Μπορείτε να φανταστείτε τον Λεωνίδα Κύρκο ως πολιτικό συντάκτη στα μπρίφινγκ του υφυπουργού Τύπου Τάκη Λαμπρία; Ηταν η εποχή που η «Αυγή» έγραφε στην προμετωπίδα της «Πρωινή εφημερίδα της Αριστεράς», δεν είχε ακόμη ωριμάσει η ταυτότητά της ως οργάνου έκφρασης του ΚΚΕ Εσωτερικού. Στο πέρασμα του χρόνου, η «Αυγή» είδε τον Κύρκο να γίνεται διευθυντής και εκδότης της, αλλά και τον Πότη Παρασκευόπουλο, τον Μανόλη Γλέζο, τον Σοφιανό Χρυσοστομίδη, τον Γρηγόρη Γιάνναρο, τον Δημήτρη Ψυχογιό, τον Νίκο Φίλη… Δεν χωράει η ιστορία μιας εφημερίδας σε 1.000-1.500 λέξεις.

Δεν δίνεται η ειδή του δέντρου, το στίγμα μιας ολόκληρης εποχής σε μια άχαρη στιγμή, υπό τον κλυδωνισμό ενός εντύπου 70 ετών. Η «Αυγή» –«Αυγούλα» κατά τον προσφιλέστερο χαρακτηρισμό όσων πέρασαν από τα γραφεία της, ξενύχτησαν κάποτε εκεί και πάντως ψήφιζαν Αριστερά– έχει μέλλον άδηλο, θολό, κι αυτό κάνει την ανάκληση του παρελθόντος της να μοιάζει ακόμη πιο ενδιαφέρουσα. Επτά ώρες κράτησε, λέει, η συνεδρίαση του Πολιτικού Συμβουλίου του ΣΥΡΙΖΑ για την «Αυγή». Μάλλον μία για κάθε δεκαετία. Ισως το πάθημα να γίνει κάποτε, ως οφείλει, και διδακτικό. Γιατί οι εφημερίδες είναι συνοδοί στον βηματισμό της Ιστορίας, ακόμη και οι κομματικές.

Είναι ψέμα ότι η «Αυγή» δεν είχε ποτέ ικανοποιητικές, τηρουμένων των αναλογιών, κυκλοφορίες, υπήρξαν αναλαμπές στη μακρά και δύσκολη πορεία της – η «Αυγή της Κυριακής», μάλιστα, είχε μια εποχή τριπλάσια κυκλοφορία από το καθημερινό φύλλο. Το κύριο χαρακτηριστικό που τη συνόδευε δεν ήταν όμως τα νούμερα και οι αριθμοί, ήταν η δημοσιογραφική σχολή που επέτυχε να αναπτύξει, οι υπογραφές που φιλοξένησε στις σελίδες της, η δεοντολογία ήθους που κόμιζε στη δημοσιογραφία, με πρόσωπο-«φάρο» τον Σοφιανό Χρυσοστομίδη. Η λειτουργία της ως φυτώριο για δημοσιογράφους που αργότερα μεταπήδησαν στον κεντρώο Τύπο, όπως «Το Βήμα» και «Τα Νέα», για να λαμπρύνουν τον χώρο.

Η εβδομαδιαία «Αυγή» κυκλοφόρησε το καλοκαίρι του 1952, με διευθυντή τον Βασίλη Ευφραιμίδη, μετέπειτα ευρωβουλευτή του ΚΚΕ, και αρχισυντάκτη τον Τάσο Χαΐνογλου. Στο δυναμικό της εφημερίδας ανήκαν ο Τάσος Βουρνάς, ο Ηρακλής Τζάθας, ο Θανάσης Τσουπαρόπουλος, ο Κώστας Κύρκος, μετέπειτα διευθυντής στα «Πολιτικά Θέματα», ο Γιάννης Πουρνάρας, εκδότης του περιοδικού «Επίκαιρα». Κάποτε, στη δεύτερη σελίδα της εργαζόταν ο ποιητής Τάσος Λειβαδίτης. Ο –γνωστός, ναι– Ασημάκης Γιαλαμάς, ο Ντίνος Τσαλόγλου, ο Μιχάλης Παπαϊωάννου απασχολούνταν στα γραφεία της. Τα κιτάπια γράφουν ότι οι περισσότεροι μόλις είχαν επιστρέψει από τόπους εξορίας. Κάποιοι, δε, αυτοπροσδιορίζονταν ως αδειούχοι εξόριστοι. Δεν μπορούσαν να βρεθούν έξω από τα σύνορα της Αθήνας, η άδεια ήταν επιβεβλημένη και τα γραφεία υπό παρακολούθηση, το έντυπο αδυνατούσε να φθάσει στην επαρχία.

Στα χρόνια του μετεμφυλιοπολεμικού καθεστώτος, ο Λεωνίδας Κύρκος, ως εκδότης της εφημερίδας, σύρθηκε πολλές φορές στα δικαστήρια, με τον Ηλία Ηλιού νομικό-πολιτικό συμπαραστάτη. Εκείνη την εποχή δεν γινόταν αυτό που ήθελε η καθοδήγηση. Με αρθρογραφική παραγωγή σημαντική, ο πρώην ηγέτης της Αριστεράς «διαφώτιζε» με το προσωπικό ύφος του, υπογράφοντας άλλοτε επωνύμως κι άλλοτε με το ψευδώνυμο «Σχολιαστής».

Το έμψυχο δυναμικό της θα ενισχυθεί με συντάκτες όπως ο Κώστας Σταματίου, ο Νίκος Νικολάου, ο Μανόλης Παπουτσάκης, ο Νικηφόρος Αντωνόπουλος, ο Γιώργος Βότσης. Κι αν τα βιβλία λένε την αλήθεια, ο Ηρακλής Τζάθας θα είναι ο πρώτος δυτικός δημοσιογράφος που θα ταξιδέψει στην Κούβα, δημοσιεύοντας σε συνέχειες στην εφημερίδα τις εντυπώσεις του.

Κάποτε, και η Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη τροφοδοτεί την εφημερίδα σε δημοσιογραφικό δυναμικό. Επιτελικά στελέχη θα δηλώνουν στο μέλλον περήφανα για τις συνεντεύξεις του Γ. Π. Σαββίδη, τα ρεπορτάζ Παναγιώτη Βερνάρδου, τα κείμενα του Μανόλη Αναγνωστάκη και του Αιμίλιου Ζαχαρέα. Με την έλευση της χούντας, πολλοί από τους δημοσιογράφους που έχουν υπάρξει στην «Αυγή» –όπως ο Χρυσοστομίδης, ο Τζάθας, ο Σπύρος Λιναρδάτος, ο Αντωνόπουλος– θα βρεθούν εξορία. Το καθεστώς θα βάλει λουκέτο στο έντυπο, παράνομα φύλλα του θα εκδοθούν κάτω από τη μύτη των συνταγματαρχών.

Ανάταση και «απεταξάμην»

Ποιος μπορεί να δώσει εναργέστερα την εικόνα μιας εφημερίδας, τις επιτυχίες, τις αγωνίες, τις σκοτεινές πτυχές, τα λάθη της, αν όχι τα στελέχη της;

«Υπήρχε μια ανάταση», λέει ο Σοφιανός Χρυσοστομίδης για τα χρόνια που ακολούθησαν, σε συνέντευξή του τη δεκαετία του 1990 στον δημοσιογράφο-συγγραφέα Τάκη Ψαράκη. «Κι ήταν πολύ έντονη η αντιπαράθεση με το άλλο ΚΚΕ. Η εφημερίδα αναζητούσε τη μορφή και την έκφραση στο ιδεολογικό πεδίο. Οι συντάκτες δεν αφομοιώνουν εύκολα και την κοινή κάθοδο με την Ενωμένη Αριστερά.

»Σε λίγο καιρό θα έχουμε και την πρώτη αποχώρηση, ο Κ. Χατζηαργύρης θα διαφωνήσει στο θέμα της ΕΟΚ, όπου το ΚΚΕ Εσωτερικού έχει ήδη αναγνωρίσει την πραγματικότητα της Κοινότητας».

Ο Χρυσοστομίδης θα συνομιλήσει τη δεκαετία του ’80, για λογαριασμό της εφημερίδας, με τον Γενικό Γραμματέα του ιταλικού ΚΚ Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, θα ταξιδέψει με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή-Πρόεδρο της Δημοκρατίας ως την Ινδία την εποχή της Ιντιρα Γκάντι, θα βρεθεί σε τέσσερα στρατηγεία του ΝΑΤΟ την εποχή που κατέρρεε το Τείχος.

Την εποχή εκείνη, έχουν ήδη μπει στην εφημερίδα ο Βαγγέλης Σιαφάκας (σ.σ.: προσφάτως εκλιπών), ο Κώστας Σπυρόπουλος. Την εσωτερική πραγματικότητα, τη δομή και τη λειτουργία της «Αυγής» θα φέρουν στο φως ο Γρηγόρης Γιάνναρος (με συνέντευξη επίσης στον Τάκη Ψαράκη), προκαλώντας έκπληξη στον σημερινό αναγνώστη. Διότι ο πάλαι ποτέ διευθυντής της λέει «απεταξάμην» στην κομματική παρέμβαση: «Παρ’ όλο που η Αυγή είναι κομματική εφημερίδα, δεν έχουμε επέμβαση του κόμματος. Το κόμμα –όπως και οι λοιποί αναγνώστες– διαβάζει το επόμενο πρωί την εφημερίδα. Η ευθύνη που έχουμε χρεωθεί τα δύο μέλη του Εκτελεστικού Γραφείου είναι περισσότερο τεχνική. Με το κόμμα δεν υπάρχουν τριβές. Η σχέση κόμματος και Αυγής είναι μια πολιτική επικοινωνία που εκπληρώνεται μέσα από την πολιτική λειτουργία των οργάνων του».

Ισως έχει αξία να αναφερθεί ότι ο Γιάνναρος έχαιρε της εκτίμησης του Κύρκου. «Οικονομολόγος, με σπουδές στη Μόσχα και το Λονδίνο, συνδύαζε τη γνώση των κοινωνικών προβλημάτων με την πλατύτητα της σκέψης και την οξεία πολιτική κρίση, διαπαιδαγωγημένος στο μαζικό κίνημα, ήταν αντίπαλος κάθε σεχταρισμού και μαξιμαλιστικού ψευτοαριστερισμού», γράφει ο ίδιος ο Κύρκος σε έναν απολογισμό του.

Με αυτές τις συστάσεις, ο διευθυντής της εφημερίδας αρνείται και την κομματική ένταξη των συντακτών ως προϋπόθεση απασχόλησης στην «Αυγή» αλλά και τη συνήθη –στις εφημερίδες– ιεραρχική δομή: «Δεν υπάρχει αρχισυντάκτης με την έννοια που τον ξέρουμε στις άλλες εφημερίδες. Υπάρχουν φυσικά οι επικεφαλής των τμημάτων που παραλαμβάνουν την ύλη, την επεξεργάζονται, την τιτλοφορούν, σχεδιάζουν τις σελίδες και τις στέλνουν για εφαρμογή στο τυπογραφείο». Ούτε ριράιτερ που εξωραΐζουν τα κείμενα υπάρχουν. Και οι συσκέψεις είναι «τελείως δημοκρατικές. Η διεύθυνση δεν επιχειρεί να επιβάλει τις απόψεις της. Αλλωστε, στα κύρια θέματα συμπίπτουν οι γνώμες μας. Απ’ ό,τι θυμάμαι, δεν χρειάστηκε καμιά ως τώρα φορά να κάνουμε ψηφοφορία για κάποιο ζήτημα». Το μισθολόγιο της εφημερίδας διέπεται από μια ιδιαιτερότητα: ο πρώτος με τον τελευταίο μισθό δεν έχουν απόκλιση, κυριαρχεί ενιαία εργασιακή αντίληψη. «Μέσα από την πληροφόρηση υπηρετείται η πολιτική του κόμματος. Δεν γίνεται επιλογή ούτε αποκλεισμός πληροφοριών (…)».

Οπως κι αν έχουν τα πράγματα, η «Αυγή» της οδού Βουλής, της Ικτίνου, αργότερα της Αγίου Κωνσταντίνου στην Ομόνοια, είναι φύλλο που έχει ταλαιπωρηθεί οικονομικά ουκ ολίγες φορές – τη δεκαετία του ’90, γίνονταν εξορμήσεις, μα ύστερα από λίγο, πάλι την έπνιγαν τα χρέη. Είναι φύλλο που σωρεύει και πολλές ατυχείς δημοσιογραφικές επιλογές. Το 2008, τον καιρό των επεισοδίων για τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου, τότε που διαδηλωτές έκαψαν το χριστουγεννιάτικο δέντρο στην πλατεία Συντάγματος, ο Κύρκος ωρυόμενος θα κάνει κομμάτια την εφημερίδα, καθώς διαβάζει το σχόλιο: «Ω έλατο, ω έλατο τι ωραία που αρπάζεις. Η Βουλή απέχει μόλις ένα ντου». «Ξαφνικά, έσκισε την εφημερίδα κι άρχισε να πετά τα κομμάτια της δεξιά-αριστερά, φωνάζοντας: Ως εδώ! Αυτό είναι ύβρις! Προσβολή! Ντρέπομαι για λογαριασμό τους!», αναφέρει η Αλίκη Χατζή, πολιτική συντάκτρια και αρθρογράφος της εφημερίδας. Το γεγονός ότι τον Ιανουάριο του 2011, παρά την ανημπόρια του, ο Κύρκος σηκώθηκε και πήγε στην κοπή της πίτας της εφημερίδας συνιστά μάλλον ένδειξη της δικής του ψυχικής σύνδεσης με το έντυπο, και τίποτε άλλο.

Τις δύσκολες ημέρες του 2022 για την «Αυγή», με business plan και εθελούσιες να συνοδεύουν την κουβέντα της, με δημοσιογράφους να καρδιοχτυπούν, ίσως φαντάζει ψευτορομαντικό να θυμίζει κανείς την ιστορικότητα του εντύπου. Οτι κάποτε το χρονογράφημά της το ’γραφε ο ποιητής Κώστας Βάρναλης, με μολύβι φάμπερ κι ήθελε πέντε-έξι ώρες για να το ολοκληρώσει. Ετσι είναι όμως.

Βιβλιογραφικές πηγές:

Τάκης Δ. Ψαράκης: «Εφημερίδες και δημοσιογράφοι» (εκδόσεις Νέα Σύνορα – Λιβάνη).

Λεωνίδας Κύρκος: «Στιγμές από την προσωπική μου διαδρομή» (εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας)

Σοφιανός Χρυσοστομίδης: «Ταξιδιωτικά, ούτως ειπείν» (εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας).

Αλίκη Χατζή: «Λεωνίδας Κύρκος: Η τελευταία μάχη» (εκδόσεις Επίκεντρο).

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News