«Η εποχή της αναβλητικότητας, των ημιμέτρων, των καθησυχαστικών και ακατανόητων σκοπιμοτήτων, των αναβολών, φτάνει στο τέλος της. Αντ’ αυτής εισερχόμαστε σε μια περίοδο συνεπειών». Τάδε έφη Ουίνστον Τσόρτσιλ στις 12 Νοεμβρίου 1936 ενώπιον του βρετανικού Κοινοβουλίου, τριάμισι χρόνια πριν γίνει ο πρωθυπουργός που θα εμπόδιζε τον Χίτλερ να κατακτήσει την Ευρώπη.

«Και σήμερα έχουμε εισέλθει σε μια “περίοδο συνεπειών”, σε μια φάση μεγάλων ανατροπών. Βρισκόμαστε ακόμα στο 1936, σε μια διεθνή συγκυρία, η αποκρυπτογράφηση της οποίας είναι ίσως πιο περίπλοκη σε σύγκριση με τότε. Τα πάντα στον πλανήτη βρίσκονται σε κίνηση, χωρίς καμία, πλέον, διατακτική δύναμη. Οι αυταρχικοί ηγέτες νιώθουν ελεύθεροι να τολμούν, οι κυβερνήσεις και οι κοινές γνώμες στις δημοκρατίες είναι μπερδεμένες» γράφει σε άρθρο του ο Ντανίλο Τάινο της Corriere della Sera.

Ειδικά όσον αφορά τους ολοένα πιο ανενδοίαστους ηγέτες, αναφέρει ότι έως πριν από μια-δυο μέρες ο τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μπορούσε να χαρακτηριστεί αυταρχικός ηγέτης αλλά όχι δικτάτορας. Ξαφνικά, όμως, η τουρκική αστυνομία συνέλαβε τον Εκρέμ Ιμάμογλου, τον δημοφιλή δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης και κύριο πολιτικό αντίπαλο του Ερντογάν, με τις κατηγορίες της διαφθοράς, της δωροδοκίας και της υποστήριξης της τρομοκρατίας.

Η τουρκική αντιπολίτευση καταγγέλλει τον Ερντογάν για «απόπειρα πραξικοπήματος». Αναμφίβολα «ένα πλήγμα για τη δημοκρατία», σχολιάζει ο Ντανίλο Τάινο. «Τα διπλωματικά αλισβερίσια με τον Ερντογάν δεν ήταν ποτέ εύκολα, τώρα θα είναι ακόμη πιο περίπλοκα», προσθέτει, θυμίζοντας ότι η λεγόμενη «Συμμαχία των Προθύμων» για την Ουκρανία επιδιώκει τη συμμετοχή (ακόμη και στρατιωτική) της Τουρκίας στον μηχανισμό στρατιωτικών εγγυήσεων μετά το τέλος του πολέμου.

Ωστόσο η Τουρκία δεν αποτελεί μοναδική περίπτωση: «Οπου και αν κοιτάξουν οι διπλωμάτες, δεν γίνεται να μην αποπροσανατολιστούν. Το πρίσμα του παρελθόντος δεν είναι πλέον χρήσιμο για την ερμηνεία του παρόντος», γράφει ο αρθρογράφος της μιλανέζικης εφημερίδας. «Από τη Νότια Αφρική έως την Ινδία, από τη Μέση Ανατολή μέχρι την Κίνα και την Ταϊβάν, από την Ουκρανία έως την Ευρωπαϊκή Ενωση και, κυρίως, τις Ηνωμένες Πολιτείες, μια παγκόσμια αναταραχή γκρεμίζει τις βεβαιότητες του παρελθόντος και τα σημεία αναφοράς πάνω στα οποία εδραζόταν η παγκόσμια τάξη πραγμάτων».

Περισσότερο και, πιθανώς, ανεπανόρθωτα έχει πληγεί το διεθνές δίκαιο, καταρχάς με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ενώ, εάν η Μόσχα βγει νικήτρια στον πόλεμο, αυτό θα είναι η χαριστική βολή. Η κατάσταση επιδεινώθηκε περαιτέρω μετά την επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ και την επιστροφή του στον Λευκό Οίκο, με την Αμερική να μεταλλάσσεται μέσα σε λίγες εβδομάδες από εγγυήτρια της διεθνούς τάξης σε μια ρεβιζιονιστική δύναμη με βλέψεις αντίστοιχες της Ρωσίας και τις Κίνας.

Η Ευρώπη αντιδρά στην κατάρρευση του συστήματος που της προσέφερε ογδόντα χρόνια δημοκρατίας και οικονομικής ανάπτυξης. «Ωστόσο είναι πολύ νωρίς για να πούμε θριαμβευτικά ότι ξύπνησε και ξέρει ρεαλιστικά τι να κάνει: ενδέχεται να έχει συνειδητοποιήσει ότι τα “ημίμετρα” (για τα οποία έκανε λόγο ο Τσόρτσιλ) δεν είναι εφαρμόσιμα, αλλά παραμένει αναποφάσιστη, πέρα από διαιρεμένη, όσον αφορά το πώς θα πορευτεί», γράφει ο Ντανίλο Τάινο.

Σε αυτό το πλαίσιο η πιο θετική εξέλιξη είναι η επιδίωξη της Γερμανίας να αναλάβει –όχι απρόθυμα, όπως κατά το παρελθόν, αλλά ρητά και αποφασιστικά– ηγετικό ρόλο στην ΕΕ. Αλλά και ο Φρίντριχ Μερτς, ο εν αναμονή καγκελάριος της Γερμανίας, παρά τις δηλωμένες προθέσεις του, είναι επίσης ασαφής όταν επισημαίνει την ανάγκη άμεσης απεξάρτησης από τις ΗΠΑ, σαν να μπορεί ήδη η Ευρώπη να δρα χωρίς το ΝΑΤΟ και την υποστήριξη της Ουάσινγκτον.

Σημαντικός είναι σίγουρα και ο ρόλος που ανέλαβε το Λονδίνο στον σχηματισμό της «συμμαχίας των προθύμων». Ομως δεν είναι ακόμα σαφές ποιες χώρες θα είναι πρόθυμες να στείλουν στρατεύματά τους στην Ουκρανία για την προστασία της χώρας από πιθανές νέες ρωσικές επιθέσεις.

Προς το παρόν μόνον η Γαλλία και Βρετανία δηλώνουν ότι είναι έτοιμες να το κάνουν, ωστόσο η Γαλλία δεν θέλει η ΕΕ να αγοράζει όπλα από τη Βρετανία. Σε αυτό το πλαίσιο το Παρίσι επιδίωξε και πέτυχε τον αποκλεισμό και της Βρετανίας (πέρα από των ΗΠΑ και της Τουρκίας) από το νέο κοινό ταμείο, ύψους 150 δισ. ευρώ, για αμυντικές δαπάνες και επενδύσεις.

Επιπλέον είναι γνωστές οι επιφυλάξεις περισσότερων της μιας ευρωπαϊκών κυβερνήσεων σχετικά με το σχέδιο ReΑrm Europe της προέδρου της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Και οι προθέσεις ορισμένων χωρών –με την Ισπανία να πρωτοστατεί– να μη διοχετεύσουν πόρους στην Αμυνα είναι επίσης σαφείς.

«Η Ανατολή και ο Βορράς της ΕΕ αισθάνονται την ανάσα της Ρωσίας. Η Γερμανία και η Γαλλία, η καθεμία με τον τρόπο της, προσπαθούν να δείξουν θάρρος, άλλες χώρες επιδιώκουν την ελευθερία κινήσεων», σχολιάζει ο Ντανίλο Τάινο, εξηγώντας ότι δεν πρόκειται για τις συνήθεις διαιρέσεις εντός της ΕΕ που είναι γνωστές εδώ και χρόνια.

Η Ευρώπη εξακολουθεί να είναι αδύναμη για λόγους ιστορικούς αλλά κυρίως επειδή δεν έχει ιδέα όσον αφορά το τι ακριβώς πρέπει να κάνει: «Δεν ξέρει τι να κάνει με τα δισεκατομμύρια που θα συγκεντρωθούν για την άμυνα. Δεν ξέρει τι να κάνει εάν υπάρξει μια εκεχειρία στην Ουκρανία, πώς να την υποστηρίξει, υποθέτοντας ότι ο Πούτιν θα δεχτεί μια ευρωπαϊκή επέμβαση. (Δεν ξέρει) πώς να συμπεριφερθεί στον Ερντογάν. (Δεν ξέρει) ποιες διπλωματικές και πολιτικές πρωτοβουλίες πρέπει να αναλάβει σε αυτή τη χαοτική φάση».

Η διεθνής συγκυρία είναι όντως καινοφανής και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ποιος θα είναι, τελικά, ο ρόλος της Ευρώπης σε έναν νέο κόσμο όπου τείνουν να κυριαρχήσουν ο αναθεωρητισμός και το δίκαιο του ισχυρότερου. Δεδομένης της ταχύτητας με την οποία εκτυλίσσεται η κατάρρευση της παλιάς κανονικότητας, δεν προκαλεί έκπληξη η απουσία διπλωματικών και πολιτικών πρωτοβουλιών. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι δεν επείγουν.

Σύμφωνα με τον Ντανίλο Τάινο, το μεγαλύτερο πρόβλημα ενδέχεται να είναι η αδυναμία των κυβερνήσεων να μιλήσουν ειλικρινά στους λαούς τους. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι μια σημαντική πλειονότητα δεν αντιλαμβάνεται πώς ξαφνικά ήρθαν τα πάνω κάτω στον κόσμο, ποιοι είναι οι κίνδυνοι για τη δημοκρατία, πώς θα μπορούσε να επιδεινωθεί η ποιότητα ζωής. Φυσικά σε ελάχιστους αρέσουν τα όπλα, οι ευρωπαϊκοί λαοί δεν θα ήθελαν να δουν στρατιώτες τους να πολεμούν, όπως δεν θα ήθελαν να δουν να συρρικνώνεται το κράτος πρόνοιας.

«Μια ηγεσία, εάν υπάρξει, θα πρέπει να αποσαφηνίσει στην κοινή γνώμη τι συμβαίνει, αλλά και να προσφέρει όχι μόνο στρατιωτικές προοπτικές: πέρα από μια στρατηγική για την ασφάλεια, είναι απαραίτητη επίσης η επανεκκίνηση της ευρωπαϊκής οικονομίας μέσω των μεταρρυθμίσεων για τις οποίες μίλησε ξανά, την περασμένη Τρίτη, ο Μάριο Ντράγκι», αναφέρει σχετικά ο σχολιαστής της Corriere. «Δύο παράλληλοι δρόμοι: προετοιμασία για το χειρότερο αλλά και σχεδιασμός για το καλύτερο, μια ανοιχτή και δυναμική Ευρώπη. “Δεν μπορούμε να αποφύγουμε αυτή την περίοδο, βρισκόμαστε σε αυτήν τώρα”, είχε πει ο Τσόρτσιλ ήδη από το 1936», συμπληρώνει.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News