Η μεξικανική περίοδος του Λουίς Μπουνιουέλ αντιμετωπίζεται συχνά ως μια απλή παρένθεση ανάμεσα στις αβανγκάρντ προκλήσεις του πρώιμου ευρωπαϊκού έργου του και τα άψογα αριστουργήματα των ύστερων χρόνων της καριέρας του. Ωστόσο, σκηνοθέτης ο Μπουνιουέλ έγινε στο Μεξικό, κατακτώντας την τεχνική πλευρά του σινεμά και μαθαίνοντας να διαπραγματεύεται τις αντικρουόμενες απαιτήσεις του δημοφιλούς μέσου, όπως αναφέρει το δελτίο του MoMA, για το αφιέρωμά του στον μεγάλο ισπανό σκηνοθέτη.

Από 1 μέχρι 20 Φεβρουαρίου, στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (MoMA) προβάλλονται 21 από τις 22 ταινίες που γύρισε ο Λουίς Μπουνιουέλ στο Μεξικό (μόνο η «Cela s’appelle l’aurore» του 1956 δεν ήταν διαθέσιμη), αποκαλύπτοντας το πλούσιο μυστηριώδες στυλ που ανέπτυξε την περίοδο εκείνη και που υπήρξε καθοριστικό για τα μεταγενέστερα αριστουργήματά του. (Δείτε το trailer της ταινίας «Η ωραία της ημέρας»)

«Λατρεύω τα όνειρα, ακόμα και όταν είναι εφιάλτες, πράγμα που συμβαίνει συνήθως» έγραψε ο Λουίς Μπουνιουέλ στην αυτοβιογραφία του «Mon Dernier Soupir», που εκδόθηκε το 1982. (Το βιβλίο κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Οδυσσέας, με τίτλο «Η τελευταία πνοή»). Στο Μεξικό σκηνοθέτησε πολλές ταινίες που ενσωματώνουν παραλογισμό, ανατρεπτικό χιούμορ και την περίεργη ομορφιά της υιοθετημένης πατρίδας του, αλλά όπως γράφει χαρακτηριστικά στη Wall Street Journal η Κρίστιν Μ. Τζόουνς, συχνά επισκιάζονται από τα ευρωπαϊκά έργα του στην αρχή της καριέρας του και στην ωριμότερη φάση του, τις δεκαετίες του 1960 και 1970.

Ο σουρεαλιστικός «Ανδαλουσιανός σκύλος», που γύρισε το 1929 με τον Σαλβαδόρ Νταλί, ήταν απολύτως σοκαριστικός για τα ήθη της εποχής, όπως και η «Χρυσή εποχή» του 1930, που προκάλεσε ακόμη περισσότερο τον συντηρητικό Τύπο. Στην τελευταία καλλιτεχνική του περίοδο, τη λεγόμενη και «γαλλική», ο Μπουνιουέλ σκηνοθέτησε τα αριστουργήματα «Η ωραία της ημέρας» (1967), «Τριστάνα» (1970), «Η κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας» (1972), «Το φάντασμα της ελευθερίας» (1974) και «Το σκοτεινό αντικείμενο του πόθου» (1977). (Δείτε το trailer της ταινίας «Η κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας»)

Στη ρετροσπεκτίβα «Buñuel in Mexico» του MoMA, με την οποία το αμερικανικό μουσείο επανεξετάζει τη συναρπαστική μεξικανική περίοδο του Μπουνιουέλ, θα προβληθεί επίσης ο «Ανδαλουσιανός σκύλος», καθώς και ένα ντοκιμαντέρ του Χαβιέρ Εσπάδα για τον ισπανό σκηνοθέτη.

Ενας ισπανός σουρεαλιστής στο Μεξικό

Γόνος εύπορης οικογένειας, ο Λουίς Μπουνιουέλ γεννήθηκε το 1900 στην Καλάντα της Ισπανίας και μεγάλωσε στη Σαραγόσα με ιδιαίτερα αυστηρή ανατροφή. Σπουδάζοντας στο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης, από το οποίο πήρε πτυχίο Φιλοσοφίας με ειδικότητα στην Ιστορία, ο Μπουνιουέλ συνδέθηκε στενά με τον ζωγράφο Σαλβαδόρ Νταλί και τον ποιητή Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα. (Δείτε το trailer της «Τριστάνα»)

Το 1946 άρχισε να εργάζεται στη μεξικανική κινηματογραφική βιομηχανία, που περνούσε τη Χρυσή Εποχή της. Εκεί, και μέχρι το 1960, σκηνοθέτησε ταινίες πολλών διαφορετικών ειδών –ωθούμενος από οικονομική ανάγκη– με θέματα που δεν είχε επιλέξει ο ίδιος. Δούλευε γρήγορα, με περιορισμένα μέσα, χαμηλές αμοιβές και μικρό χρόνο γυρισμάτων, περίπου 20 ημερών, ενσωματώνοντας στις ταινίες του πινελιές σουρεαλισμού. Ωστόσο εκείνη την περίοδο κατάφερε να αναπτύξει το πλούσιο, μυστηριώδες στυλ της ωριμότητάς του.

Το «Gran Casino» (1947), η πρώτη ταινία της μεξικανικής περιόδου του Μπουνιουέλ, είναι η ιστορία ενός φόνου στη βιομηχανία πετρελαίου. Παρά την ακριβή παραγωγή, τα μεγάλα ονόματα και την εμπορική υπόθεση η ταινία απέτυχε παταγωδώς και παραλίγο να εκτροχιάσει τη μεξικανική καριέρα του σκηνοθέτη πριν καλά-καλά αρχίσει.

Η δεύτερη ταινία του, «El gran calavera» (1949), είναι μια πνευματώδης κωμωδία με πρωταγωνιστή τον Φερνάντο Σολέρ, αγαπημένο ηθοποιό των Μεξικανών, στον ρόλο ενός πλούσιου επιχειρηματία που έχει χάσει το ενδιαφέρον του για τη ζωή μετά τον θάνατο της γυναίκας του, και τελειώνει με μια γαμήλια λειτουργία, η οποία διακόπτεται.

Η επιτυχία της είχε ως αποτέλεσμα να δοθεί μεγαλύτερη ελευθερία στον Μπουνιουέλ για τη σκηνοθεσία του «Los Olvidados» («Ξεχασμένοι από την Κοινωνία», 1950), για την οποία βραβεύτηκε στις Κάννες το 1951. Οπως επισημαίνει η Τζόουνς στo άρθρο της στην WSJ, η ταινία συνδυάζει ένα ζοφερό όραμα της ζωής των παιδιών στις φτωχογειτονιές της Πόλης του Μεξικού με στιγμές σκοτεινής ποίησης, όπως η σεκάνς με το στοιχειωμένο όνειρο ενός αγοριού.

Στο έντονα ανατρεπτικό μελόδραμα «Susana» (1951), μια νεαρή γυναίκα δραπετεύει από ένα αναμορφωτήριο –φεύγοντας από ένα κελί που μοιραζόταν με μια νυχτερίδα, αρουραίους και μια αράχνη– και εμφανίζεται στο παράθυρο μιας οικογένειας κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας. Την καλοδέχονται σαν αθώα, αλλά εκείνη αποπλανά αρκετούς άνδρες.

Ορισμένες ιστορίες διαδραματίζονται σε εντυπωσιακά τοπία, όπως το ζωντανό «Subida al Cielo» (1952), άλλο ένα παραμύθι με μια εξαιρετική ονειρική σεκάνς. Ενας νεόνυμφος ταξιδεύει για να δει έναν δικηγόρο για την ετοιμοθάνατη μητέρα του και το ταξίδι του διακόπτεται από γεγονότα που περιλαμβάνουν μια γέννηση και έναν θάνατο.

Το «Él» (1953) είναι το πορτρέτο ενός άνδρα που κυνηγά μια νεότερη γυναίκα την οποία γνώρισε στην εκκλησία. Γοητευμένη από τον τρόπο που τη διεκδικεί, τον παντρεύεται, αλλά η παράνοιά του τον οδηγεί στο να τη βασανίζει.

Για την ταινία του «Wuthering Heights» (1954) ο σκηνοθέτης έγραψε στην αυτοβιογραφία του: «Οπως όλοι οι σουρεαλιστές, με συγκίνησε βαθιά αυτό το μυθιστόρημα και πάντα ήθελα να δοκιμάσω την ταινία». Στη δική του εκδοχή του έργου της Εμιλι Μπροντέ «Ανεμοδαρμένα ύψη», στην οποία η Κάθριν ονομάζεται Καταλίνα και ο Χίθκλιφ είναι ο Αλεχάντρο, ο φωτισμός chiaroscuro βοηθά στη μετάδοση των φλογερών συναισθημάτων και αποκαλύπτεται πλήρως το πόσο γοητεύεται ο Μπουνιουέλ από τη σχέση ερωτισμού και θανάτου.

Επιθυμία διαστρεβλωμένη από ενοχές τροφοδοτεί το διαβολικά διασκεδαστικό «The Criminal Life of Archibaldo de la Cruz» (1955), που λάμπει όπως το ξυράφι που κρατάει ο πρωταγωνιστής του, ο οποίος φαντάζεται τον εαυτό του ως δολοφόνο με τη βοήθεια ενός μουσικού κουτιού δεμένου με μια παιδική ανάμνηση.

Στα πολλά υποτιμημένα μέχρι πρότινος έργα του αφιερώματος του MoMA περιλαμβάνεται και το γαλλόφωνο «La mort en ce jardin» (1956), που γυρίστηκε στο Μεξικό, με σκηνές παραληρήματος και φόνου σε μια ζούγκλα. Θα προβληθεί, επίσης, το δράμα «The Young One» (1960), η δεύτερη και τελευταία αγγλόφωνη ταινία –που γύρισε ο Μπουνιουέλ μετά το «Robinson Crusoe» (1954)–, η οποία πραγματεύεται θέματα όπως ο ρατσισμός και ο θεσπισμένος βιασμός, απεικονίζοντας τις αλληλεπιδράσεις δύο ανδρών και μιας έφηβης σε ένα ιδιωτικό καταφύγιο σε ένα νησί.

Βραβευμένη στο Φεστιβάλ Καννών του 1959, και ίσως η καλύτερη δημιουργία της μεξικανικής περιόδου του Μπουνιουέλ, το «Nazarín» ήταν μια ταινία βλάσφημη και ιερόσυλη, την οποία αγαπούσε ιδιαίτερα ο σκηνοθέτης και που αποκάλυψε το ταλέντο του ηθοποιού Φρανθίσκο Ραμπάλ. Ο Ραμπάλ υποδύεται έναν ιερέα στο Μεξικό του δικτάτορα Ντιάζ, ο οποίος προσπαθεί να ζήσει με τις διδαχές του Ιησού –βοηθώντας πόρνες, αρρώστους και εξαθλιωμένους– αλλά διώκεται από τις Αρχές επειδή έχει στην ακολουθία του δύο γυναίκες, εκ των οποίων η μία είναι πόρνη.

Η «Viridiana» (1961) ήταν η πρώτη ταινία που γύρισε ο Μπουνιουέλ όταν επέστρεψε στην Ισπανία ύστερα από απουσία 23 ετών, έπειτα από πρόσκληση του ίδιου του Φράνκο (για λόγους προπαγάνδας). Η ταινία, που βραβεύτηκε με Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες, καυτηριάζει την άρχουσα τάξη και την υποκρισία της θρησκευτικής εξουσίας.

Η νεαρή Βιριδιάνα (Σίλβια Πινάλ), λίγο πριν αφοσιωθεί επίσημα στον Θεό, αφήνει απρόθυμα το μοναστήρι της για να επισκεφθεί τον θείο της (Φερνάντο Ρέι) στο κτήμα του. Εκεί αντιμετωπίζει τις κρυφές φετιχιστικές επιθυμίες του καταθλιπτικού μεσήλικα, και το χάος και τη σκληρότητα που ακολουθούν τις προσπάθειές της να βοηθήσει τους φτωχούς μετά την αυτοκτονία του.

Το σκηνικό του «The Exterminating Angel» (Εξολοθρευτής Αγγελος) (1962) θυμίζει Ευρώπη, ωστόσο η ταινία γυρίστηκε στο Μεξικό. Εδώ ο μηχανισμός ζωής της ανώτερης τάξης καταρρέει όταν, μετά από ένα πολυτελές δείπνο, οι καλεσμένοι μιας έπαυλης καθίστανται μυστηριωδώς ανίκανοι να γυρίσουν στα σπίτια τους και το σαλόνι αρχίζει να παραπέμπει σε μεσαιωνικό, αποκαλυπτικό τοπίο.

(«Το Σκοτεινό Αντικείμενο του Πόθου» ήταν η τελευταία ταινία του Μπουνιουέλ, δείτε το trailer )

Στο «Simón del desierto» (Ο Σίμων της Ερήμου) (1965), την τελευταία ταινία που γύρισε ο Μπουνιουέλ στο Μεξικό, η Σίλβια Πινάλ υποδύεται έναν αυθάδη, οξύθυμο Σατανά. Είναι εμπνευσμένη από τη ζωή ενός σύρου αγίου που έζησε για χρόνια πάνω σε μια κολόνα, και περιέχει μοναδικές εικόνες, που αφήνουν στον θεατή το ανεξίτηλο σημάδι τους.

Στην αυτοβιογραφία του, ο Μπουνιουέλ έγραψε για τη δουλειά του στο Μεξικό: «Ποτέ δεν έκανα ούτε μια σκηνή εξαιτίας της οποίας να διακυβεύονται οι πεποιθήσεις μου ή η προσωπική μου ηθική». Αντίθετα, οδήγησε το κοινό πιο βαθιά στα όνειρά του, σημειώνει στην WSJ η Κρίστιν Μ. Τζόουνς. (Δείτε τον «Ανδαλουσιανό σκύλο»)

* Ταινίες του Μπουνιούελ μπορείτε να δείτε στο Youtube

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News