Η κατάσταση που παρέδωσε η Ρένα Δούρου έπειτα από πέντε χρόνια διαχείρισης απορριμμάτων στην Αττική είναι η ίδια, εάν όχι χειρότερη, από αυτήν που παρέλαβε το 2014. Πάγωσε τα έργα των προηγούμενων χωρίς να προχωρήσει σε αυτά που υποσχέθηκε (βλ. κλείσιμο του ΧΥΤΑ Φυλής). Έθεσε στόχους επιστημονικής φαντασίας για την ανάκτηση και ανακύκλωση του 78% των παραγόμενων απορριμμάτων το 2020, ενώ σήμερα συνεχίζει να θάβεται το 90%. Την ίδια ώρα ο χρόνος μετράει αντίστροφα: το «μπλακ άουτ» του ΧΥΤΑ Φυλής φαίνεται ότι έρχεται μέσα στους επόμενους μήνες, το πολύ έναν χρόνο, με τη δημόσια υγεία να κινδυνεύει να γίνει ο «μεγάλος ασθενής».

Η μελέτη για τις τεχνολογίες που θα είχαν οι μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων στην Αττική είχε ολοκληρωθεί από τον Απρίλιο του 2008. Ακολούθησαν οι μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων στη Φυλή και τα Άνω Λιόσια και το 2011 εκδόθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι. Τον επόμενο χρόνο, παρά τις αντιδράσεις των συνδικαλιστικών σωματείων ξεκίνησαν οι διαδικασίες δημοπράτησης τεσσάρων νέων μονάδων επεξεργασίας απορριμμάτων σε Γραμματικό, Κερατέα, Άνω Λιόσια και Φυλή.

Λόγω της οικονομικής κρίσης, θα αξιοποιούνταν κοινοτικά κονδύλια σε συνδυασμό με ιδιωτικά κεφάλαια, μέσω Συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ). Οι μονάδες αυτές θα επεξεργάζονταν τα απορρίμματα έτσι ώστε να ελαχιστοποιούνται οι ποσότητες ταφής. Η πρώτη φάση, που περιελάμβανε τον έλεγχο των δικαιολογητικών των ενδιαφερομένων εταιρειών ολοκληρώθηκε το 2013 και μετά τη διαδικασία του προσδιορισμού των εταιρειών που θα περνούσαν στη δεύτερη φάση –και τις προσφυγές διαγωνιζομένων στο Συμβούλιο της Επικρατείας- τα πάντα πάγωσαν.

Γιατί;

Η προεκλογική περίοδος είχε ήδη ξεκινήσει, η Ρένα Δούρου υποσχόταν ότι εάν έβγαινε θα έκλεινε τον ΧΥΤΑ Φυλής και θα μετέφερε τον αποτεφρωτήρα ιατρικών αποβλήτων αλλού, ενώ δήλωνε πολέμια των τεσσάρων προωθούμενων εγκαταστάσεων επεξεργασίας σύμμεικτων εργοστασίων με ΣΔΙΤ και καλούσε σε λαϊκό ξεσηκωμό κατά των «διαπλεκόμενων συμφερόντων».

Η κυρία Δούρου μιλούσε τότε για βιώσιμη, οικολογική, οικονομικά συμφέρουσα διαχείριση η οποία θα έδινε έμφαση στον περιορισμό του όγκου των απορριμμάτων με ανακύκλωση, επαναχρησιμοποίηση, κομποστοποίηση, και επ’ ουδενί ταφή.

Είχε ταχθεί υπέρ των κινητοποιήσεων στην Κερατέα («Ο αγώνας των πολιτών της Κερατέας κατά της υποβάθμισης της ζωής τους, έγινε σύμβολο αντίστασης. Οι πολίτες στην Κερατέα είπαν «όχι», συγκρούστηκαν με την λογική της κεντρικής εξουσίας και προστάτεψαν με τον αγώνα τους αυτή την επιλογή. Και κέρδισαν», ανέφερε σε ομιλία της τον Ιούνιο του 2014, αφού είχε εκλεγεί) και χαρακτήριζε την περίπτωση της μονάδας στο Γραμματικό ως «ενδεικτική ενός χρεοκοπημένου μοντέλου, άνωθεν επιβολής “λύσεων” που δεν εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον, τους πολίτες, το περιβάλλον, ενός μοντέλου που δεν λαμβάνει υπόψη του τις τοπικές κοινωνίες».

Οι στόχοι επιστημονικής φαντασίας

Μετά τις περιφερειακές εκλογές του 2014, η απερχόμενη διοίκηση του Ειδικού Διαβαθμιδικού Συνδέσμου Νομού Αττικής (ΕΣΔΝΑ)  –του φορέα διαχείρισης στερεών αποβλήτων- αποφάσισε την αναστολή των διαγωνιστικών διαδικασιών μέχρι την ανάληψη των καθηκόντων της νέας διοίκησης, με πρόεδρο τη Ρένα Δούρου από 1^η Σεπτεμβρίου 2014, προκειμένου εκείνη να λάβει τις όποιες αποφάσεις. Τις οποίες έλαβε τρεις μήνες αργότερα, τον Δεκέμβριο, ακυρώνοντας τους διαγωνισμούς που είχαν προχωρήσει στη δεύτερη φάση τους και αναθεωρώντας το Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΠΕΣΔΑ) Αττικής.

Τότε τέθηκαν και οι στόχοι επιστημονικής φαντασίας: σύμφωνα με το παραπάνω σχέδιο, έως το 2020 το 78% των παραγόμενων απορριμμάτων θα ανακτάτο και θα ανακυκλωνόταν και το 22% θα οδηγούνταν σε ταφή. Δεδομένου ότι μέχρι σήμερα περίπου το 90% συνεχίζει να θάβεται, η πρόοδος για να ικανοποιηθούν οι στόχοι –μαζί με τις ευρωπαϊκές μας υποχρεώσεις- θα πρέπει να ξεπεράσει κάθε φαντασία. Για την ακρίβεια, δεν μπορούν να ικανοποιηθούν – το ρεκόρ αύξησης ποσοστού ανακύκλωσης απορριμμάτων στην Ευρώπη κατέχει η Ιρλανδία με 5% το χρόνο κατά μέσο όρο την περίοδο 2001- 2005 και έκτοτε δεν έχει υπάρξει καλύτερο σκορ. Ακόμα και αύξηση κατά 4% το χρόνο χαρακτηρίζεται από τον Πανευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος ως «πρωτοφανής», ή «άνευ προηγουμένου».

Ερωτήματα, σύμφωνα με τον πρώην Περιφερειάρχη Αττικής Γιάννη Σγουρό, προκύπτουν και για τις χωροθετήσεις των μονάδων, όπως προέβλεπε ο σχεδιασμός για την Αττική. Για παράδειγμα, σε ποιους χώρους θα γίνουν οι δύο μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων που προβλέπονται για την Αθήνα ή η μία την Νότια Αττική; Πώς και πότε θα φτιαχτεί στον σταθμό μεταφόρτωσης Σχιστού μονάδα επεξεργασίας απορριμμάτων; Πού θα πηγαίνουν 200.000 τόνοι βιοαποβλήτων που περισσεύουν από τις κεντρικές μονάδες, αν δεν θάβονται;

Και το βασικότερο: το ενδεικτικό κόστος υλοποίησης του ΠΕΣΔΑ Αττικής επί Δούρου ανέρχεται στα 408 εκατομμύρια ευρώ. Όμως, σε αυτό δεν περιλαμβάνονται το κόστος της εξαγοράς των χώρων που χρειάζονται οι δήμοι για να δημιουργήσουν «πράσινα σημεία» και αποκεντρωμένες μονάδες, της αποκατάστασης του ΧΥΤΑ Φυλής, της ολοκλήρωσης των απαλλοτριώσεων της Α’ φάσης του ΧΥΤΑ Φυλής το οποίο μπορεί να ξεπεράσει και τα 200 εκατομμύρια.

Ακόμα και στον ΧΥΤΥ Γραμματικού, ο οποίος ξεκίνησε (για λίγο) πιλοτικά τη λειτουργία του στις αρχές του 2019, τα οικονομικά στοιχεία φαίνονται κάπως «πειραγμένα»: όπως ανέφεραν σε ερώτησή τους βουλευτές του ΚΚΕ, το πραγματικό του κόστος –με τις αναθεωρήσεις- ανέρχεται σε 35 εκατομμύρια και θα δέχεται το πολύ 23.000 τόνους υπολειμμάτων το χρόνο. Ενώ για το σύνολο των ΧΥΤΥ στην Αττική, οι οποίοι θα επεξεργάζονταν 415.000 τόνους υπολειμμάτων, ο σχεδιασμός Δούρου προβλέπει δαπάνη ύψους 50 εκατομμυρίων. Τουτέστιν για το 5,5% των ποσοτήτων υπολειμμάτων δαπανάται το 70% των χρημάτων που είχαν προβλεφθεί… Οι βουλευτές του ΚΚΕ δεν έλαβαν απάντηση.

Οι ροές του χρήματος

Δύο χρόνια μετά τις υποσχέσεις της κυρίας Δούρου για τον τερματισμό του «εφιάλτη» της Φυλής και τον δημόσιο χαρακτήρα της διαχείρισης των απορριμμάτων, ανανεώνεται με απευθείας ανάθεση για την τριετία 2016-2019 η σύμβαση για τις υπηρεσίες υποστήριξης λειτουργίας, συντήρησης και επισκευής του Εργοστασίου Μηχανικής Ανακύκλωσης των Άνω Λιοσίων στο ήδη εγκατεστημένο κοινοπρακτικό σχήμα: το ΗΛΕΚΤΩΡ (του ομίλου ΕΛΛΑΚΤΩΡ που τότε ελεγχόταν από την οικογένεια Μπόμπολα) – Θ.Γ. Λώλος – Χ. Τσομπανίδης – Άρση. Αυτή η ανάθεση προέκυπτε από δικαίωμα προαίρεσης το οποίο προβλεπόταν σε σύμβαση του 2011.

Στην σχετική ανακοίνωση της Περιφέρειας Αττικής τον Δεκέμβριο του 2015, με τίτλο «Κερδισμένοι οι πολίτες και το περιβάλλον από την απόφαση της Εκτελεστικής Επιτροπής (του ΕΔΣΝΑ) για το Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης» αναφέρονταν τα εξής:

«Κατά τη συνεδρίασή της, στις 22 Δεκεμβρίου 2015, η Εκτελεστική Επιτροπή του ΕΔΣΝΑ έλαβε ομόφωνα μια σημαντική απόφαση για τους πολίτες, τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον (…) Μέχρι την εγκατάσταση του νέου αναδόχου μέσα από την άμεση διοργάνωση διεθνούς διαγωνισμού για τη δημοπράτηση των σχετικών έργων και υπηρεσιών για την επαύξηση δυναμικότητας και την αναβάθμιση της λειτουργίας του ΕΜΑ, αποφασίσαμε να προχωρήσουμε στο δικαίωμα προαίρεσης της υπ. αριθμ. 8204/08.11.2011 (ορθή επανάληψη της υπ. αριθ. 11677/31.12.2010) σύμβασης που αφορά στις “Υπηρεσίες Υποστήριξης Λειτουργίας, Συντήρησης και Επισκευής του ΕΜΑ”.

Με τον τρόπο αυτόν :

1. Βάζουμε προοδευτικά τέλος στην ταφή των απορριμμάτων αφού άμεσα πάνω από το 25% θα εκτρέπεται από την ταφή στον ΧΥΤΑ.

2. Πετύχαμε πρωτόγνωρη για τα μέχρι σήμερα δεδομένα μείωση του κόστους επεξεργασίας ανά τόνο – γεγονός που συνιστά τομή για την ιστορία του ΕΔΣΝΑ. Συγκεκριμένα, από τα 76 ευρώ, που ήταν η παλιά τιμή, καταφέραμε η καινούργια μεσοσταθμικά τιμή να φθάνει περίπου τα 32 ευρώ (δηλαδή μείωση 58%), αν συνυπολογιστούν το κούρεμα του κεφαλαίου (τρία εκατομμύρια), οι επενδύσεις προς όφελος του ΕΔΣΝΑ (τρία εκατομμύρια), το κούρεμα των τόκων (1.6 εκατομμύριο), και οι πωλήσεις από την ανάκτηση υλικών (600.000 ευρώ το χρόνο)».

Δύο μήνες μετά, τον Φεβρουάριο του 2016, τα παραπάνω ποσά διατυπώνονται κάπως… διαφορετικά στη σύμβαση που υπογράφηκε μεταξύ της προέδρου του ΕΔΣΝΑ Ρένας Δούρου και της κοινοπραξίας που θα συνέχιζε για τα επόμενα τρία χρόνια να λειτουργεί το Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης. Όπως προκύπτει από τη σχετικό ιδιωτικό συμφωνητικό, που είδε το Protagon, η κοινοπραξία είχε προσφέρει έκπτωση της τάξεως του 15% στην τιμή των 76 ευρώ ως κόστος επεξεργασίας ενός τόνου απορριμμάτων ήδη από τον Οκτώβριο του 2013 και έτσι διαμορφωνόταν στα 64,6 ευρώ. «Με τις επιπλέον μειώσεις από την ανάκτηση και αξιοποίηση υλικών συν την περαιτέρω έκπτωση υπέρ του ΕΔΣΝΑ, το gate fee θα ανέλθει εφεξής στα 51,5 ευρώ ανά τόνο και στα 46 ευρώ ανά τόνο για ποσότητες πέραν των 15.000 tn απορρίμματα μηνιαίως» αναφερόταν στο συμφωνητικό, για συνολική ποσότητα 900.000 τόνων απορριμμάτων μέσα στην τριετία.

Εάν υποθέσουμε ότι σύνολο των απορριμμάτων που έτυχαν επεξεργασίας την περίοδο 2016-2019 έφτασε τους 900.000 τόνους, τότε, με τιμή 32 ευρώ τον τόνο όπως αναγραφόταν στην ανακοίνωση της Περιφέρειας, κάνοντας τις πράξεις το κόστος βγαίνει 28,8 εκατομμύρια ευρώ.

Σε πρόσφατο έγγραφο του ΕΔΣΝΑ, με ημερομηνία 19 Ιουλίου 2019, σε απόσπασμα από τα πρακτικά της τακτικής συνεδρίασης της Εκτελεστικής Επιτροπής του ΕΣΔΝΑ, στην οποία ήταν παρούσα και η Ρένα Δούρου, αναφέρονται τα εξής:

«Με την υπ’ αριθ. 201/2019 απόφαση της Εκτελεστικής Επιτροπής παρατάθηκε η εν ισχύ σύμβαση μέχρι τα τέλη του Οκτωβρίου του 2019, ήτοι μέχρι την κάλυψη  των  συμβατικών  ποσοτήτων  του  δικαιώματος  προαίρεσης  (900.000  τόνοι αποβλήτων), με αποτέλεσμα το οικονομικό αντάλλαγμα της σύμβασης κατά τη διάρκεια του δικαιώματος προαίρεσης να έχει ανέλθει στο ποσό των 41.761,944,11 ευρώ». Δηλαδή, για 900.000 τόνους πληρώνονται 41,76 εκατομμύρια ευρώ. Κάνοντας τις πράξεις βγαίνει ότι με τα 41,76 εκατομμύρια η επεξεργασία κάθε τόνου ανέρχεται σε 46,4 ευρώ –κοντά σε αυτό που αναφέρεται στο ιδιωτικό συμφωνητικό- και όχι σε 32. Ακόμα και αν προσθέσει κανείς τα κουρέματα και τις πληρωμές από την ανάκτηση υλικών, όπως αναφέρονται στην ανακοίνωση της περιφέρειας, στα 28,8 εκατομμύρια ευρώ που θα κόστιζε η επεξεργασία των 900.000 τόνων με τιμή 32 ευρώ τον τόνο (πράξη που θεωρείται μπακαλίστικη, καθώς επενδύσεις και πωλήσεις από την ανάκτηση υλικών υπήρχαν και τα προηγούμενα χρόνια χωρίς να συνυπολογίζονται στο κόστος επεξεργασίας απορριμμάτων), τα νούμερα και πάλι δεν βγαίνουν: υπάρχει διαφορά της τάξεως των 3 εκατομμυρίων ευρώ σε σχέση με τα εξαγγελλόμενα του Δεκεμβρίου 2015.

Με αυτό τον τρόπο παρακάμφθηκε η διαδικασία ενός νέου διαγωνισμού για τρία χρόνια διασφαλίζοντας στην συγκεκριμένη κοινοπραξία τη διαχείριση του εργοστασίου μηχανικής ανακύκλωσης έως και τον Οκτώβριο του 2019. Κι όσο για την πραγματική έκπτωση, που πλασαρίστηκε πανηγυρικά ως επίτευγμα της διοίκησης στην ανακοίνωση της Περιφέρειας τον Δεκέμβριο του 2015 να είναι 58% σε σχέση με το προηγούμενο καθεστώς; Ήδη υπήρχε ένα 15% στο τραπέζι από τον Οκτώβριο του 2013, ενώ η επιπλέον κατά τις διαπραγματεύσεις δεν φαίνεται να ξεπέρασε το 28%.

Έτσι, εξασφαλίστηκε μία ακόμα τριετία στην κοινοπραξία, και έσοδα 41,7 εκατομμυρίων ευρώ, χωρίς να μπορούν να συγκριθούν τα οικονομικά οφέλη που θα υπήρχαν από την πραγματοποίηση ενός νέου διαγωνισμού, σε σχέση με την επιλογή του ΕΣΔΝΑ –στον οποίον προήδρευε η κυρία Δούρου- να δεχθεί την άσκηση του δικαιώματος προαίρεσης.

Όμως η ιστορία της ανανέωσης δεν σταματά εδώ: στο απόσπασμα από τα πρακτικά της τακτικής συνεδρίασης του ΕΣΔΝΑ στις 19 Ιουλίου 2019, εκτιμάται ότι η επιπλέον παράταση που χορηγήθηκε μέχρι τον Οκτώβριο του 2019 «δεν θεωρείται ικανή» να διασφαλίσει τις υπάρχουσες ανάγκες για την επεξεργασία και διαχείριση των απορριμμάτων. Και έτσι, προτεινόταν «η επαύξηση των ποσοτήτων πέραν του συμβατικού ορίου των 900.000 τόνων αποβλήτων, για να καλύψει άλλους τέσσερις μήνες λειτουργίας, ήτοι για 80.000 τόνους και με συμβατικό αντίτιμο έως επιπλέον 3.600.000 ευρώ». Και έτσι, η Εκτελεστική Επιτροπή του ΕΔΣΝΑ αποφάσισε να εγκρίνει και αυτή την επιπλέον τετράμηνη παράταση -ανάμεσα σε άλλα- για λόγους «κατεπείγουσας ανάγκης οφειλόμενης σε γεγονότα απρόβλεπτα για την αναθέτουσα  αρχή». Με το κόστος πλέον να φτάνει τα 45,36 εκατομμύρια και χωρίς να έχει ολοκληρωθεί ο ανοικτός διεθνής διαγωνισμός για την διαχείριση του ΕΜΑ η διακήρυξη του οποίου άργησε περίπου τρία χρόνια.

Η οριακή κατάσταση στον XYTA

Επί προεδρίας Δούρου, τον Ιούνιο του 2018, ο ΕΔΣΝΑ ανέφερε ανάμεσα σε άλλα: «Με την εφαρμογή της 2ης Αναθεώρησης του Περιφερειακού Σχεδιασμού Διαχείρισης Απορριμμάτων Αττικής οριστικοποιείται το κλείσιμο του χρεωκοπημένου μοντέλου του ΧΥΤΑ Φυλής». Ο οποίος σήμερα έχει χρόνο ζωής το πολύ ένα έτος, σύμφωνα με τον υπουργό Περιβάλλοντος Κωστή Χατζηδάκη. Λιγότερο, σύμφωνα με μέλη του ΕΔΣΝΑ, όπως αποκάλυψε πριν από λίγο καιρό ο νυν περιφερειάρχης Γιώργος Πατούλης.

Λίγο πριν αποχωρήσει από την Περιφέρεια η Ρένα Δούρου που θα έκλεινε τον ΧΥΤΑ Φυλής -όπως υποσχόταν προεκλογικά το 2014- ανέφερε σε συνέντευξή της στο «Κόκκινο»: «Βρισκόμαστε μπροστά σε μια συντονισμένη προσπάθεια καταστροφολογίας και κινδυνολογίας σχετικά με τη χωρητικότητα του ΧΥΤΑ Φυλής. Χωρίς να παριστάνω την “Κασσάνδρα”, νομίζω ότι πίσω από αυτό υποκρύπτονται σκοπιμότητες. Ελπίζω, για το δημόσιο συμφέρον, για την υγεία των συμπολιτών, όλο αυτό να μην είναι μια προσπάθεια να ανατραπεί ο Περιφερειακός σχεδιασμός μας (…) Θυμίζω ότι πέρασαν 10 εξάμηνα, δεν ήρθε η καταστροφή και από αυτά καταλαβαίνει κανείς την αξιοπιστία και τις σκοπιμότητες όσων βγήκαν στο μεϊντάνι και ασχολούνται με τη διαχείριση των απορριμμάτων».

Την ίδια ημέρα που η Ρένα Δούρου παραχώρησε τη συγκεκριμένη συνέντευξη ο Γιώργος Πατούλης δήλωνε ότι «σύμφωνα με τις τεχνικές υπηρεσίες του Ειδικού Διαβαθμιδικού Συνδέσμου Νομού Αττικής (ΕΔΣΝΑ), που είναι ο αρμόδιος φορέας για τη λειτουργία του ΧΥΤΑ Φυλής και του οποίου πρόεδρος επί 5ετία είναι η απερχόμενη Περιφερειάρχης, έχει επάρκεια ταφής μέχρι τον Νοέμβριο 2019. Αυτό συνειδητά το αποκρύπτει η κυρία Δούρου».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News