Η τριλογία «Πενήντα Αποχρώσεις του Γκρι» της Ε.Λ. Τζέιμς, όπως είναι το ψευδώνυμο της Ερικα Λέοναρντ, λονδρέζας δημιουργού της καυτής τάσης στην ερωτική λογοτεχνία «mommy porn», που σάρωσε τα ταμεία σε Ευρώπη και Αμερική στις αρχές της περασμένης δεκαετίας, γράφτηκε και δημοσιεύθηκε μεταξύ 2011 και 2012. Και στα τέλη του 2019 ανακοινώθηκε ότι τα τρία βιβλία της ήταν τα «ανεξέλεγκτα» πιο ευπώλητα βιβλία της δεκαετίας…

Μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο, γράφει ο Guardian, οι «Fifty Shades of Grey» πούλησαν 4,7 εκατ. αντίτυπα, ενώ οι πωλήσεις των «Fifty Shades Darker» και «Fifty Shades Freed» ανήλθαν αντίστοιχα σε 3,3 εκατ. και 3,1 εκατ. αντίτυπα. (Σημειώστε ότι το τέταρτο βιβλίο στη λίστα των bestsellers ήταν το «Jamie’s 30-Minute Meals», του Τζέιμι Ολιβερ με 1,8 εκατ. αντίτυπα).

Μάλιστα στην κορυφή των πωλήσεων, το πρώτο βιβλίο της τριλογίας πωλούσε 2 αντίτυπα  ανά δευτερόλεπτο (!), ενώ για ένα διάστημα, στο Ηνωμένο Βασίλειο είχε εξαντληθεί το ασημί μελάνι που χρησιμοποιούν τα τυπογραφεία για την εκτύπωση εξωφύλλων… Στις ΗΠΑ μέσα στις πρώτες έξι εβδομάδες κυκλοφορίας του πρώτου βιβλίου της τριλογίας πωλήθηκαν 10 εκατ. αντίτυπα ενώ και τα τρία βιβλία της θρονιάστηκαν στην κορυφή στις λίστες με τα ευπώλητα e-books και paperback, των New York Times και Amazon, με συνέπεια το περιοδικό Time να κατατάξει την Ερικα Λέοναρντ στους «100 ανθρώπους με τη μεγαλύτερη επιρροή για το 2012».

Παγκοσμίως, δε, μέχρι το 2015, είχαν πωληθεί πάνω από 150 εκατ. αντίτυπα, ενώ τα e-books βρεθηκαν επίσης στην κορυφή με πολύ περισσότερα εκατομμύρια πωλήσεις. Αναμφισβήτητα, οι αριθμοί αποδεικνύουν την ιλιγγιώδη επιτυχία της τριλογίας, είχε όμως άραγε κάποια επιρροή στο αναγνωστικό κοινό και αν ναι τι είδους;

Για τους «αμύητους», η πλοκή έχει ως εξής: Η 22χρονη φοιτήτρια Αναστάζια Στιλ,  ερωτεύεται τον 27χρονο δισεκατομμυριούχο και λάτρη σαδομαζοχιστικών παιχνιδιών Κρίστιαν Γκρέι και δέχεται να υπογράψει το συμβόλαιο σεξουαλικής υποταγής που της προτείνει.

Ακολουθούν ερωτικά παιχνίδια (με περισσότερες σφαλιάρες και λιγότερα χάδια) και μια σχέση στην κόψη του ξυραφιού (κάτι μεταξύ πορνό και οικογενειακής ζωής), που εξελίσσεται σε λουσάτα ρετιρέ, φανταχτερά εστιατόρια και ακριβά αυτοκίνητα, ακόμη και ελικόπτερα παίρνουν μέρος στη χλιδάτη φαντασίωση. Ο Γκρέι εξομολογείται στην Στιλ το παιδικό του τραύμα και από εκείνη τη στιγμή γίνεται πιο τρυφερός. Παντρεύονται και ο Γκρέι αποφασίζει ότι δεν θέλει πλέον να προκαλεί πόνο στη σύζυγό του. Αποκτούν και δύο παιδιά και τέλος.

Η επιτυχία της τριλογίας, η οποία στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη («Πενήντα αποχρώσεις του γκρι»,  «Πιο σκοτεινές – οι πενήντα πιο σκοτεινές αποχρώσεις του γκρι μέσα από τα μάτια του Κρίστιαν», και «Πενήντα αποχρώσεις του γκρι – Απελευθέρωση»), προκάλεσε τεράστια έκπληξη. Εν τω μεταξύ, οι αρνητικές κριτικές άρχισαν να πέφτουν σαν βροχή αφήνοντας, όμως, ανεπηρέαστες τις πωλήσεις, για την ακρίβεια πέτυχαν το αντίθετο. Η βραβευμένη με Pulitzer δημοσιογράφος και συγγραφέας Μορίν Ντάουντ, για παράδειγμα, έγραψε στους New York Times ότι ήταν «σαν Μπροντέ χωρίς ταλέντο», και ο Σάλμαν Ρούσντι δήλωσε στην Telegraph «Ποτέ δεν έχω διαβάσει κάτι τόσο κακογραμμένο που να έχει δημοσιευθεί».

Ταυτόχρονα, άρχισαν οι προσπάθειες, να μετρηθεί επιστημονικά ο αντίκτυπος των «50 Αποχρώσεων». Ειδικοί ισχυρίστηκαν ότι τα βιβλία: έδωσαν σεξουαλική διέξοδο (σε φοιτήτριες), ήταν ένα μέτρο για την αυτοεκτίμηση των γυναικών (οι αναγνώστριες 18- 24 ετών ήταν πιο πιθανό να πίνουν πολύ, να έχουν διατροφικές διαταραχές και να μπαίνουν σε κακοποιητικές σχέσεις), ήταν υπεύθυνα για την αύξηση των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων σε ηλικίες άνω των 50 ετών, ενώ σύμφωνα με δύο Βέλγους καθηγητές εντοπίστηκαν ίχνη του ιού του έρπητα και κοκαΐνης σε εξώφυλλα αντιτύπων σε δανειστικές βιβλιοθήκες! Ακόμα, κοινωνιολόγοι πρόβλεψαν μια έκρηξη στις γεννήσεις, που όμως δεν στάθηκε δυνατόν να μετρηθούν και να συνδεθούν με το βιβλίο πέρα από σχόλια σε forum μαμάδων, που μιλούσαν για τα «50 Αποχρώσεων του Γκρι Μωρά» τους…

Στις ημέρες μας, όμως, του τέταρτου κύματος του φεμινισμού (και ίσως του πιο θολού σε αντίθεση με τα ξεκάθαρα μηνύματα του πρώτου, που διεκδικούσε τη νομοθετική κατοχύρωση των βασικών δικαιωμάτων των γυναικών, του δεύτερου για την ανεξαρτησία και την ισότητα, και του τρίτου που εστίασε σε ζητήματα βίας σε σχέση με το φύλο), του σκληρού πορνό, που είναι πανταχού παρόν, και του κινήματος #MeToo, ημέρες που τα σεξουαλικά παιχνίδια τύπου «eating ass» και ακόμια πιο επικίνδυνα, όπως το σεξ με ξύλο και πνιγμό, είναι ψωμοτύρι για τους νεότερους, οι «50 Αποχρώσεις» φαντάζουν ρετρό και ξεπερασμένες προ πολλού…

Το θέμα όμως είναι ότι εν τω μεταξύ οι «50 Αποχρώσεις» έχουν συνδεθεί με την αύξηση της βίας στο σεξ. Ακόμη και οι λάτρεις των σαδομαζοχιστικών πρακτικών κατηγόρησαν την τριλογία για «κανονικοποίηση κακοποιητικών συμπεριφορών», υποστηρίζοντας ότι η κτητική διάθεση του Γκρέι, η ζήλεια και η εμμονή του με τη Στιλ συνδέθηκε με το BDSM προκαλώντας σύγχυση.

Το 2014, η Νάταλι Κόλινς, σύμβουλος σε θέματα δικαιοσύνης φύλων, δημιούργησε την καμπάνια «Fifty Shades Is Domestic Abuse» («Οι 50 Αποχρώσεις είναι ενδοοικογενειακή βία») ανησυχώντας για το «πόσες γυναίκες και κορίτσια μπορεί να θεωρούν ότι η κακοποίηση είναι φυσιολογική ή σέξι» και για το τι μπορεί να προσθέσουν οι σεξουαλικές πρακτικές που προτείνει η τριλογία, χωρίς μηχανισμούς ασφαλείας.

Εντωμεταξύ, σύμφωνα με το δημοσίευμα του Guardian, στην Αγγλία φιλανθρωπικά καταστήματα άρχισαν να αρνούνται δωρεές μεταχειρισμένων αντιτύπων της σειράς, ένας ξενοδόχος στη Γαλλία δήλωσε ότι βρήκε παρατημένα σε δωμάτια 150 αντίτυπα σε διαφορετικές γλώσσες, ενώ ένας εργαζόμενος σε σεξομάγαζο αποκάλυψε ότι, όταν έλεγε σε πελάτες ότι ο δονητής ή οι χάντρες (για κολπική ή πρωκτική διέγερση) ήταν της μπράντας Fifty Shades, το άφηναν: «Είναι κρίμα, επειδή είναι πραγματικά πολύ καλά προϊόντα», δήλωσε απογοητευμένος.

Η αλήθεια είναι ότι όταν πρωτοκυκλοφόρησαν τα ανάλογα sex toys ξεπούλησαν μέσα σε δύο εβδομάδες. Μάλιστα, το 2012 υπήρξε παγκόσμια …έλλειψη σε χάντρες, λόγω της επιθυμίας του Γκρέι να τις βάζει στις οπές της Στιλ. Μέσα σε μια νύχτα η εταιρεία Lovehoney (που συνεργάστηκε με την συγγραφέα για την παραγωγή σεξουαλικών βοηθημάτων) από 300 κομμάτια που πωλούσε τον μήνα έφτασε στα 3.000 και οι ετήσιες πωλήσεις της εκτινάχθηκαν στα 100 εκατ. λίρες (σχεδόν 117 εκατ. ευρώ) τον χρόνο, με κορυφαίο προϊόν της τις χειροπέδες…

«Ηταν εκπληκτική η ώθηση που μας έδωσε», παραδέχεται η Μπόντι Χολ, διευθύντρια παραγωγής της Lovehoney, τονίζοντας ότι «Υπάρχουν επιχειρήσεις που δεν θα υπήρχαν σήμερα χωρίς τις “50 Αποχρώσεις”».

Φυσικά ερωτική και πορνογραφική λογοτεχνία υπήρχε και πριν από την Ε.Λ. Τζέιμς – Ερικα Λέοναρντ, όμως, τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με την επιτυχία των δικών της βιβλίων – πωλιούνται ακόμη και σε σούπερ μάρκετ-, την οποία πολλοί ζήλεψαν και θέλησαν να την αντιγράψουν χωρίς όμως να φθάσουν στα δικά της επίπεδα.

«Ωστόσο, σε μια κοινωνία όπου ο δημόσιος διάλογος για το σεξ στερείται αποχρώσεων, ίσως δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι “50 Αποχρώσεις” έγιναν το τεμπέλικο σύμβολο για το άγριο και μη συναινετικό σεξ», γράφει στον Guardian η Σάϊαν Κέιν. Πρόσφατα, o κατά συρροή βιαστής του Μάντσεστερ, Ρέινχαρντ Σινάγκα, απέδωσε τα εγκλήματά του σε βιβλία τύπου «50 Αποχρώσεις».

Τα συγκεκριμένα βιβλία έχουν αναφερθεί και σε περιπτώσεις ανδρών, που σκότωσαν τις συντρόφους τους κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης, συνήθως με στραγγαλισμό, και οι οποίες έχουν αυξηθεί κατά 90% την τελευταία δεκαετία. Στο δικαστήριο, οι δικηγόροι τους χρησιμοποιούν την λεγόμενη «Υπεράσπιση των 50 Αποχρώσεων» κατηγορώντας τη σύντροφο του εναγόμενου για υποτιθέμενη επιθυμία για σεξουαλική βία, που οδήγησε  στον θάνατό της (με απλά λόγια «τα ήθελε και τάπαθε»).

Η ακτιβίστρια Φιόνα Μακένζι, από την ομάδα «We Can’t Consent to This» ( Δεν μπορούμε να συναινέσουμε σε αυτό»), λέει πάντως ότι στην ομάδα της αποφεύγουν τον όρο «Υπεράσπιση των 50 Αποχρώσεων», καθώς παίρνει την ευθύνη από τους δράστες, που είναι άνδρες, και την περνάει κυρίως στις αναγνώστριες των βιβλίων.

Οι γυναίκες, φυσικά, δεν πεθαίνουν από τους δονητές και τις χειροπέδες, αλλά από τη χρήση βίας, ας το ξεκαθαρίσουμε αυτό. Και αξίζει να αναρωτηθούμε, μαζί με την Κέιν.

Ήταν άραγε οι «50 Αποχρώσεις» εργαλείο σεξουαλικής εκπαίδευσης και απελευθέρωσης  εκατομμυρίων γυναικών; Ή μήπως ήταν βιβλίο καταστροφικό για τη χειραφέτηση των γυναικών, που συνέβαλε σε μια τρομερή παρεξήγηση για τη βία και το σεξ; Βοήθησε τις  ερωτικές εκδόσεις ή μήπως ήταν μια φούσκα που εξαφανίστηκε γρήγορα; Ίσως όλα αυτά να είναι, σε κάποιο βαθμό, αλήθεια. Οι πωλήσεις της τριλογίας πάντως έχουν πιάσει προ πολλού πάτο: το 2019, το πρώτο βιβλίο πώλησε μόλις 3.700 αντίτυπα, με τα σίκουελ να πωλούν λιγότερα από 2.000 το καθένα.

Υπάρχει όμως και κάτι ενθαρρυντικό. Πέρα από τις πραγματικά «δημιουργικές δικαιολογίες» όσων επέστρεφαν για να αγοράσουν τη συνέχεια, πολλοί αγοραστές των βιβλίων της Ε.Λ. Τζέιμς παραδέχτηκαν «ότι δεν είχαν μπει ποτέ πριν σε βιβλιοπωλείο» και οι «50 Αποχρώσεις», αν μη τι άλλο, τους κίνησαν το ενδιαφέρον να δουν τι άλλο  υπάρχει εκεί μέσα…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News