Μιλώντας σε ένα ετήσιο συνέδριο για την εξωτερική πολιτική της Ρωσίας πριν από μερικά χρόνια, ο Βλαντιμίρ Πούτιν, αναφερθείς στον ανείπωτο αντίκτυπο ενός πυρηνικού πολέμου, σημείωσε, σοβαρός και αγέλαστος πως «εμείς θα πάμε στον παράδεισο ως μάρτυρες και εκείνοι απλώς θα πεθάνουν». Στο ίδιο συνέδριο, τον προηγούμενο μήνα, ένας από τους εγκυρότερους αναλυτές της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής με προσβάσεις στο Κρεμλίνο, ο Φιοντόρ Λουκιάνοφ, συνομιλώντας με τον ρώσο πρόεδρο, αναφέρθηκε σε εκείνο το σχόλιό του: «Είπατε ότι θα πάμε όλοι στον παράδεισο, αλλά δεν βιαζόμαστε να μεταβούμε εκεί, σωστά;». Ο Πούτιν δεν απάντησε και τα δευτερόλεπτα περνούσαν, έως ότου ο Λουκιάνοφ αντέδρασε: «Σταματήσατε να σκέφτεστε. Αυτό δημιουργεί προβληματισμό», σημείωσε. «Το έκανα επίτηδες για να ανησυχήσετε λίγο», απάντησε ο Πούτιν. 

Γιατί, όμως, να επιδιώκει ο Βλαντίμιρ Πούτιν να ανησυχήσει οποιονδήποτε; «Γιατί ο φόβος δεν είναι απλώς ένα εφήμερο συναίσθημα, είναι μια σωματική αίσθηση. Μπορεί να σφίξει το στομάχι σας, να παγώσει τα άκρα σας, να κάνει την καρδιά σας να χτυπά πιο γρήγορα. Ο φόβος μπορεί να διαστρεβλώσει τον τρόπο που σκέφτεστε και ενεργείτε. Επειδή μπορεί να είναι τόσο παραλυτικός, οι άνθρωποι ανέκαθεν προσπαθούσαν να κάνουν τους άλλους ανθρώπους να αισθάνονται φόβο. Αν μπορείτε να κάνετε τους εχθρούς σας να φοβούνται, δεν θα σας εναντιωθούν, γιατί δεν μπορούν να σας εναντιωθούν. Στη συνέχεια μπορείτε να κερδίσετε τη διαμάχη, τη μάχη ή τον πόλεμο, χωρίς να χρειαστεί ποτέ να πολεμήσετε», απαντά η Αν Απλμπάουμ.

Σε εκτενή ανάλυσή της στο The Atlantic, η δημοσιογράφος, ιστορικός με ειδίκευση στη Ρωσία και συγγραφέας (βραβευμένη με Πούλιτζερ) βιβλίων για την πρώην Σοβιετική Ενωση και την Ανατολική Ευρώπη, υπενθυμίζει πως ο επικεφαλής του Κρεμλίνου είναι ένας πρώην αξιωματικός της KGB, ο οποίος γνωρίζει πολλά για τη χειραγώγηση των συναισθημάτων, ειδικά του φόβου.

Από τότε που ανήλθε στην εξουσία δεν έχει σταματήσει να προσπαθεί να προκαλεί τον φόβο στο εσωτερικό της Ρωσίας. Σε αντίθεση με τους σοβιετικούς προκατόχους του, δεν πυροβολεί ούτε συλλαμβάνει εκατομμύρια ανθρώπους. Δρα στοχευμένα με κύριο σκοπό να δημιουργεί κλίμα φόβου. Για αυτόν τον λόγο δολοφονήθηκε η δημοσιογράφος Αννα Πολιτκόφσκαγια στο κλιμακοστάσιο της πολυκατοικίας της στη Μόσχα και ο επιχειρηματίας Μιχαήλ Χοντορκόφσκι οδηγήθηκε στη φυλακή. Ενα παρόμοιο μήνυμα απέσταλη προς πάσα κατεύθυνση μέσω της δολοφονίας του αντιπολιτευόμενου Μπόρις Νεμτσόφ και της δηλητηρίασης του αντιφρονούντα Αλεξέι Ναβάλνι.

«Αυτό δεν είναι μαζικός τρόμος, αλλά είναι εξίσου αποτελεσματικός. Ο φόβος κρατά τον Πούτιν στην εξουσία, φοβίζει τους ανθρώπους τόσο πολύ, ούτως ώστε να μην μεταδίδουν ειδήσεις, να μη διαμαρτύρονται για κυβερνητικές ενέργειες ή να ιδρύουν ανεξάρτητες επιχειρήσεις, ή ακόμα και να επιδίδονται σε ανεξάρτητες δραστηριότητες οποιουδήποτε είδους», γράφει η Απλμπάουμ.

Φυσικά, ο Βλαντίμιρ Πούτιν επιδιώκει να προκαλεί τον φόβο και στο εξωτερικό, ειδικά στον δημοκρατικό κόσμο, κυρίως υπενθυμίζοντας ανά τακτά χρονικά διαστήματα ότι η Ρωσία είναι μια πυρηνική υπερδύναμη έτοιμη να καταφύγει στο πυρηνικό της οπλοστάσιο εάν το κρίνει απαραίτητο.

Η Απλμπάουμ θυμίζει πως τα πυρηνικά όπλα και η επίκλησή τους αποτελεί εδώ και χρόνια βασικό κομμάτι του ευρύτερου αφηγήματος του ρώσου προέδρου και της ρωσικής προπαγάνδας γενικότερα. Πυρηνικές απειλές κατά τις Ουκρανίας άρχισαν να εξαπολύονται ήδη από το 2014, ενώ οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις εκπαιδεύονται τακτικά σε πυρηνικά χτυπήματα. Στο πλαίσιο στρατιωτικών ασκήσεων, που είχαν πραγματοποιηθεί το 2009, προβλεπόταν, για παράδειγμα, η ρίψη μιας πυρηνικής βόμβας στην Πολωνία. 

Στόχος της διαρκούς υπενθύμισης των πυρηνικών δυνατοτήτων και διαθέσεων της Ρωσίας είναι «να κάνει τις χώρες του ΝΑΤΟ να φοβούνται να υπερασπιστούν την Πολωνία, να φοβούνται να υπερασπιστούν την Ουκρανία και να φοβούνται να προκαλέσουν ή να εξοργίσουν τη Ρωσία με οποιονδήποτε τρόπο», συνοψίζει η δημοσιογράφος του The Atlantic.

Σήμερα, ο ρώσος πρόεδρος, αλλά και τα όποια πολλά φερέφωνά του, επιδιώκουν να εντείνουν αυτόν τον φόβο του Αρμαγγεδώνα. Στα ρωσικά ΜΜΕ, τόσο η πυρηνική κλιμάκωση της σύρραξης που μαίνεται στην Ουκρανία όσο και το ενδεχόμενο να ξεσπάσει ένας τρίτος παγκόσμιος πόλεμος κάθε άλλο παρά αποκλείονται πλέον. Σε θεσμικό επίπεδο, το ότι ο ρώσος υπουργός Αμυνας ζήτησε από τους ομολόγους του στις ΗΠΑ, στη Βρετανία και στη Γαλλία να κατηγορήσουν την Ουκρανία ότι προετοιμάζεται να εξαπολύσει ένα πυρηνικό πλήγμα, παρά το γεγονός ότι οι Ουκρανοί δεν διαθέτουν πυρηνικά όπλα, ενέτεινε την ανησυχία ότι για ένα πυρηνικό πλήγμα στην πραγματικότητα προετοιμάζεται η Ρωσία.

Η Απλμπάουμ γράφει πως οι πυρηνικές απειλές της Ρωσίας επαναλαμβάνονται και διογκώνονται και από άτυπους αντιπροσώπους (proxies) του Κρεμλίνου, είτε πρόκειται για τον πρώην ηγέτη των Εργατικών Τζέρεμι Κόρμπιν είτε για τον Ελον Μασκ, κάθε φορά που η Ουκρανία σημειώνει μια νέα επιτυχία στο πεδίο. «Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι το άγχος που δημιουργείται από αυτές τις επαναλαμβανόμενες απειλές έχει ήδη διαμορφώσει την αμερικανική και ευρωπαϊκή πολιτική απέναντι στην Ουκρανία, όπως ακριβώς έπρεπε να συμβεί», υποστηρίζει.

Λόγω αυτού του φόβου επέλεξε η Δύση να δώσει κάποια όπλα στην Ουκρανία και να μη δώσει κάποια άλλα. «Γιατί όχι αεροπλάνα; Γιατί όχι προηγμένα τανκς; Επειδή ο Λευκός Οίκος, η γερμανική κυβέρνηση και άλλες κυβερνήσεις φοβούνται ότι ένα από αυτά τα όπλα θα περνούσε μια αόρατη κόκκινη γραμμή και θα έκανε τη Ρωσία να σκεφτεί τα πυρηνικά αντίποινα. Ο φόβος διαμορφώνει και τις τακτικές. Γιατί οι Ουκρανοί δεν στοχεύουν συχνότερα τις στρατιωτικές βάσεις ή υποδομές στο ρωσικό έδαφος που χρησιμοποιούνται για να  τους επιτίθενται; Επειδή οι δυτικοί εταίροι της Ουκρανίας ζήτησαν από τους ηγέτες της να μην το κάνουν, λόγω του φόβου, ξανά, της κλιμάκωσης», εξηγεί η Απλμπάουμ.

Επιπρόσθετα ο φόβος των πυρηνικών όπλων έχει ως αποτέλεσμα να θεωρούνται λιγότερο αποτρόπαιες, ωσάν να μην απαιτούν μια ξεκάθαρη και σκληρή απάντηση, οι όποιες μη πυρηνικές ενέργειες μαζικής βίας και τρόμου της Ρωσίας. Στην παρούσα φάση οι Ρώσοι βάλλουν κατά βασικών υποδομών, επιδιώκοντας να αφήσουν εκατομμύρια Ουκρανούς χωρίς ηλεκτρικό και νερό, εξέλιξη που θα μπορούσε να προκαλέσει μαζική απώλεια ζωών, ακόμη και παρόμοιου μεγέθους με τις απώλειες που θα προκαλούσε ένα πλήγμα με κάποιο τακτικό πυρηνικό όπλο.

Επικρίνοντας, ουσιαστικά, τη Δύση για τους φόβους της, η Απλμπάουμ αναφέρει πως εάν μια τρομοκρατική οργάνωση σε κάποια δυτική χώρα απειλούσε να ανατινάξει ένα φράγμα (όπως κατηγορούν οι Ουκρανοί τους Ρώσους ότι προετοιμάζονται να κάνουν για να πλημμυρίσουν τη Χερσώνα) το κύριο μέλημα όλων θα ήταν να αποτραπεί πάση θυσία η απειλή. «Αλλά επειδή αυτή είναι η Ρωσία και επειδή αυτά είναι απλά συμβατικά όπλα, δεν σκεφτόμαστε με όρους αντιποίνων ή απάντησης. Αισθανόμαστε ανακουφισμένοι, κατά κάποιο τρόπο, που οι άνθρωποι θα πεθάνουν επειδή θα παγώσουν σε διαμερίσματα χωρίς θέρμανση ή θα πνιγούν σε μια τεχνητή πλημμύρα και όχι από ένα πυρηνικό πλήγμα».

Το χειρότερο, όμως, όσον αφορά αυτόν τον φόβο που καθορίζει την αντίληψη της Δύσης για τον πόλεμο καθώς και την στάση της απέναντι στην Ουκρανία, είναι ότι κανένας δεν γνωρίζει κατά πόσο είναι αποτελεσματικές οι όποιες αντιδράσεις της Δύσης. Δεν γνωρίζουμε κατά πόσο η αποστολή μαχητικών αεροσκαφών στο Κίεβο θα οδηγούσε όντως σε πυρηνική κλιμάκωση, ούτε αν το γεγονός ότι δεν αποστέλλονται οπλικά συστήματα μεγαλύτερου βεληνεκούς στην Ουκρανία αποτρέπει, εν τέλει, τον Πούτιν από το να προβεί στη χρήση πυρηνικών όπλων.

Σύμφωνα με την αρθρογράφο, ενδέχεται, μάλιστα, κάποιες από αυτές τις αποφάσεις να είχαν ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα, ενθαρρύνοντας τον Πούτιν να πιστεύει ότι η αμερικανική βοήθεια προς την Ουκρανία όχι μόνο θα είναι περιορισμένης έκτασης αλλά και πως σύντομα θα τερματιστεί. Δεν αποκλείεται οι Ρώσοι να συνεχίζουν να πολεμούν στην Ουκρανία, επειδή οι Ουκρανοί επιλέγουν, υπό τις πιέσεις των Δυτικών, να μη βάλλουν απευθείας κατά της Ρωσίας και των πολιτών της στο πλαίσιο της προσπάθειάς τους να αμυνθούν. Ενδέχεται, επίσης, οι πυρηνικές ανησυχίες της Δύσης να ενθαρρύνουν το Κρεμλίνο να προβεί σε περαιτέρω μη πυρηνικές φρικαλεότητες, με τον ρώσο πρόεδρο να είναι σε θέση να πιστεύει πως δεν θα κληθεί να λογοδοτήσει μόνο και μόνο επειδή δεν θα καταφύγει στη χρήση πυρηνικών όπλων. 

Συνυπολογίζοντας όλα αυτά η Απλμπάουμ σημειώνει πως «δεδομένης της αυξανόμενης δημοτικότητας της λέξης “αποτροπή” (restraint), πρέπει να εξετάσουμε πώς αυτή η έννοια μπορεί όχι μόνο να παρατείνει τον πόλεμο αλλά να οδηγήσει σε μια πυρηνική καταστροφή. Τι θα συμβεί αν οι εκκλήσεις για ειρήνη ενισχύουν πραγματικά τη βαθιά πεποίθηση του Πούτιν, την οποία έχει εκφράσει πολλές φορές, ότι η Δύση είναι αδύναμη και εκφυλισμένη;».

Και θυμίζει πως ακόμη και πριν από τη ρωσική εισβολή, οι αποστολές οπλών από τη Δύση προς την Ουκρανία ήταν ήδη περιορισμένες, εξαιτίας παρόμοιων φόβων, κανένας δεν ήθελε να προκαλέσει τη Ρωσία, προσφέροντας στο Κίεβο, εξαιρετικά προηγμένα οπλικά συστήματα. Ωστόσο, αυτή η προσοχή εκ των υστέρων αποδείχθηκε καταστροφική. Καταρχάς γιατί ο Πούτιν σκέφτηκε πως η Δύση δεν θα συνέδραμε την Ουκρανία ενώ οι Ουκρανοί δεν είχαν προετοιμαστεί επαρκώς για μια ρωσική εισβολή.

«Αν είχαμε εξοπλίσει την Ουκρανία, θα μπορούσαμε να είχαμε αποτρέψει τις πολλές τραγωδίες που έχουν εκτυλιχθεί στα κατεχόμενα εδάφη. Αν είχαμε συνδράμει στο να καταστεί η Ουκρανία ένας δύσκολος στόχος, η εισβολή ενδέχεται να μην είχε πραγματοποιηθεί ποτέ», εικάζει η Απλμπάουμ.

Αναγνωρίζει, φυσικά, πως ο ισχυρισμός της δε μπορεί να αποδειχθεί. Ούτε μπορούμε να καταφύγουμε σε κάποιο εγχειρίδιο ή σε κάποια στρατιωτική θεωρία για να εξηγήσουμε αυτά τα ζητήματα, δεδομένου ότι στη Ρωσία δεν υπάρχουν θεσμοί που να ελέγχουν τη χρήση πυρηνικών όπλων, ούτε όργανα που να περιορίζουν τις εξουσίες του προέδρου. Το αν θα προβεί η Ρωσία στη χρήση πυρηνικών όπλων εξαρτάται μόνο από τον ίδιο τον Πούτιν και κανένας δεν μπορεί να γνωρίζει τι θα μπορούσε να τον ωθήσει ή να τον αποτρέψει να το κάνει.

Ο μόνος οδηγός που έχουμε είναι το παρελθόν, και δεδομένης της συμπεριφοράς του Πούτιν κατά το παρελθόν, «θα πρέπει τουλάχιστον να εξετάσουμε την πιθανότητα, εξοπλίζοντας την Ουκρανία, υποστηρίζοντας την Ουκρανία, να αποτρέψουμε επίσης τη χρήση πυρηνικών όπλων στην Ουκρανία», γράφει η Απλμπάουμ, ολοκληρώνοντας την ανάλυσή της. «Παρά τους λεονταρισμούς του περί μαρτυρίου, εάν ο Πούτιν πιστέψει ειλικρινά ότι μια ρωσική πυρηνική επίθεση θα έχει “καταστροφικές συνέπειες” […] τότε θα είναι πολύ λιγότερο πιθανό να την πραγματοποιήσει. Οσο λιγότερο φόβο επιδεικνύουμε, τόσο περισσότερο θα φοβάται ο ίδιος ο Πούτιν. Πρέπει να πιστέψει ότι ένα πυρηνικό χτύπημα θα ήταν η αρχή του τέλους του καθεστώτος του. Και πρέπει να το πιστέψουμε κι εμείς», θεωρεί η Αν Απλμπάουμ.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News