταν πιο σύνθετη. Οι ιστορικοί άργησαν να ενδιαφερθούν για τη συνεργασία των γυναικών αυτών με τους Ναζί εν καιρώ πολέμου, αλλά στις αρχές της δεκαετίας του 2000 μια έρευνα του Φαμπρίς Βιρζιλί υποστήριξε ότι πολλές από τις γυναίκες που ξυρίστηκαν στις εκκαθαρίσεις τιμωρούνταν, όχι για τις στενές σχέσεις τους με Γερμανούς, αλλά επειδή συνεργάστηκαν με αυτούς.

Το 2011, δυο ιστορικοί, ο Ζεράρ Λερέ και ο Φιλίπ Φρετινιέ, διαπίστωσαν ότι η κυρία Τουσό ήταν συμπαθούσα τους Ναζί πριν καν ξεκινήσει ο πόλεμος. Ζωγράφιζε σβάστικες στις σελίδες των σημειωματάριών της ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1930, θαύμαζε τον εθνικοσοσιαλισμό και ισχυριζόταν ότι η Γαλλία «χρειάζεται κάποιον σαν τον Χίτλερ».

Γνωρίζοντας άπταιστα γερμανικά, εργάστηκε ως μεταφράστρια για τις δυνάμεις κατοχής και έγινε μέλος του εθνικιστικού Γαλλικού Λαϊκού Κόμματος. Κατηγορήθηκε ότι κατήγγειλε τέσσερις γείτονές της, οι οποίοι κατέληξαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν, και δύο από αυτούς δεν επέστρεψαν ποτέ. Το έγκλημα, που θα τιμωρούνταν με θάνατο, δεν αποδείχθηκε, αλλά ο Λερέ είναι βέβαιος ότι η Τουσό έπαιξε τουλάχιστον κάποιο ρόλο σε αυτό.

Οταν οι συμμαχικές δυνάμεις προέλαυναν στη Γαλλία, η Τουσό έγραψε στον γερμανό πατέρα του παιδιού της ότι, αν εκείνος σκοτωθεί, εκείνη θα έπρεπε να μεγαλώσει την κόρη τους «με μίσος για τους Βρετανούς». Τελικά η γυναίκα αυτή δεν ήταν ένα απλό θύμα εκκαθαρίσεων, αλλά μια αφοσιωμένη συνεργάτης των Ναζί, γράφει η Φορέ. Η φωτογραφία του Κάπα με την κουρεμένη γυναίκα αποκτά έτσι άλλο πρόσημο. Παραμένει μεν εικόνα θυματοποίησης, αλλά πλέον και λογοδοσίας.

Η μνήμη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στη Γαλλία είναι ακόμα ευμετάβλητη και εύθραυστη και τροφοδοτεί διάφορες συζητήσεις. Το 2019, ο ακροδεξιός θεωρητικός Ερίκ Ζεμούρ, ο οποίος έθεσε υποψηφιότητα για πρόεδρος, επιχειρηματολογούσε ακόμη ότι ο στρατάρχης Πετέν έσωσε γάλλους εβραίους, αντί να στείλει περισσότερους στα στρατόπεδα θανάτου. Εχει αποδειχθεί εδώ και χρόνια ότι η θεωρία αυτή ήταν λανθασμένη.

Τον περασμένο Αύγουστο, ένα νέο μυθιστορηματικό πορτρέτο της Τουσό εκδόθηκε στη Γαλλία, Ο τίτλος του είναι «Vous ne Connaissez Rien de Moi» («Δεν ξέρετε τίποτα για μένα»). Η συγγραφέας του, Ζιλί Ερακλέ, περιγράφει την Τουσό (η οποία στο μυθιστόρημα ονομάζεται Γκριβίς) ως μια περιφρονημένη γυναίκα.

Στο βιβλίο η Σιμόν ερωτεύεται τον Πιέρ, ο οποίος είναι νέος, όμορφος και από αστική οικογένεια. Επιτίθεται σεξουαλικά στη Σιμόν και όταν εκείνη μένει έγκυος την εγκαταλείπει για να ενταχθεί στην Αντίσταση, αφήνοντάς τη να κάνει παράνομη άμβλωση μόνη της.

Η επιθυμία της Σιμόν για εκδίκηση την ωθεί να εργαστεί ως μεταφράστρια για τους Ναζί. Ξεκινά μια σχέση με έναν γερμανό αξιωματικό, τον Οτο, και σταδιακά τον ερωτεύεται. Αφού εκείνος τραυματίζεται στο Ανατολικό Μέτωπο, η Σιμόν εντάσσεται στο Λαϊκό Κόμμα προκειμένου να μπορέσει να πάει στη Γερμανία για να είναι μαζί του, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις πολιτικές επιπτώσεις των πράξεών της.

Η Σιμόν του μυθιστορήματος έχει έναν εβραίο φίλο, λέει ψέματα στην Γκεστάπο για να βοηθήσει ένα μέλος της Αντίστασης, «αποστρέφεται» την πρακτική να καταδίδει τους γείτονες και δίνει φαγητό σε μια μικρή εβραιοπούλα. Ο Λερέ, μιλώντας στη Φορέ, χαρακτηρίζει όλα τα παραπάνω «πολύ απίθανα γεγονότα».

Το «Vous ne Connaissez Rien de Moi» βρέθηκε σε πολλές βραχείες λίστες βραβείων και κέρδισε το βραβείο Στανισλάς ως καλύτερο πρώτο μυθιστόρημα. Οι κριτικοί το επαίνεσαν ως εντυπωσιακό και τολμηρό και οι αναγνώστες μοιράστηκαν τον ενθουσιασμό τους για αυτό· «μια όμορφη ιστορία αγάπης», μια «πραγματική βύθιση στη ζωή της Σιμόν», μια ιστορία «που μας δείχνει ότι οι άνθρωποι δεν είναι ποτέ άγγελοι ή δαίμονες, αλλά ένα κουβάρι καλού και κακού» έγραψαν αρκετοί σε διαδικτυακές κριτικές.

Αλλά έχει αποτελέσει επίσης αντικείμενο κριτικής σχετικά με το τι μπορεί να επιτρέψει η μυθοπλασία. Η Ερακλέ δήλωσε έκπληκτη από τη συζήτηση που προκάλεσε το μυθιστόρημά της. Σκοπός της δεν ήταν να απαλλάξει την Τουσό από τις ευθύνες της, είπε στη Φορέ, αλλά «να εξερευνήσει την ανθρώπινη κατάσταση», προσπαθώντας να φανταστεί «πώς μια νεαρή γυναίκα μπορεί να διαπράξει εγκληματικές πράξεις».

Το μυθιστόρημα έχει ένα επιμύθιο: «Τίποτα δεν είναι ασπρόμαυρο. Είναι το γκρι που κερδίζει». Αλλά η μετάθεση της Τουσό στον ρόλο μιας συναισθηματικής γυναίκας που πέφτει θύμα της Ιστορίας δεν βοηθά ιδιαίτερα την κατανόησή μας για εκείνη. Της αφαιρεί την ελεύθερη βούληση και υποβιβάζει την πραγματική ιστορική αλήθεια.

Η ξυρισμένη γυναίκα της Σαρτρ ήταν μια γυναίκα ορμώμενη από την ιδεολογία της. Η μυθοπλασία επεχείρησε να την ξαναβάλει στον περιορισμένο, γνώριμο ρόλο της θυσιαζόμενης μητέρας που κατοικούσε στη φωτογραφία του Κάπα και στη φαντασία του κόσμου.

Ισως οι Γάλλοι να την προτιμούν εκεί, καταλήγει η Φορέ, παρά να δουν κατάματα τη συνενοχή της ίδιας και άλλων ανάμεσά τους στο Κακό.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News