Μια συζήτηση για τη ζωή και τον θάνατο με τον νομπελίστα Βένκι Ραμακρίσναν μπορεί να δώσει απάντηση στο ερώτημα γιατί πεθαίνουμε; Ή, έστω, να προβλέψει πόσο θα μπορούσαμε να ζήσουμε;

Ο Βένκι Ραμακρίσναν, γράφουν οι Times του Λονδίνου, είναι ένας χορτοφάγος που πηγαίνει καθημερινά με το ποδήλατο στο εργαστήριό του στο Κέιμπριτζ, κοιμάται καλά και δεν καπνίζει. Κάνει, δηλαδή, ό,τι ορίζει το «αλφαβητάρι» της μακροζωίας και, στα 71 του, λέει ότι είναι «φιλοσοφημένος» για τον θάνατό του. Αλλά παίρνει επίσης φάρμακα για την υπέρταση, για την υψηλή χοληστερόλη και αντιθρομβωτικά…

Οι Times τον ρωτούν: «Αν στο τέλος της ζωής του υπήρχε ένα χάπι που θα ανέστρεφε το γήρας και θα του χάριζε κι άλλα χρόνια, θα το έπαιρνε;». Και εκείνος απαντά: «Ολοι θα μπαίναμε στον πειρασμό. Η θέληση να ζήσουμε περισσότερο είναι βαθιά ριζωμένη μέσα μας».

Αν μπορείς να ζήσεις στον Αρη, μπορείς και πάνω από τα 120

Θα μπορούσε ποτέ να υπάρξει ένα τέτοιο φάρμακο; «Εχω την αίσθηση ότι βρισκόμαστε στο κατώφλι ενός τέτοιου επιτεύγματος», λέει ο νομπελίστας Ραμακρίσναν. Και διευκρινίζει: «Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποιος επιστημονικός νόμος που μπορεί να εμποδίσει τον άνθρωπο να “σπάσει” το φράγμα των 120 ετών ζωής. Είναι κάτι που θα έβαζα στην ίδια κατηγορία με το να μπορείς να αποικίσεις τον Αρη. Δεν υπάρχει φυσικός νόμος που να λέει ότι δεν μπορείς. Αλλά είναι πολύ δύσκολο».

Ο μοριακός βιολόγος κέρδισε το βραβείο Νομπέλ Χημείας το 2009, για το έργο του σχετικά με την «αποκωδικοποίηση» της δομής του ριβοσώματος. Το ριβόσωμα είναι το τμήμα του κυττάρου που διαβάζει γενετικές οδηγίες και τις χρησιμοποιεί για την παραγωγή πρωτεϊνών. Το ριβόσωμα είναι αυτό που «ευθύνεται» για το χρώμα των ματιών μας, τον χτύπο της καρδιάς μας και τις «στροφές» του μυαλού μας.

Γιατί πεθαίνουμε;

Αφού ανακάλυψε ένα από τα τόσο σημαντικά μυστικά της ζωής, ο Ραμακρίσναν στράφηκε στον θάνατο και τις αιτίες που οδηγούν τη ζωή στο τέλος της. Το βιβλίο του με τίτλο «Why we die» (Γιατί πεθαίνουμε) έχει χαρακτηριστεί μια πρωτοποριακή εξερεύνηση της επιστήμης της γήρανσης και της θνησιμότητας. Το βιβλίο αποτυπώνει τη μεγάλη πρόοδο της επιστήμης στην κατανόηση της γήρανσης και εξετάζει το πόσο δυνατό (και εφικτό) είναι να «ξεγελαστούν» η αρρώστια και ο θάνατος και να παραταθεί η ζωή πολύ πέρα από τα σημερινά όριά της.

Οι θρησκείες και οι έμποροι της αθανασίας

«Η γνώση του θανάτου είναι τόσο τρομακτική, που περνάμε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας αρνούμενοι τον θάνατο», γράφει ο διακεκριμένος μοριακός βιολόγος και τονίζει ότι όλα τα μεγάλα κοινωνικά και (κυρίως) θρησκευτικά δόγματα έχουν αφετηρία την άρνηση του θανάτου:

Οι Αιγύπτιοι έχτιζαν τις πυραμίδες για να προετοιμάσουν τους φαραώ για τη μετά θάνατον ζωή. Οι κινέζοι αυτοκράτορες θάφτηκαν με στρατούς από τερακότα για να υπερασπιστούν τα σώματά τους μέχρι την αναγέννηση. Η ινδουιστική θρησκεία έχει ως επίκεντρο τη μετενσάρκωση και το κάρμα, ο χριστιανισμός μιλά για Παράδεισο και Κόλαση, το Ισλάμ περιγράφει τον κήπο της αιώνιας ειρήνης…

Στη σύγχρονη εποχή, όπου η θρησκεία «ατονεί», το κενό στη σχέση του ανθρώπου με τον θάνατο δεν το καλύπτουν ιερείς και προφήτες, αλλά «έμποροι αθανασίας», όπως τους περιγράφει ο Ραμακρίσναν, που «εκμεταλλεύονται το άγχος των ανθρώπων για το γήρας και τον θάνατο».

Από την άλλη, ο ίδιος τονίζει στους Times ότι υπάρχει και η πραγματική ελπίδα που βασίζεται στην επιστημονική πρόοδο και όσα έχουν επιτύχει τα τελευταία πενήντα χρόνια η Μοριακή Βιολογία και η Γενετική.

Τι μας λέει, λοιπόν, η επιστήμη για τον θάνατο;

Ο θάνατος –αν εξαιρέσει κανείς την ασθένεια και τυχαία γεγονότα όπως το να σε φάει ένα… ένα λιοντάρι– είναι αποτέλεσμα της γήρανσης. Αλλά αυτό ακούγεται πολύ απλοϊκό για επιστήμονες του βεληνεκούς του Βένκι Ραμακρίσναν.

«Η γήρανση είναι μια συσσώρευση χημικών ελαττωμάτων που κάνει τα κύτταρα να δυσλειτουργούν. Σκεφτείτε τη γήρανση ως συσσώρευση βλάβης στα κύτταρα, βλάβη που επηρεάζει την ικανότητά των κυττάρων να λειτουργούν, να επικοινωνούν μεταξύ τους, να αναγεννώνται», λέει ο Ραμακρίσναν.

Οταν είμαστε νέοι, τα κύτταρα του σώματός μας αναγεννώνται φυσικά. Σταδιακά όμως η δυνατότητα αναγέννησης φθίνει και τελικά σταματά. Τα γερασμένα κύτταρα καταστρέφονται και πεθαίνουν. Οπως λέει ο Ραμακρίσναν στους Times, η ζωή κινείται ανάμεσα στο «σταδιακά» και το απότομα. «Το σώμα γερνά σταδιακά και πεθαίνει απότομα…».

Η έρευνα για τη μακροζωία στρέφεται εν πολλοίς γύρω από αυτό το δίπολο, προσπαθώντας να βάλει στο κάδρο και τη φθορά που προκαλείται από τις ασθένειες –π.χ. καρκίνος ή Αλτσχάιμερ–  και πώς αυτή η φθορά ξεχωρίζει από τη φθορά του γήρατος (που μας αφορά όλους).

Ο θάνατος είναι μέρος της εξελικτικής διαδικασίας

Η εξέλιξη του ανθρώπου δεν τον προορίζει να ζήσει για πάντα. Οπως εξηγεί ο νομπελίστας επιστήμονας, «αυτό που ενδιαφέρει την εξέλιξη είναι να πολλαπλασιαστούμε και να μεταδώσουμε τα γονίδιά μας στις επόμενες γενιές. Σε όρους εξέλιξης, δεν υπάρχει κανένα όφελος στο να ζήσουμε περισσότερο». Ομως αυτές οι διαδικασίες θα μπορούσαν να ξεπεραστούν.

Ο Ραμακρίσναν δεν ενδιαφέρεται για την αθανασία. Η έρευνά του –μάλλον και η φιλοσοφία του– επικεντρώνεται στις κυτταρικές και μοριακές διεργασίες που διέπουν τη γήρανση και τις ασθένειες, με στόχο όχι την ανατροπή τους για επ’ αόριστον επιμήκυνση της ζωής, αλλά τη διαχείρισή τους για καλύτερη ποιότητα ζωής.

Του χρόνου βγαίνει στη σύνταξη και, όπως λέει, ζει ήδη αρκετά, σχεδόν το διπλάσιο από τους προγόνους του. «Ο κίνδυνος της ολοένα μεγαλύτερης μακροζωίας είναι η δημιουργία μιας στάσιμης κοινωνίας, στην οποία οι ηλικιωμένοι ξοδεύουν πόρους και προσκολλώνται σε θέσεις επιρροής. Θα συνταξιοδοτηθώ τον επόμενο χρόνο. Εξακολουθώ να τα πηγαίνω καλά – το εργαστήριό μου εξακολουθεί να δημοσιεύει σε καλά περιοδικά. Αλλά ένας 35χρονος θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα εντελώς νέο πεδίο».

Εννοεί το Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας του Ιατρικού Ερευνητικού Συμβουλίου στο Κέιμπριτζ, όπου εργάζεται για 25 χρόνια και το όποιο έχει «βγάλει» 12 Νομπέλ – σε αυτά περιλαμβάνεται και το βραβείο που κέρδισαν το 1962 οι Φράνσις Κρικ και Τζέιμς Γουάτσον για την ανακάλυψη της δομής του DNA.

Αλλά δηλώνει έτοιμος να το αφήσει για να ταξιδέψει, να διαβάσει και να περάσει περισσότερο χρόνο με τα παιδιά και τα εγγόνια του. Και ελπίζει, όπως λέει στους Times, να έχει την ίδια πορεία με τον πατέρα του που είναι 98 και ακόμη ζει σχετικά ανεξάρτητα.

Οπως το θέτει ο Ραμακρίσναν: «Οσο περιμένουμε να λυθεί το πρόβλημα του θανάτου, μπορούμε να απολαύσουμε τη ζωή σε όλη την ομορφιά της».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News