Οι επισκέπτες στο μαυσωλείο του Γιόσιπ Μπροζ Τίτο, στο Βελιγράδι, εξακολουθούν να είναι πολλοί, 42 χρόνια από τον θάνατό του και 30 χρόνια μετά την αρχή του τέλους για το δικό του κατασκεύασμα, τη Γιουγκοσλαβία.

Στο μαυσωλείο του στρατάρχη, που βρίσκεται στο Μουσείο της Γιουγκοσλαβίας, πολλοί από τους επισκέπτες είναι νέοι, που αγοράζουν μάλιστα κάποια αναμνηστικά της εποχής του Τίτο. Ενας από αυτούς είναι ο 18χρονος Μίλο Τόμιτς, που φορά το χαρακτηριστικό μπλε καπέλο με το κόκκινο αστέρι και το κόκκινο μαντίλι των «πρωτοπόρων», της γιουγκοσλαβικής σοσιαλιστικής νεολαίας.

Η δημοσιογράφος του Guardian τον συνάντησε στα σκαλιά και τον ρώτησε ποιος είναι ο λόγος της επίσκεψης. «Θέλω να γνωρίσω την εικόνα εκείνης της εποχής. Ηταν ωραία, όλοι αγαπούσαν όλους», απάντησε, ενώ στην ερώτηση αν αισθάνεται Σέρβος ή Γιουγκοσλάβος, η απάντηση ήταν κατηγορηματική: «Γιουγκοσλάβος. Η μητέρα μου είναι Σέρβα, ο μπαμπάς μου από το Μαυροβούνιο, η γιαγιά μου Κροάτισσα. Η οικογένειά μου είναι από ολόκληρη τη Γιουγκοσλαβία».

Η Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας, που αποτελούνταν από έξι δημοκρατίες –Σερβία, Κροατία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Σλοβενία, Μαυροβούλιο και Βόρεια Μακεδονία–, ιδρύθηκε από τον Τίτο, το 1945.

Στόχος του κροάτη στην καταγωγή στρατάρχη ήταν να ενώσει τις διαφορετικές εθνικές και θρησκευτικές ομάδες υπό το σύνθημα, «ενότητα και αδελφότητα». Η άνοδος του εθνικισμού μετά τον θάνατό του, το 1980, οδήγησε στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας το 1992 και τους γνωστούς αιματηρούς πολέμους της δεκαετίας του ’90.

Εκείνα τα χρόνια, πολλοί έλεγαν ότι ο Τίτο για 50 χρόνια είχε αναγκάσει τους κατοίκους της περιοχής να ζουν ενωμένοι σε μία χώρα, χωρίς να το θέλουν. Αλλά 30 χρόνια αργότερα, πολλοί εξακολουθούν να θυμούνται με νοσταλγία τη Γιουγκοσλαβία και έχουν μετανιώσει για τη διάλυσή της.

Στη Σερβία, το 81% λέει ότι η διάλυσή της έκανε κακό στη χώρα τους. Στη Βοσνία, την πιο πολυπολιτισμική από όλες τις πρώην γιουγκοσλαβικές Δημοκρατίες, το 77% συμφωνεί. Ακόμα και στη Σλοβενία, η πρώτη που έγινε μέλος της ΕΕ και θεωρείται η πιο πετυχημένη από όλες τις πρώην Δημοκρατίες, το 45% έχει την ίδια άποψη. Μόνο το Κοσσυφοπέδιο, παρουσιάζει το χαμηλότερο ποσοστό των νοσταλγών του παρελθόντος, το 10%. Αλλά ήταν και αυτό που είχε τη λιγότερη αυτονομία στη Γιουγκοσλαβία.

Κάποιοι ονομάζουν το φαινόμενο «Γιουγκονοσταλγία». Η Λαρίσα Κούτοβιτς, πολιτική ανθρωπολόγος στο Σεράγεβο, που ερευνά την μετα-γιουγκοσλαβική ταυτότητα στη Βοσνία, λέει στον Guardian ότι εκτός από τους νοσταλγούς του Τίτο, υπάρχουν και αυτοί, νεότεροι, κυρίως, Βόσνιοι, που κοιτούν με κριτική ματιά το παρελθόν, τόσο τα θετικά όσο και τα αρνητικά του.

«Πολλοί εκτιμούν τη σοσιαλιστική περίοδο, την οικονομική ανάπτυξη και τις τεράστιες βελτιώσεις στο επίπεδο διαβίωσης», λέει, τονίζοντας ότι μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, ο εθνικισμός και η βία ήταν τρομακτική, ενώ ακόμα και σήμερα η οικονομική κατάσταση των πρώην Δημοκρατιών είναι χειρότερη από τότε και πάρα πολλοί νέοι φεύγουν στο εξωτερικό.

Η Κροατία και η Σλοβενία είναι σε καλύτερη κατάσταση από τις υπόλοιπες, έχουν μπει στην ΕΕ, έχουν μία σχετική σταθερότητα. Ομως η Βοσνία και η Σερβία κυρίως αντιμετωπίζουν σημαντικά πολιτικά και οικονομικά προβλήματα και πολλοί εκτιμούν ότι ίσως δεν καταφέρουν να γίνουν ποτέ μέλη του ευρωπαϊκού μπλοκ.

Ετσι, πολλοί στρέφονται στο παρελθόν αναζητώντας λύσεις. Στη Βοσνία, έχουν ξεπηδήσει κινήματα για τα εργατικά δικαιώματα, βασισμένα στο μοντέλο της σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας, το οποίο ήταν μοναδικό και διέφερε πολύ από το σταλινικό σύστημα της κρατικής βιομηχανίας, εξηγεί η Κούτοβιτς.

Η Γιουγκοσλαβία μπορεί να ήταν μονοκομματικό καθεστώς αλλά υπήρχαν σημαντικές διαφορές από το υπόλοιπο Σιδηρούν Παραπέτασμα. Ο Τίτο κρατούσε δεξιοτεχνικά τις ισορροπίες ανάμεσα στη Σοβιετική Ενωση και τη Δύση και οι Γιουγκοσλάβοι μπορούσαν να ταξιδέψουν ελεύθερα και στις δύο πλευρές. Ο ηγέτης της Γιουγκοσλαβίας ήταν αγαπητός στο εξωτερικό και συχνά φιλοξενούσε διασημότητες, από δυτικούς πολιτικούς, μέχρι σταρ του Χόλιγουντ, στην πολυτελή θαλαμηγό του.

Η Κούτοβιτς σημειώνει ότι πολλοί κάτοικοι των πρώην γιουγκοσλαβικών Δημοκρατιών σήμερα αισθάνονται «μικρότεροι» από ό,τι τότε, που ζούσαν σε μία μεγάλη χώρα, η οποία τύγχανε του σεβασμού από τον υπόλοιπο πλανήτη.

Οπως λέει ένας πολίτης της Βόρειας Μακεδονίας, όλες οι υποδομές της χώρας είναι από την εποχή της Γιουγκοσλαβίας και πλέον βρίσκονται υπό κατάρρευση. Ο ίδιος θεωρεί ότι όλα τα κράτη της περιοχής θα ωφελούνταν από μία χαλαρή ομοσπονδία και τονίζει ότι πολλοί νέοι, που δεν πρόλαβαν το καθεστώς Τίτο, έχουν την ίδια άποψη.

Αναβιώνουν επίσης στα κράτη της περιοχής, επισημαίνει ο Guardian, κινήματα αντιφασιστικά και αντεθνικιστικά, τα οποία διαλύθηκαν με τους γιουγκοσλαβικούς πολέμους. Χορωδίες που τραγουδούν τους ύμνους των παρτιζάνων έχουν κάνει πάλι την εμφάνισή τους, ακόμα και στο εξωτερικό, που αποτελούνται από πολίτες της πρώην Γιουγκοσλαβίας.

Ακόμα και podcast υπάρχει με τον τίτλο «Αναμνήσεις από τη Γιουγκοσλαβία». Ο παραγωγός του τονίζει ότι άνθρωποι από την κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία και τη Ρουμανία του Τσαουσέσκου δραπέτευαν και έρχονταν να μείνουν στη χώρα του Τίτο.

Υπάρχουν πάντως και αυτοί που τονίζουν ότι δεν πρέπει να δοξάζεται μία περίοδος κατά την οποία οι πολίτες δεν μπορούσαν ούτε να εκφραστούν ελεύθερα ούτε υπήρχε δημοκρατία. Αλλά το σίγουρο είναι ότι όσο απομακρύνονται τα χρόνια των πολέμων, παλιοί και νέοι θυμούνται συχνότερα τη Γιουγκοσλαβία και τα κοινά στοιχεία που ένωναν τότε τους λαούς της.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News