O ασυνήθιστος τίτλος του άρθρου στο The Atlantic, «Ο Γεβγκένι Πριγκόζιν μπορεί να γελάσει τελευταίος», σε έναν ιστότοπο που δεν παραδοξολογεί, είναι ασφαλώς μεταφορικός. Στο κείμενο που υπογράφει ο Μπράιαν Κλάας, αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο University College του Λονδίνου, δηλώνεται από την αρχή: «Το Κρεμλίνο φαίνεται ότι έχει ξεφορτωθεί έναν επικίνδυνο ανταγωνιστή. Αλλά με ποιο τίμημα;».  

Παράλληλα, στον ίδιο ιστότοπο, η διακεκριμένη αρθρογράφος Αν Απλμπάουμ τονίζει:  «Ο θάνατος του Πριγκόζιν προαναγγέλλει ακόμη πιο θεαματική βία», θέτοντας το ερώτημα: «Τι θα κάνουν τώρα οι υπόλοιποι στον κύκλο του ρώσου προέδρου;». Οι εκτιμήσεις δεν είναι όλες και τόσο καθησυχαστικές για τον Πούτιν. Τα πράγματα φαίνεται ότι αγριεύουν.

Ας τα πάρουμε με τη σειρά.

Στο άρθρο του Κλάας περιγράφονται καταρχάς τα βασικά. Οι επίσημες ρωσικές αναφορές δείχνουν ότι ο αδίστακτος μισθοφόρος ηγέτης της ομάδας Βάγκνερ είναι νεκρός. Αν και οι επιβεβαιωμένες πληροφορίες είναι ακόμα λιγοστές, το ιδιωτικό αεροπλάνο του φέρεται να συνετρίβη ή να καταρρίφθηκε, γεγονός που πολλοί ερμηνεύουν ως δολοφονία. Δεν θέλει και πολύ…

«Ο Πριγκόζιν πιθανότατα θα λάμβανε τα μέτρα του ώστε να μένει μακριά από παράθυρα σε ψηλά κτίρια, οπότε μοιάζει λογικό ότι ο Βλαντίμιρ Πούτιν, αντί για αυτό, τον εξουδετέρωσε στα 28.000 πόδια» σημειώνεται στο κείμενο.

Στη συνέχεια, ο Κλάας σχολιάζει εμμέσως πλην σαφώς ότι ο Πριγκόζιν… συγχωρέθηκε επειδή ο Πούτιν δεν θα μπορούσε ποτέ να τον συγχωρέσει. Θα ήταν καταστροφικό για το κύρος του: «Οι συνωμότες πραξικοπημάτων πολύ σπάνια πεθαίνουν από γηρατειά. Ο Πριγκόζιν σφράγισε τη μοίρα του τον Ιούνιο, όταν ξεκίνησε μια αποτυχημένη ανταρσία κατά του Πούτιν, η οποία έσβησε λίγες ώρες μετά την έναρξή της. Κανένας δικτάτορας δεν έχει την πολυτέλεια να ανέχεται τέτοιου είδους ανυπακοή.

»Κάθε στιγμή που ο Πριγκόζιν βρισκόταν εν ζωή, έκανε τον Πούτιν να μοιάζει πιο αδύναμος, ένας δικτάτορας που φαινόταν αναγκασμένος να φιλοξενεί έναν άνθρωπο που τον είχε αμφισβητήσει ευθέως, απλώς και μόνο επειδή η Ρωσία χρειαζόταν την ομάδα Βάγκνερ για τον καταστροφικό πόλεμο φθοράς που διεξήγαγε στην Ουκρανία».

Οπως έγραψε τον Ιούνιο ο Economist, Πούτιν και Πριγκόζιν συνδέονταν με σχέσεις εμπιστοσύνης επί δεκαετίες. Οταν ο Πούτιν έγινε πρόεδρος της Ρωσίας το 2000, ο Πριγκόζιν ανέλαβε την τροφοδοσία για τις μεγάλες κρατικές εκδηλώσεις. Τότε απέκτησε το παρατσούκλι «Ο σεφ του Πούτιν». Η θέση του Πριγκόζιν ήταν συνώνυμο της εμπιστοσύνης, καθώς στη Ρωσία υπάρχει μακρά παράδοση δηλητηριάσεων πολιτικών.

Λέγεται ότι στα αυταρχικά συστήματα όσοι παρέχουν οικιακές υπηρεσίες στον ηγέτη και στον στενό κύκλο του μπορούν να φτάσουν πολύ ψηλά. Ο Πριγκόζιν δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Κέρδισε συμβόλαια για την προμήθεια τροφίμων σε σχολεία, φυλακές και σε ολόκληρο τον ρωσικό στρατό. Εγινε πλούσιος και –το πιο σημαντικό– διατήρησε την εμπιστοσύνη του Πούτιν. Η ομάδα Βάγκνερ έμοιαζε με φυσική συνέχεια και οι περισσότεροι πίστευαν ότι ο μισθοφορικός βραχίονας του Πούτιν δεν υπήρχε καμία περίπτωση να αυτονομηθεί. Η συνέχεια είναι γνωστή.

Πίσω στις αναλύσεις του Μπράιαν Κλάας και της Αν Απλμπάουμ. Ο Κλάας, καθηγητής του UCL, σημειώνει ότι «το Κρεμλίνο θα μπορούσε εύκολα να είχε σκηνοθετήσει έναν λιγότερο εντυπωσιακό θάνατο που θα ήταν πιο πιθανό να ξεγελάσει τους έξω και να τους κάνει να αναρωτηθούν αν ο Πριγκόζιν πέθανε από φυσικά αίτια (…) Ωστόσο, κάποιες φορές, όταν οι δικτάτορες χρησιμοποιούν θανατηφόρα βία εναντίον των εχθρών τους, θέλουν να το γνωρίζουν όλοι». 

Ο καθηγητής υποστηρίζει ότι το γεγονός που έκανε τον γύρο του κόσμου θα έχει απρόβλεπτες συνέπειες: ο Πούτιν κινδυνεύει από αυτό που αποκαλεί «παγίδα του δικτάτορα». Στα αυταρχικά καθεστώτα, προσθέτει, «κάθε πράξη συνοδεύεται από ένα αντίτιμο, και εκείνες που προορίζονται να ενισχύσουν την εξουσία καταλήγουν σχεδόν πάντα να την υπονομεύουν. Οι βραχυπρόθεσμες επιδείξεις βάναυσης ισχύος συνεπάγονται μακροπρόθεσμη αδυναμία».

Στο άμεσο μέλλον, είναι πολύ πιθανό ότι οι έμπιστοι του Πούτιν θα τον φοβούνται ακόμα περισσότερο. Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα ωστόσο, δύο νέες απειλές μπορεί να ανακύψουν –κατά τον Κλάας– για τον ρώσο πρόεδρο:

• Πρώτον, οι δικοί του άνθρωποι θα αναρωτιούνται τώρα δικαίως αν θα μπορούσαν να είναι οι επόμενοι. «Οταν οι δικτάτορες αρχίζουν να σκοτώνουν εσωτερικούς υπαλλήλους υψηλού επιπέδου –ακόμη και εκείνους που έχουν αμφισβητήσει άμεσα την εξουσία του δικτάτορα– αρχίζει να εντείνεται η παράνοια». 
• Δεύτερον, η ποιότητα των πληροφοριών που θα λαμβάνει ο Πούτιν θα χειροτερέψει σημαντικά, γεγονός που θα μπορούσε να τον οδηγήσει σε λάθη, καθώς πολύ απλά οι δικοί του άνθρωποι δεν θα τολμούν να του πουν τις σκληρές αλήθειες. «Πολλοί σύμβουλοι μαθαίνουν ότι η καλύτερη στρατηγική επιβίωσης όταν εργάζεσαι για έναν αδίστακτο απολυταρχικό ηγέτη είναι να παραμένεις ένα ανδρείκελο (…) Αλλά όταν ένας δικτάτορας δολοφονεί έναν υψηλόβαθμο αξιωματούχο και όχι μόνο δημοσιογράφους, υποψήφιους της αντιπολίτευσης και αντιφρονούντες, ε, τότε η παρόρμηση του φόβου περνάει σε φάση υπερδιέγερσης»…

Η Αν Απλμπάουμ, θέτοντας καταρχάς το προφανές, ότι η Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν είναι εδώ και καιρό μια χώρα μυστηριωδών θανάτων, δίνει ένα σύντομο χρονικό του αίματος:

-Το 1998, αμέσως μετά την τοποθέτηση του Πούτιν ως επικεφαλής των υπηρεσιών ασφαλείας της Ρωσίας, η Γκαλίνα Σταροβόιτοβα, μια βουλευτής που πίστευε στη δυνατότητα εφαρμογής της δημοκρατίας στη χώρα, πυροβολήθηκε στο κλιμακοστάσιο της πολυκατοικίας της στην Αγία Πετρούπολη.

-Το 2006, η Αννα Πολιτκόφσκαγια, μια δημοσιογράφος που είχε ανακαλύψει πολλά για τους πολέμους της Τσετσενίας, τους οποίους ο Πούτιν χρησιμοποίησε για να προωθηθεί στην εξουσία, είχε την ίδια τύχη στο κλιμακοστάσιο της πολυκατοικίας της στη Μόσχα.

-Το 2015, ο Μπόρις Νεμτσόφ, επικριτής της προεδρίας του Πούτιν, δολοφονήθηκε λίγα μόλις βήματα μακριά από το Κρεμλίνο.

-Αλλοι επικριτές του ρώσου προέδρου μετά βίας απέφυγαν το μοιραίο. Το 2020, ο Αλεξέι Ναβάλνι, ο διοργανωτής ενός επικίνδυνου για τον Πούτιν πολιτικού κινήματος λίγο έλειψε να πεθάνει από δηλητηρίαση.

«Ολα αυτά τα θύματα ήταν επίσημοι αντίπαλοι του Πούτιν, άνθρωποι που μίλησαν ή έγραψαν αντιδρώντας στην κλεπτοκρατία που έχτισε» σχολιάζει η Απλμπάουμ. Στη συνέχεια, θυμίζει ότι μετά την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, μια διαφορετική κατηγορία θυμάτων -μελών της ρωσικής επιχειρηματικής ελίτ που δεν ήταν ίσως αρκετά πιστοί ή δεν ήταν αρκετά πρόθυμοι για τον πόλεμο- έχαναν τη ζωή τους υπό περίεργες συνθήκες:

• «Στον ενάμιση χρόνο που πέρασε από τον Φεβρουάριο του 2022, δύο στελέχη της βιομηχανίας φυσικού αερίου βρέθηκαν νεκροί με σημειώματα αυτοκτονίας. Τρία στελέχη επιχειρήσεων δολοφονήθηκαν, μαζί με τις συζύγους και τα παιδιά τους, σε περιστατικά που έμοιαζαν να είναι κάτι ανάμεσα σε δολοφονία και αυτοκτονία. Το πτώμα του ιδιοκτήτη ενός θέρετρου στο Σότσι ανακαλύφθηκε στα βάθη ενός γκρεμού. Ενα έτερο στέλεχος βρέθηκε να επιπλέει σε μια πισίνα στην Αγία Πετρούπολη. Αλλοι έπεσαν από παράθυρα ή από σκάλες στη Μόσχα, την Ινδία, τη Γαλλική Ριβιέρα και την Ουάσινγκτον».

Ωστόσο, συνεχίζει η δημοσιογράφος, ακόμη και στον πολύ μακρύ κατάλογο των ανθρώπων που έχουν πυροβοληθεί, απαγχονιστεί, δηλητηριαστεί ή υποστεί θανατηφόρα ατυχήματα «επειδή με κάποιο τρόπο στάθηκαν στο δρόμο του Πούτιν», ο Πριγκόζιν ξεχωρίζει.

Ισως γιατί ο Πριγκόζιν δεν ήταν αντίπαλος του Πούτιν, αντίθετα βοήθησε στη «δημιουργία» αυτού που είναι σήμερα του Πούτιν. «Δεν ήταν επικριτής της κλεπτοκρατίας του. Δημιούργησε την ομάδα μισθοφόρων της Βάγκνερ, η οποία υποστήριζε τους δικτάτορες της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής και εκμεταλλευόταν τα ορυχεία διαμαντιών για λογαριασμό και της Μόσχας» θυμίζει η Απλμπάουμ.

Είναι προφανές ότι ο Πριγκόζιν δεν ήταν επικριτής του πολέμου στην Ουκρανία, παρά τα παράπονά του για τον επίσημο ρωσικό στρατό. Οι άνδρες και οι κατάδικοι που στρατολόγησε πέτυχαν στο Μπαχμούτ τη μοναδική ως τώρα σημαντική ρωσική νίκη στην Ουκρανία. Στην πορεία, θυμίζει η αρθρογράφος, ο Πριγκόζιν άρχισε όντως να έχει κάποιες αμφιβολίες για το πώς διεξαγόταν ο πόλεμος και ίσως και για το ποια ήταν πραγματικά κίνητρα ορισμένων από αυτούς που ηγούνταν της μάχης.

Το πρόβλημα ήταν ότι τόλμησε να αμφισβητήσει την ηγεσία του ρωσικού στρατού, και κατά συνέπεια τον ίδιο τον ρώσο πρόεδρο. Ισως μετά από αυτό, ο Πούτιν να χρειαζόταν κάτι πιο θεαματικό: «Μια δημόσια επίδειξης βίας, όπως αυτή της κατάρριψης ενός αεροπλάνου αμέσως μετά την απογείωση σε μια ηλιόλουστη ημέρα, σχεδιασμένη για να τρομοκρατήσει όποιον επιθυμούσε κρυφά τη νίκη του Πριγκόζιν» σχολιάζει η ίδια.

Το ερώτημα που θέτουν και οι δύο αρθρογράφοι είναι αν ο θάνατος του Πριγκόζιν αλλάζει το παιχνίδι. Αν δηλαδή τα πράγματα γίνονται πιο σκληρά και πιο επικίνδυνα ακόμη και για τον ίδιο τον Πούτιν. Εμμέσως πλην σαφώς και οι δύο απαντούν καταφατικά. Εκτός από τα πρόσωπα του κλειστού κύκλου του ρώσου προέδρου στο Κρεμλίνο, όποιος σχετίστηκε με τον Πριγκόζιν έχει τώρα νέους λόγους να φοβάται για τη ζωή του. Και αυτοί είναι πολλοί και οπλισμένοι, στη Μόσχα και σε πολλές ακόμη περιοχές εντός της Ρωσίας. «Θα δραπετεύσουν ή θα προσπαθήσουν να χτυπήσουν πρώτοι;» διερωτάται η Απλμπάουμ…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News