Η Μεγάλη Ιδέα, το όραμα της απελευθέρωσης των αλύτρωτων εδαφών και των αλύτρωτων αδελφών, που στην πιο ακραία εκδοχή της οραματιζόταν την επανασύσταση της Βυζανινής Αυτοκρατορίας, απέκτησε το όνομά της εντελώς τυχαία.

Γυρίζοντας τον χρόνο πίσω, στη δεκαετία του 1840, η επιτυχία της Επανάστασης της 3^ης Σεπτεμβρίου σήμανε το τέλος της περιόδου της Απόλυτης Μοναρχίας και την έναρξη μιας νέας ιστορικής περιόδου για την Ελλάδα – εκείνης της Συνταγματικής Μοναρχίας. Για την ακρίβεια, η περίοδος αυτή ξεκίνησε τυπικά στις 18 Μαρτίου 1844, την ημέρα δηλαδή που ο βασιλιάς Οθωνας ορκίστηκε να τηρεί το Σύνταγμα.

Η έναρξη των εργασιών της Α’ Εθνοσυνέλευσης στις 8 Νοεμβρίου 1843 έγινε από τον Οθωνα και οι 244 πληρεξούσιοι συνεδρίαζαν στην οικία του χιώτη τραπεζίτη Αλέξανδρου Κοντόσταυλου, το πρώτο σπίτι όπου διέμεινε ο Οθωνας όταν ήρθε στην Αθήνα. Το κτίριο αυτό βρισκόταν στο σημείο όπου αργότερα κτίστηκε το κτίριο της Βουλής, που σήμερα στεγάζει το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, επί της οδού Σταδίου 13.

Στις 11 Ιανουαρίου 1844 ξεκίνησε η συζήτηση για το άρθρο 3 του Συντάγματος, περί ελληνικής ιθαγένειας, όπου εκφράστηκαν έντονες διαφωνίες, ενώ κατατέθηκαν και προτάσεις για αποκλεισμό ορισμένων πληρεξουσίων.

Τελικά, ως αυτόχθονες θεωρήθηκαν, εκτός από τους κατοίκους των περιοχών που αποτέλεσαν το ελληνικό βασίλειο το 1832, και όσοι είχαν λάβει μέρος στην Επανάσταση σε οποιοδήποτε μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και είχαν εγκατασταθεί μόνιμα στην Ελλάδα έως το 1827. Εκείνοι που δεν ενέπιπταν σε μία από τις παραπάνω κατηγορίες δεν μπορούσαν να παραμείνουν ή να διοριστούν σε δημόσια υπηρεσία. Εξαίρεση αποτελούσαν όσοι υπηρετούσαν στην Εκπαίδευση, στον Στρατό, στο Ναυτικό και στην προξενική υπηρεσία. Επιπλέον, υπήρξε πρόβλεψη για όσους εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα από το 1827 μέχρι το 1843 να μπορούν να διοριστούν σε δημόσιες υπηρεσίες μετά από δύο, τρία ή τέσσερα χρόνια, ανάλογα με το χρονικό σημείο της εγκατάστασής τους.

Το χάσμα που χώριζε τους αυτόχθονες και τους ετερόχθονες έγινε φανερό όσο ποτέ στο πλαίσιο της Α’ Εθνοσυνέλευσης. Ετυχε, μάλιστα, οι αρχηγοί και των τριών λεγόμενων ξενικών κομμάτων να είναι ετερόχθονες. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος από την Κωνσταντινούπολη, ο Ιωάννης Κωλέττης από την Ηπειρο και ο Ανδρέας Μεταξάς από την Κεφαλονιά.

Από τις διάφορες συζητήσεις που έγιναν για το ζήτημα των αυτοχθόνων και των ετεροχθόνων, με όλες τις ταξικές, κοινωνικές, πολιτισμικές διαφορές που υπήρχαν ανάμεσά τους να έρχονται με πολύ έντονο τρόπο στην επιφάνεια, αδιαμφισβήτητα ξεχωρίζει μια ομιλία του Ιωάννη Κωλέττη που έγινε στις 14 Ιανουαρίου του 1844, μόλις τρεις μέρες μετά την έναρξη των συζητήσεων για το άρθρο 3 του Συντάγματος.

Με αυτή την ιστορική ομιλία ο Ιωάννης Κωλέττης, δίχως να το ξέρει, «βάφτισε» το αλυτρωτικό όραμα των Ελλήνων. Τη Μεγάλη Ιδέα.

Παραφράζω από την καθαρεύουσα ένα από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία της ομιλίας.

«Φρίττω, καθώς θυμάμαι τη μέρα εκείνη που δώσαμε τον όρκο για την ελευθερία της πατρίδας μας. Πόσο πρέπει να συναισθανθούμε το βάρος εκείνου του Ορκου σε αυτή την περίπτωση που συνήλθαμε για να συντάξουμε Σύνταγμα, το Ευαγγέλιο δηλαδή της πολιτικής μας ύπαρξης – ώστε από δω και πέρα έχουμε δύο Ευαγγέλια: εκείνο της θρησκείας και εκείνο της πολιτικής μας ύπαρξης.

Μέσω της γεωγραφικής της θέσης η Ελλάδα είναι το κέντρο της Ευρώπης, καθώς στέκεται έχοντας από τα δεξιά της την Ανατολή και από τα αριστερά της τη Δύση. Είναι έτσι προορισμένη με την πτώση της να φωτίσει τη Δύση και με την αναγέννησή της την Ανατολή. Το πρώτο το εκπλήρωσαν οι πρόγονοί μας. Το δεύτερο ανατίθεται σε εμάς.

Εν τω πνεύματι του όρκου τούτου, και της Μεγάλης ταύτης Ιδέας, είδον πάντοτε τους πληρεξουσίους του έθνους να συνέρχονται δια να αποφασίσομε ουχί πλέον περί της τύχης της Ελλάδος, αλλά της ελληνικής Φυλής» (η λέξη «φυλή» εδώ χρησιμοποιείται με την έννοια του έθνους).

Αυτή η τελευταία φρασούλα, λοιπόν, «της Μεγάλης ταύτης Ιδέας», έδωσε το όνομα στο αλυτρωτικό όραμα των Ελλήνων. Από εκεί και πέρα, και για τις επόμενες οκτώ δεκαετίες, η Μεγάλη Ιδέα, με όλη τη γοητεία αλλά και με την ασάφεια που τη χαρακτήριζαν, θα αποτελούσε τον βασικό άξονα της εξωτερικής πολιτικής του ελληνικού κράτους. Εμελλε να ξεψυχήσει στην Σμύρνη στα τέλη Αυγούστου του 1922.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News