Οι ερευνητές είναι σίγουροι πως τα σκυλιά προήλθαν από τους λύκους σε εποχές που χάνονται στα βάθη των αιώνων. Κάποιοι πιστεύουν πως η αρχή έγινε με κυνηγούς που άρπαξαν από τη φωλιά τους μερικά λυκόπουλα και άρχισαν σταδιακά να τα εξημερώνουν ώσπου να τους φορέσουν περιλαίμια και να τα κάνουν για λογαριασμό τους φύλακες και κυνηγούς.

Ισως να ακούγεται απλοϊκό, όμως η αντίληψη πως οι άνθρωποι εξημέρωσαν συνειδητά τους λύκους για να τους βοηθούν στις καθημερινές τους ασχολίες είναι ευρύτατα διαδεδομένη.

Η κυρίαρχη επιστημονική άποψη, ωστόσο, είναι πως αυτή η υπόθεση δεν είναι απολύτως ακριβής. Το να εξημερώσεις ένα λύκο δεν είναι εύκολη υπόθεση, ακόμη κι αν έχεις να κάνεις με κουτάβια και πολλοί ερευνητές θεωρούν πως είναι πιο ευλογοφανές οι σκύλοι να «εφηύραν» τους ίδιους τους εαυτούς τους. Θα πρέπει να φανταστούμε κάποιους λύκους που ήταν πιο ριψοκίνδυνοι από τους άλλους και πλησίαζαν ευκολότερα τους καταυλισμούς των κυνηγών, επωφελούμενοι από τα αποφάγια που τους έδιναν και τα οποία τους απάλλασσαν από την επιούσια έγνοια του κοπιαστικού κυνηγιού. Κάποια στιγμή μετατράπηκαν σε συνοδούς των καραβανιών και απεκδύθηκαν την άγρια φύση τους προκειμένου να μετατραπούν σε πειθήνιους υπηρέτες των ανθρώπων.

Αν και το γεγονός αυτό μπορεί να αμφισβητηθεί σοβαρά από τα στοιχεία που υπάρχουν στη διάθεσή μας. Από τα ένα δισεκατομμύριο σκυλιά που υπολογίζεται ότι υπάρχουν σήμερα στον πλανήτη, μόνο τα 250 εκατομμύρια είναι οικόσιτα. Τα υπόλοιπα 750 εκατομμύρια ζουν σε ημιάγρια κατάσταση στην ύπαιθρο, ψάχνοντας στα σκουπίδια για τροφή και σκοτώνοντας δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους κάθε χρόνο μεταδίδοντάς τους τη λύσσα. Αυτά τα σκυλιά μπορεί να δείχνουν φιλικά, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι ακριβώς φίλοι μας. Πάντως, τα σύγχρονα σκυλιά διαφέρουν σημαντικά από τους σύγχρονους λύκους. Αισθάνονται άνετα να τρώνε παρουσία ανθρώπων, ενώ οι λύκοι όχι. Τα κρανία τους είναι πιο πλατιά και οι μουσούδες τους κοντύτερες. Δεν ζουν σε αγέλες όταν δεν συνυπάρχουν με ανθρώπους και μερικοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι για να εκπαιδευτούν είναι απαραίτητο ο άνθρωπος να τους επιβληθεί ως ηγέτης της (υποθετικής) αγέλης. Οι λύκοι ζευγαρώνουν μακροπρόθεσμα και οι μπαμπάδες βοηθούν στην ανατροφή των μικρών τους, ενώ τα σκυλιά είναι πολυγαμικά και τα αρσενικά δεν νοιάζονται για τους απογόνους τους. Πάντως, λύκοι και σκύλοι συγχρωτίζονται αρκετά ικανοποιητικά και πολλοί επιστήμονες διατείνονται πως δεν αποτελούν καν διαφορετικό είδος, ένας ισχυρισμός ο οποίος αντανακλά τον σκεπτικισμό που υποβόσκει στους επιστημονικούς κύκλους κατά πόσο μία κατηγορία είναι προϊόν της φύσης ή επινόηση του ανθρώπου, ο οποίος ως αυτόκλητος Θεός χαράσσει μία αυθαίρετη διαχωριστική γραμμή.

Πότε έγιναν οικόσιτοι;

Αλλοι υποστηρίζουν πως οι σκύλοι εμφανίσθηκαν στην Ανατολική Ασία, άλλοι στη Μογγολία ή τη Σιβηρία, άλλοι στην Ευρώπη και άλλοι στην Αφρική. Συμφωνία δεν υπάρχει και σχετικά με το πότε οι σκύλοι έγιναν οικόσιτοι. Πολλοί τοποθετούν αυτό το γεγονός 14.000 χρόνια πριν, όταν οι άνθρωποι άρχισαν να θάβουν τους σκύλους τους μαζί τους, κάποιοι άλλοι πολύ νωρίτερα, 30.000 χρόνια πριν. Οποια όμως κι αν είναι η αλήθεια, σημείο καμπής για την υιοθέτηση του σκύλου ως κατοικίδιου θεωρείται η εποχή που έζησε η βασίλισσα της Αγγλίας Βικτωρία (1819-1901) και ο βιολόγος στο τμήμα Αρχαιολογίας της Οξφόρδης, Γκρέγκερ Λάρσον, μιλάει με μια δόση υπερβολής για το «γιγάντιο ανεμοστρόβιλο της παλαβής βικτωριανής φρενίτιδας με στόχο την οικιακή ενσωμάτωση των σκύλων». Ο Λάρσον επισημαίνει στον Tζέιμς Γκόρμαν και τους The Νew York Times ότι στο θέμα της προέλευσης των σκύλων επικρατεί απόλυτη σύγχυση και πως ο μόνος τρόπος να εξιχνιαστεί το μυστήριο είναι να δημιουργηθεί μια ευρεία βάση δεδομένων για το προαιώνιο DNA των σκυλιών. Σε αυτή την κατεύθυνση, εξασφάλισε με τον συνεργάτη του Κήθ Ντόμπνι μια γενναία επιχορήγηση ύψους 2,5 εκατομμυρίων δολαρίων από το Natural Environment Research Council in England και το European Research Council.

Κορυφαίοι ερευνητές από όλο τον κόσμο, οι οποίοι συχνά εκπροσωπούν αντικρουόμενες επιστημονικές θέσεις, συνυπάρχουν σε αυτό το σχέδιο και ο ρόλος του Λάρσον να συγκεράσει και να συνθέσει όλες αυτές τις απόψεις είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Ο ιθύνων νους του σχεδίου περιέρχεται τα πανεπιστήμια της υφηλίου και συγκεντρώνει δείγματα από τα αρχεία τους: πότε ένα περίεργο απολίθωμα σαγονιού, πότε έναν σπάνιο κυνόδοντα, πότε ένα ιδιόμορφο κρανίο που δεν μπορεί να ταξινομηθεί ούτε ως λύκος ούτε ως σκύλος. Η φάση της συλλογής έχει σχεδόν ολοκληρωθεί αποθησαυρίζοντας πάνω από 1.500 πρωτότυπα δείγματα, αρκετές χιλιάδες φωτογραφιών και επιμέρους μετρήσεων. Οπως επισημαίνει ο Λάρσον, βασικός στόχος του επιτελείου των επιστημόνων είναι να προσδιορίσουν αν η διαδικασία της οικιακής ενσωμάτωσης του σκύλου άρχισε πριν 15.000 ή πριν 30.000 χρόνια και σε ποια περιοχή του πλανήτη. Αν το κατορθώσουν αυτό θα έχει γίνει ένα μεγάλο βήμα για να κατανοηθούν βασικά ζητήματα σχετικά με τη ζωτική σχέση ανθρώπου-σκύλου.

Αναζητώντας τη χαμένη κοίτη

Ο δρ. Λάρσον αποτελεί μια χαρισματική και, υπό την ευρεία έννοια του όρου, παράδοξη προσωπικότητα. Είναι αμερικανός υπήκοος, αλλά πρόσφατα έγινε βρετανός πολίτης. Οι γονείς του είναι Αμερικανοί και ως παιδί επισκεπτόταν συχνά τις ΗΠΑ. Γεννήθηκε όμως στο Μπαχρέιν και μεγάλωσε στην Τουρκία και την Ιαπωνία, όπου τόσο ο πατέρας όσο και η μητέρα του δίδασκαν σε σχολεία των αμερικανικών βάσεων. Υπεράσπισε τη διδακτορική του διατριβή στην Οξφόρδη και πέρασε έναν ολόκληρο χρόνο αναζητώντας τη χαμένη κοίτη κάποιου αρχαίου ποταμού στο Τουρκμενιστάν. Στο γειτονικό Αζερμπαϊτζάν έμεινε δύο χρόνια ασχολούμενος με περιβαλλοντικές μελέτες και επέστρεψε στην τουρκμενική πρωτεύουσα, Ασγκαμπάτ, όπου κάποιος ντόπιος τον βοήθησε να νοικιάσει ένα παλιό σοβιετικό φορτηγό και να αρχίσει να εξερευνά την έρημο.

Τελικά, ο διψασμένος για περιπέτεια πανεπιστημιακός «προσγειώθηκε» στην ανασκαφή ενός νεολιθικού οικισμού από βρετανούς αρχαιολόγους, και καθώς δεν είχε πρόβλημα να κυλιέται στα χώματα ολημερίς και να καταναλώνει με τους συναδέλφους του μεγάλες ποσότητες αλκοόλ γύρω απ΄ τη βραδινή φωτιά, ενσωματώθηκε πλήρως στην ομήγυρη και ανακάλυψε την πραγματική του κλίση. Ενας από τους αρχαιολόγους που γνώρισε εκεί, ο πρόεδρος του τμήματος Ευρωπαϊκής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Κρις Γκόσντεν, τον προσκάλεσε να ολοκληρώσει υπό την επίβλεψή του ένα ετήσιας διάρκειας μάστερ. Το ένα έφερε το άλλο και σε λίγο διάστημα βρέθηκε επικεφαλής του σχεδίου για το DNA των σκύλων. Διοργάνωσε ένα σχετικό συμπόσιο στο Αμπερντήν της Σκωτίας. Η ζωτικότητα, η επιμονή και η αποφασιστικότητά του ήταν ακατάβλητες, έτσι έγινε η ψυχή και ο φυσικός ηγέτης του σχεδίου. «Αν πρέπει να δειπνήσουμε κοράκια, θα το κάνουμε» συνηθίζει να λέει. «Αυτά έχει η επιστήμη».

Μ’ ένα κόκαλο στο στόμα

Η δράση και το σασπένς αρχίζουν όταν μία από τις ερευνήτριες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα, η παλαιοντολόγος στο Royal Belgian Institute of Νatural Sciences, Μιετέ Ζερμονπρέ, εντοπίζει σε κάποιο σπήλαιο του Γκογιέ ένα κρανίο ηλικίας 32.000 ετών και δηλώνει απερίφραστα πως πρόκειται για πρώιμο σκύλο. Τον περασμένο Νοέμβριο εμφανίζεται στις Βρυξέλλες με το ανεκτίμητο τρόπαιο ανά χείρας και δείχνοντας το πλατύ κρανίο, την πυκνή οδοντοφυΐα και το βραχύ του ρύγχος λέει με στόμφο: «Για μένα αυτό δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένας σκύλος». Σύμφωνα με την αναφορά που συντάσσει με τους συναδέλφους της δρα Γουέιν από το U.C.L.A. και Ολαφ Τάλμαν από το Πανεπιστήμιο του Τούρκου στη Φινλανδία, το μιτοχονδριακό DNA, που περνάει μόνο από θηλυκό σε θηλυκό, συνηγορεί επίσης υπέρ της άποψης πως το κρανίο δεν ανήκει σε λύκο.

Ο δρ. Λάρσον δεν συμφωνεί με τις εκτιμήσεις της, όμως αρχή της ομάδας είναι η ελεύθερη έκθεση των γνωμών αρκεί να είναι καλά τεκμηριωμένες. Οπως διατείνεται η βελγίδα ερευνήτρια, τα σκυλιά εξημερώθηκαν και έγιναν κατοικίδια λίγο πριν πεθάνει το συγκεκριμένο ζώο και είναι της γνώμης ότι οι άνθρωποι σκόπιμα τα πήραν υπό την προστασία τους και τα χώρισαν από τους λύκους. Σαν να μην έφτανε αυτό, κρατάει στα χέρια της άλλο ένα ισχυρό όπλο, μία ακόμη αδιάσειστη κατά τη γνώμη της απόδειξη για την ορθότητα της θεωρίας της: το αντίγραφο ενός κυνοειδούς κρανίου που βρέθηκε κοντά στο Πρέντμοστι της Τσεχίας, με ένα κόκαλο στο στόμα, το οποίο όπως διαπιστώθηκε είναι ηλικίας 30.000 ετών. Σύμφωνα με τα λεγόμενά της, η ύπαρξη του κόκαλου στο συγκεκριμένο σημείο δείχνει πως το ζώο ενταφιάστηκε με περισσή φροντίδα. «Θεωρούμε πως επίτηδες τοποθετήθηκε εκεί» υπογραμμίζει.

Σαν αστυνομικό μυθιστόρημα

Είναι όμως πρόθυμη να βάλει σε κίνδυνο το απολίθωμα του Γκογιέ, για να αποσπάσει περισσότερες πληροφορίες σχετικά όχι μόνο με το μιτοχονδριακό αλλά και το πυρηνικό DNA. Για να ελαχιστοποιήσει τον κίνδυνο να το βλάψει, συνεννοείται με τον μεταδικτατορικό ερευνητή στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Αρντερν Χαλμ-Μπήμαν σε ποιο σημείο πρέπει να κάνουν την τομή. Με τη βοήθεια του Αλοουιν Εβιν από το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών του Μονπελιέ στη Γαλλία, φωτογραφίζουν υπό διαφορετικές γωνίες το απολίθωμα ώστε να φτιάξουν το γεωμετρικό μορφομετρικό του αντίγραφο. Δημιουργούν τρισδιάστατες αναπαραστάσεις του ώστε να πάρουν περισσότερες πληροφορίες για την υφή, το σχήμα και το μήκος των οστών. Τελικά εντοπίζουν το κατάλληλο σημείο και με ένα μικρό ηλεκτρικό τρυπάνι κόβουν ένα κομματάκι τόσο μικρό όσο μια φλοίδα από καρύδι. Μια έντονη μυρωδιά καμένου υποδηλώνει πως το οργανικό υλικό στο εσωτερικό των οστών παραμένει ανέπαφο, ένα καλό σημάδι πως το DNA μπορεί εύκολα να ανακτηθεί.

Στα εργαστήρια της Οξφόρδης οι επιστήμονες προσπαθούν να βγάλουν από το δείγμα όσο περισσότερο DNA μπορούν. Δεν υπάρχει ένας κώδικας που να υποδεικνύει ότι είναι σκύλος ή λύκος. Αυτό που προσπαθούν οι γενετιστές είναι να ορίσουν πόσο διαφορετικό είναι το ένα DNA από το άλλο. Ο δρ. Λάρσον ελπίζει ότι μαζί με τους συνεργάτες του θα κατορθώσουν να εντοπίσουν ένα τμήμα του DNA σε μερικούς αρχαίους λύκους, το οποίο πέρασε σε πιο κυνόμορφους απογόνους και να το συνδέσουν με τους σύγχρονους σκύλους. Και ευελπιστεί ότι αυτό θα βοηθήσει να εντοπιστούν αλλαγές στα κρανία ή στα σαγόνια εκείνων των λύκων που δείχνουν μια μετακίνηση προς πιο κυνόμορφα σχήματα. Πρόκειται για κάτι που θα περιορίσει δραματικά τα χρονικά όρια εξημέρωσης και οικιακής ενσωμάτωσης των σκύλων. Οπως και να ‘χει όμως, μέχρι την ολοκλήρωση της έρευνας θα κυλήσει ακόμα πολύ νερό. Και η επιστημονική μελέτη μοιάζει συχνά με αστυνομικό μυθιστόρημα, που όσο πιο κοντά στο αποκαλυπτικό τέλος βρισκόμαστε, τόσο πιο έντονη συγκίνηση και έκπληξη δοκιμάζουμε.

 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News