Εχουν περάσει σχεδόν πέντε μήνες από τις μοιραίες εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920, που σήμαναν τη συντριπτική ήττα του κόμματος των Φιλελευθέρων και την επάνοδο της αντιβενιζελικής παράταξης στην εξουσία.

Η σχεδόν άμεση και πανηγυρική επαναφορά του βασιλιά Κωνσταντίνου Α’ στον θρόνο λειτούργησε ως αφορμή για να δηλώσουν οι δυνάμεις της Αντάντ ότι απαλλάσσονται από τις συμμαχικές υποχρεώσεις τους απέναντι στη χώρα μας, με τη Γαλλία και την Ιταλία να παίρνουν πρωτοβουλίες για την αναθεώρηση της Συνθήκης των Σεβρών, ενώ σύντομα υπέγραψαν μυστικές συμφωνίες με τον Κεμάλ, που δεν άργησαν να γίνουν γνωστές. Ούτε 150 ημέρες, λοιπόν, μετά τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920, η διπλωματική απομόνωση της Ελλάδας ήταν γεγονός.

Στις 26 Μαρτίου 1921 ορκίστηκε η τρίτη κατά σειρά αντιβενιζελική κυβέρνηση μέσα σε λιγότερο από πέντε μήνες, με πρωθυπουργό αυτή τη φορά τον Δημήτριο Γούναρη, υπουργό Στρατιωτικών τον Νικόλαο Θεοτόκη, υπουργό Εξωτερικών τον Γεώργιο Μπαλτατζή και υπουργό Οικονομικών και Εσωτερικών τον Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη.

Παρά το γεγονός όμως ότι οι αντιβενιζελικοί προεκλογικά είχαν αφήσει να εννοηθεί ότι θα κρατούσαν διαφορετική στάση στο ζήτημα της Μικράς Ασίας από ό,τι ο Βενιζέλος, και δεδομένου ότι οι διεθνείς συνθήκες είχαν αλλάξει εντελώς (όχι απλώς δεν είχαμε καμία απτή υποστήριξη από τους Συμμάχους, αλλά Γάλλοι και Ιταλοί είχαν ήδη υπογράψει συμφωνίες με τις δυνάμεις του Κεμάλ), οι αντιβενιζελικές κυβερνήσεις συνέχισαν και επέκτειναν τη Μικρασιατική Εκστρατεία.

Συγκλονιστική και διαφωτιστική της κατάστασης, αλλά κυρίως της νοοτροπίας που επικρατούσε, ήταν η συζήτηση μεταξύ Μεταξά, Γούναρη, Θεοτόκη και Πρωτοπαπαδάκη, που έγινε στο σπίτι του τελευταίου μόλις τρεις ημέρες μετά την ορκωμοσία της κυβέρνησης Γούναρη, στις 29 Μαρτίου 1921, και την οποία κατέγραψε λεπτομερέστατα ο ίδιος ο Μεταξάς στο ημερολόγιό του.

Ο Μεταξάς είχε κληθεί για να του ανακοινώσουν ότι σκόπευαν να ανασυστήσουν το Επιτελείο των Βαλκανικών Πολέμων, θέτοντας τον βαριά άρρωστο βασιλιά Κωνσταντίνο ως αρχιστράτηγο, και ότι ήθελαν να αναλάβει ο Μεταξάς αρχηγός του Επιτελείου. Ο Θεοτόκης, όντας υπουργός Στρατιωτικών τότε, είπε στον έκπληκτο Μεταξά σχετικά με τις πολεμικές επιχειρήσεις, τον ανεφοδιασμό του στρατού και άλλα ζητήματα αρμοδιότητας του υπουργείου Στρατιωτικών: «Εγώ δεν ξέρω τίποτε από αυτά τα πράγματα. Πώς θα λύσω ζητήματα για τα οποία δεν έχω ιδέα; Εχω ανάγκη να ρωτάω κάποιον που να ξέρει».

Μάταια προσπαθούσε ο Μεταξάς να του εξηγήσει ότι όχι μόνο ήταν δουλειά και καθήκον του ως υπουργού Στρατιωτικών να γνωρίζει και να διευθύνει τα του στρατού, αλλά και ότι ήταν εντελώς αντισυνταγματικό να μετατοπίζονται οι ευθύνες από τους υπεύθυνους υπουργούς στον ανεύθυνο, σύμφωνα με το Σύνταγμα, βασιλιά.

Ο Γούναρης, από την πλευρά του, απάντησε στον Μεταξά ειλικρινέστατα και θρασύτατα: «Δεν πρόκειται περί του υπουργού και του έργου του. Νομίζεις ότι δεν τα γνωρίζουμε και εμείς αυτά; Εδώ πρόκειται περί της κοινής γνώμης, περί του κοινού πόθου. Ο κόσμος βρίσκεται σε αγωνία και θέλει τον βασιλέα επικεφαλής, θέλει το επιτελείο, και ο βασιλεύς πρέπει να τεθεί επικεφαλής. Εν ανάγκη θα πρέπει και να θυσιαστεί ο βασιλεύς υπέρ του έθνους».

Για τη δε Μικρασιατική εκστρατεία, ο Γούναρης είπε ξεκάθαρα: «Δεν είναι πολιτική μας. Δεν ήταν ποτέ πολιτική μας. Ο Βενιζέλος μάς έφερε εκεί. Τον πόλεμο τον βρήκαμε».

Στην προτροπή του Μεταξά να αποσυρθεί ο στρατός στα σύνορα της Συνθήκης των Σεβρών, να οχυρωθεί αμυντικά και να επιδιωχθεί διπλωματική λύση με τους Συμμάχους, η απάντηση του Γούναρη ήταν: «Πολιτική δεν μπορούμε να αλλάξουμε. Είμαστε υποχρεωμένοι να εξακολουθήσουμε τον πόλεμο μέχρι τέλους, έστω και αν κινδυνεύσουμε να καταστραφούμε».

Ο Πρωτοπαπαδάκης πρόσθεσε: «Αν αποσυρθούμε από τον πόλεμο της Μικράς Ασίας, ποια θα είναι η εντύπωση στην Ελλάδα; Δεν θα μας συνεπάρει η οργή του κόσμου; Είναι προτιμότερη η ήττα παρά να διακόψουμε στη μέση τον αγώνα. Τα ηθικά αποτελέσματα θα είναι λιγότερο κακά».

Αναγκάστηκε τότε ο Μεταξάς να πει ότι η ήττα δεν έχει μόνο ηθικά, αλλά και υλικά αποτελέσματα φοβερά. Τόνιζε μάλιστα ότι η ήττα του 1897 θα ήταν παιχνιδάκι μπροστά σε εκείνη που μπορούσε να έρθει. Και όταν, έπειτα από μακρά συζήτηση, διαπίστωσαν ότι δεν μπορούσαν με τίποτα να πείσουν τον Μεταξά να αναλάβει την αρχηγία του Επιτελείου, ο Πρωτοπαπαδάκης του είπε ευθέως: «Αν αποτύχουμε θα καταστραφείς κι εσύ, γιατί η εσωτερική εξέγερση θα φέρει τον Βενιζέλο».

Ο Γούναρης πρόσθεσε: «Εμένα τι με νοιάζει; Ενας άνθρωπος είμαι, δεν έχω παρά να πάρω τον δρόμο μου οπουδήποτε. Αλίμονο σε σας που έχετε δεσμούς και περιουσία».

«Μην ταράζεστε», αντιγύρισε ο Μεταξάς, «ο Βενιζέλος δεν επανέρχεται. Αλλά και αν επανερχόταν, διότι θα τον ήθελε ο λαός, εγώ δεν τον φοβάμαι. Στο κάτω κάτω, αν μόνο με τον Βενιζέλο θα ήταν δυνατόν να σωθεί η Ελλάδα, ας έλθει ο Βενιζέλος! Πρέπει να πάει ο τόπος μας στον διάβολο για να μην έλθει ο Βενιζέλος;».

Το Επιτελείο ανασυστάθηκε, βέβαια, με αρχηγό τον Βίκτωρα Δούσμανη. Ο Μεταξάς είχε πλέον διαχωρίσει εντελώς τη θέση του και, κατά τραγική ειρωνεία της Ιστορίας, είχε βρεθεί, περισσότερα από έξι χρόνια μετά το ξέσπασμα του Εθνικού Διχασμού, να συμφωνεί και πάλι με τον Ελευθέριο Βενιζέλο.

---

♦ Κάθε γωνιά μια ιστορία. Το podcast της Ελένης Λετώνη

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News