Καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία φτάνει σε ένα κρεσέντο που οδηγεί μαθηματικά στη λύση, τα βασικά ερωτήματα είναι δύο. Το ένα αφορά ποια θα είναι αυτή η λύση και πόσες παραχωρήσεις θα χρειαστεί να κάνει η χώρα. Το δεύτερο, που είναι και πιο δύσκολο να απαντηθεί, είναι η μακροχρόνια στάση της απέναντι στη Ρωσία και το μοντέλο που θα επιλέξει προκειμένου να διατηρήσει σε βάθος χρόνου την ανεξαρτησία και την αυτοδιάθεσή της. Εδώ μπαίνει στο τραπέζι ο όρος «φινλανδοποίηση».

Στην Πλατεία των Στρατώνων στο παλιό Ελσίνκι βρίσκεται ένα ασυνήθιστο πολεμικό μνημείο. Ενα πανύψηλο γλυπτό της χειμερινής στολής ενός στρατιώτη, με το ατσάλινο σώμα του διάτρητο με μεγάλες στρογγυλές τρύπες, σαν να στέκεται ακόμα όρθιος έπειτα από βολές κανονιού. Είναι το εθνικό μνημείο της Φινλανδίας για τον Χειμερινό Πόλεμο του 1939-40.

Κατά τη διάρκεια αυτής της σύγκρουσης, τα φινλανδικά στρατεύματα αντιστάθηκαν σε μια τεράστια σοβιετική δύναμη επί 105 ημέρες, προκαλώντας σημαντικές απώλειες στους εισβολείς προτού υποκύψουν στις συντριπτικά μεγαλύτερες δυνάμεις του Κόκκινου Στρατού. Η Σοβιετική Ενωση επέβαλε σκληρούς όρους στην ανακωχή, καταλαμβάνοντας το 10% του εδάφους του γείτονά της. Η ειρήνη αποδείχθηκε εύθραυστη και η Φινλανδία παρασύρθηκε σύντομα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, πολεμώντας με τη ναζιστική Γερμανία εναντίον του Σοβιετικού Κόκκινου Στρατού, από το 1941 έως το 1944.

Το μήνυμα του μνημείου, που αποκαλύφθηκε το 2017, είναι πιο επίκαιρο από ποτέ, γράφει ο Economist. Ο Χειμερινός Πόλεμος έχει νέα απήχηση στους Φινλανδούς. Η χώρα τους είναι επί 80 χρόνια σε ειρήνη, αλλά παράλληλα διαθέτει έναν από τους πιο ικανούς στρατούς της Ευρώπης, που υποστηρίζεται από εκτεταμένη στρατιωτική θητεία για τους νέους άνδρες και μεγάλες εφεδρείες.

Ωστόσο, ακόμη και όταν αποφάσισε να εγκαταλείψει δεκαετίες ουδετερότητας προκειμένου να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, τον Απρίλιο του 2023, η Φινλανδία ζει με το φάντασμα της Ρωσίας, κατά μήκος των κοινών συνόρων τους που εκτείνονται σε 1.340 χιλιόμετρα. «Οταν η Ρωσία επιτέθηκε στην Ουκρανία, ήταν σαν να πολεμούσαμε κι εμείς μαζί της μόλις χθες», λέει στον Economist ένα μέλος του κατεστημένου της χώρας. Ο ίδιος ανησυχεί μήπως οι νεότεροι Φινλανδοί είναι «πολύ τολμηροί» στη στάση τους εναντίον της Ρωσίας. Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση και στο ΝΑΤΟ είναι πολύ θετικές εξελίξεις. Αλλά η Φινλανδία είναι μια μικρή χώρα της οποίας η μοίρα έχει συχνά αποφασιστεί από τις μεγάλες δυνάμεις και η Ρωσία θα είναι πάντα εκεί για να της το θυμίζει. «Γνωρίζουμε ότι οι μεγάλοι μπορούν πάντα να συμφωνούν πράγματα για εμάς χωρίς τη συμμετοχή μας», προσθέτει.

Ο Economist γράφει ότι ίσως αυτή είναι η στιγμή που η Ευρώπη πρέπει σκεφτεί αυτό το μνημείο στο Ελσίνκι. Διότι αυτή η κακοποιημένη, αλλά ακόμα αναγνωρίσιμη στολή, κούφια και ακέφαλη, με τον ουρανό ορατό μέσα από τις πολλές τρύπες της, φέρνει τους πάντες αντιμέτωπους με ένα σημαντικό ερώτημα: τι μπορεί να παραχωρήσει μια χώρα και τι πρέπει να διατηρήσει, ώστε να παραμείνει πιστή στον εαυτό της;

Οταν ο Ψυχρός Πόλεμος δίχασε την Ευρώπη, η Φινλανδία έκανε πολλές θυσίες για να επιβιώσει ως ανεξάρτητο έθνος. Για να διατηρήσει το καπιταλιστικό της σύστημα και την κοινοβουλευτική δημοκρατία, έγινε ένα ουδέτερο κράτος μεταξύ της Δύσης και της Σοβιετικής Ενωσης. Μέχρι το 1956 επιτρεπόταν στο σοβιετικό Ναυτικό να μισθώνει μια βάση στις φινλανδικές ακτές, εντός της εμβέλειας του πυροβολικού του Ελσίνκι. Οι αξιωματικοί της KGB εμπλέκονταν ανερυθρίαστα στην πολιτική και την κοινωνία της Φινλανδίας, αν και ορισμένοι φινλανδοί αξιωματούχοι και στρατιωτικοί έστειλαν μυστικά πληροφορίες και στη Δύση. Δεσμευμένη με επίσημη συνθήκη να λαμβάνει υπόψη τα σοβιετικά συμφέροντα στον τομέα της ασφάλειας, η πολύ ιδιαίτερη αυτή μορφή αυτοκυριαρχίας της χώρας ονομάστηκε «φινλανδοποίηση» από τους επικριτές της. Οι φινλανδοί υπερασπιστές των στενών σχέσεων με την ΕΣΣΔ περιέγραψαν την αποστολή τους ως «συνεργασία χωρίς να χάσουμε την ψυχή μας».

Σήμερα, η φινλανδοποίηση επιστρέφει στο προσκήνιο, αυτή τη φορά ως πρότυπο για τις μεταπολεμικές σχέσεις της Ουκρανίας με τη Ρωσία. Σε μια καταδικασμένη ειρηνευτική αποστολή στη Μόσχα, ημέρες πριν από τη ρωσική εισβολή το 2022, ο πρόεδρος της Γαλλίας, Εμανουέλ Μακρόν, χαρακτήρισε τη φινλανδοποίηση «μία από τις επιλογές που υπάρχουν» για την Ουκρανία. Ο Μακρόν ενδεχομένως να μη χρησιμοποιήσει τον όρο τώρα, γιατί η γραμμή του για τη ρωσική επιθετικότητα έχει σκληρύνει πολύ από τότε. Αλλά αν ο πόλεμος τελειώσει σύντομα, όπως επιμένει ο εκλεγμένος πρόεδρος της Αμερικής Ντόναλντ Τραμπ ότι πρέπει να συμβεί, οι ηγέτες στο Κίεβο μπορούν να περιμένουν πίεση από πολλές πλευρές για να κάνουν επώδυνους συμβιβασμούς.

Η απώλεια ορισμένων εδαφών θα είναι σίγουρα ένα τίμημα για την ειρήνη. Τότε θα έρθει ένα δύσκολο ερώτημα: πώς θα διασφαλιστεί η κυριαρχία της Ουκρανίας στο μέλλον; Ορισμένες δυτικές κυβερνήσεις μπορεί να πιστεύουν στην αποτροπή της Ρωσίας, ενθαρρύνοντας την Ουκρανία να οικοδομήσει έναν ισχυρό στρατό και εξίσου ισχυρή οικονομία και να ευθυγραμμίσει το πολιτικό της σύστημα με τις ευρωπαϊκές αξίες. Αλλοι παγκόσμιοι ηγέτες μπορεί να πιέσουν την Ουκρανία να μπει σε μια λογική διαρκούς κατευνασμού του γείτονά της, δηλώνοντας ουδέτερη και αποδεχόμενη μια θέση στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας.

Στο Ελσίνκι, οι υπεύθυνοι για την εξωτερική πολιτική έχουν ισχυρές απόψεις για αυτές τις φαινομενικά αντίθετες προσεγγίσεις για την ασφάλεια, επειδή η Φινλανδία του Ψυχρού Πολέμου δοκίμασε και τις δύο ταυτόχρονα. Η Φινλανδία διατηρούσε ένοπλες δυνάμεις αρκετά ισχυρές ώστε να κάνει τους σοβιετικούς ηγέτες να σκέφτονται σοβαρά το πιθανό κόστος της προσπάθειας να καταλάβουν τη χώρα. Ταυτόχρονα, εξαγόρασε την ειρήνη με πολλούς συμβιβασμούς, μερικοί από τους οποίους φαίνονται εκ των υστέρων άθλιοι. Στο Ελσίνκι, σήμερα, ο όρος φινλανδοποίηση θεωρείται προσβλητικός.

Οι περιστάσεις επέβαλαν τον ρεαλισμό ως βάση για την εξωτερική πολιτική στη Φινλανδία. Η επιβίωση της χώρας δεν μπορούσε να θεωρηθεί δεδομένη στα τέλη της δεκαετίας του 1940. Ετσι, επικεντρώθηκε στη διατήρηση των βασικών στοιχείων της αυτοδιάθεσης της, χωρίς να προκαλεί τη γειτονική υπερδύναμη.

Αυτή η στρατηγική εξέφραζε έναν ρεαλισμό με στόχο και όχι ηττοπάθεια. Η Φινλανδία μετέτρεψε την αγροτική οικονομία της σε βιομηχανική δύναμη και εργάστηκε σκληρά για να επεκτείνει το εμπόριο της με τους σκανδιναβικούς γείτονες και τον ευρύτερο κόσμο. Η χώρα υπέγραψε ένα σύμφωνο ελεύθερου εμπορίου με την Ευρώπη, τη δεκαετία του 1970, παρά την έντονη αντίθεση της Μόσχας. Η μεταπολεμική Ιστορία της Φινλανδίας την έφερε «βήμα με βήμα προς τη Δύση», εξηγεί στον Economist ο Χίσκι Χαουκάλα, πρώην επιτελάρχης του προέδρου της Φινλανδίας και νέος διευθυντής του Φινλανδικού Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων. «Αν μια ειρήνη στην Ουκρανία βασιστεί στο να επιτρέψει στη Ρωσία να υπαγορεύει τους όρους, αυτό δεν θα ήταν το φινλανδικό μοντέλο», προσθέτει. «Αυτό θα ήταν συνθηκολόγηση».

Μια πλακέτα δίπλα στο μνημείο του Χειμερινού Πολέμου προσφέρει μια εντυπωσιακά γεωπολιτική αντίληψη για τις φρικαλεότητες του παρελθόντος. Κατηγορεί για τη σύγκρουση μια μυστική συμφωνία του Χίτλερ και του Στάλιν, το 1939, για την είσοδο της Φινλανδίας στη «σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ενωσης». Η απώλεια περισσότερων από 25.000 Φινλανδών στα μέτωπα παρουσιάζεται ως επένδυση σε ένα καλύτερο αύριο: Μια θυσία για τη διατήρηση της «ανεξαρτησίας, της ελευθερίας και της δυνατότητας της Φινλανδίας να εξελιχθεί στο σκανδιναβικό κράτος πρόνοιας που είναι σήμερα».

Η Φινλανδία δεν επέλεξε τη γεωγραφία της, καταλήγει ο Economist. Αλλά, ακόμα και στην πιο σκοτεινή της ώρα, πάλεψε για να καθορίσει τη μοίρα της. Η κυριολεκτική φινλανδοποίηση θα ήταν ένα πολύ κακό μοντέλο για την Ουκρανία, μετατρέποντάς την σε ρωσικό δορυφόρο. Αλλά η αίσθηση της Φινλανδίας για τον εαυτό της ως έθνος –και η θέλησή της να επιβιώσει– είναι ένα παράδειγμα που αξίζει να μελετηθεί.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News