Στη φροντισμένη σελίδα του στη Wikipedia θα βρει κανείς όποια πληροφορία χρειάζεται για την επαγγελματική πορεία και τα επιτεύγματα του Μιχάλη Τσαμάζ, του επί 13 χρόνια προέδρου και διευθύνοντος συμβούλου του Ομίλου ΟΤΕ. Ακόμη και την ανακοίνωση της περασμένης Πέμπτης, ότι αποχωρεί από τη θέση το προσεχές καλοκαίρι, με τη λήξη του συμβολαίου του.

Στο προφίλ του στο LinkedIn, όμως, μας περιμένει μια έκπληξη: στην αρχή της επαγγελματικής του πορείας, αμέσως μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του, ο σημαντικότερος και πιο επιτυχημένος έλληνας μάνατζερ της γενιάς του έκρινε σκόπιμο να προσθέσει τη θητεία του στον Ελληνικό Στρατό: «Ανθυπολοχαγός (αντιαεροπορικό πυροβολικό) – Ελληνικός Στρατός · Πλήρης απασχόληση · Απρ 1984 – Αύγ. 1986 · 2 χρόνια 5 μην – Ελλάδα – Διοίκηση αντιαεροπορικής μονάδας. Διαχείριση του γραφείου logistics, μεταφορών και προμηθειών καθώς και συντήρηση κτιρίων. Βοηθός του διοικητή της ΑΣΔΕΝ».

Μοιάζει λίγο «περίεργο», για έναν μάνατζερ του (διεθνούς) βεληνεκούς και των περγαμηνών που έχει ο Μιχάλης Τσαμάζ, να θεωρεί ως πρώτο επαγγελματικό βήμα τη στρατιωτική θητεία του. Ποιος, αλήθεια, βάζει τον «στρατό» στο LinkedIn; Μόνο κάποιος που εκτιμά ως ωφέλιμο τον χρόνο που πέρασε εκεί και κρίνει ότι δεν ήταν «χαμένος» – όπως, κακά τα ψέματα, θεωρούμε οι περισσότεροι. Μόνο εκείνος που αναγνωρίζει ότι η θητεία του «έδωσε» πράγματα, τα οποία στη συνέχεια αξιοποίησε στην πορεία προς την κορυφή.

Και τι μπορεί να προσφέρει ο στρατός σε έναν 25χρονο, σπουδαγμένο στον Καναδά, πτυχιούχο στη Διοίκηση Επιχειρήσεων; Την εσωτερική και γενική πειθαρχία; Την προσήλωση στον στόχο; Τη δύναμη της υπομονής; Την αίσθηση του καθήκοντος απέναντι σε κάτι μεγαλύτερο από τον ίδιο; Την αίσθηση της ατομικής ευθύνης, αλλά και εκείνης απέναντι στην ομάδα;

Ολα αυτά, ο Μιχάλης Τσαμάζ τα «έβγαλε» και τα «βγάζει» στον τρόπο με τον οποίο διοικεί. Το επιβεβαιώνουν οι άνθρωποι που έχουν ζήσει από κοντά τον γεννημένο στην Καισαριανή και μεγαλωμένο στον Αγιο Δημήτριο (Μπραχάμι) γιο μιας Χανιώτισσας και ενός μικρασιατικής καταγωγής (Φιλαδέλφεια) μηχανικού σε λατομείο. Και όλα αυτά προφανώς συνέβαλαν στο να αναδείξει τον Ομιλο ΟΤΕ σε εθνικό πρωταθλητή, πολύ δυνατό περιφερειακό παίκτη στις νέες τεχνολογίες και πολύτιμο πετράδι στη «μήτρα» της «μαμάς» Deutsche Telekom.

Το όραμα και ένα βουνό

Οταν, πάντως, ο 64χρονος σήμερα μάνατζερ ανέλαβε τη θέση του προέδρου και διευθύνοντος συμβούλου στον Ομιλο, το 2010, τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά. Η χώρα έμπαινε για τα καλά στη μεγάλη οικονομική κρίση και ο ΟΤΕ στη δεύτερη φάση του απογαλακτισμού του από το κρατικό management. Την πρώτη είχε αναλάβει ο Παναγής Βουρλούμης, τον οποίο διαδέχθηκε ο Τσαμάζ, μετά από εννέα χρόνια στον Οργανισμό.

Τότε, λοιπόν, πριν από 13 χρόνια, ο ΟΤΕ, ως πρώην κρατικό μονοπώλιο, κουβαλούσε ακόμη βαριές δομές και διαδικασίες, πολύ υψηλό κόστος λειτουργίας και έλλειψη ανταγωνιστικότητας. Μόνο εκείνη τη χρονιά έχασε 500.000 πελάτες και είχε μείωση εσόδων 8%. Με τον καθαρό δανεισμό στα 4,3 δισ. ευρώ και ετήσιο κόστος προσωπικού 1 δισ. ευρώ (μόνο για την Ελλάδα!), η αποστολή του Τσαμάζ έμοιαζε με ένα πολύ ψηλό βουνό, τις κακοτράχαλες πλαγιές του οποίου έπρεπε να ανέβει και να κατέβει ξυπόλητος.

«Υπάρχουν δύο τρόποι αντιμετώπισης της κρίσης: είτε παίζεις άμυνα και ελπίζεις για το καλύτερο, είτε αντιμετωπίζεις την κρίση ως ευκαιρία, καταλήγεις σε μια συγκεκριμένη στρατηγική και βγαίνεις στην επίθεση» έλεγε τότε ο Τσαμάζ. Στη Γενική Συνέλευση του 2011, μιλώντας προς τους μετόχους, έδειξε ποια θα ήταν η δική του επιλογή: «Στην Ελλάδα θα πρέπει να συνεχιστεί ο μετασχηματισμός του ΟΤΕ με ακόμα πιο εντατικούς ρυθμούς, έτσι ώστε να ετοιμαστεί για να συγχωνευθεί, όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες, με την COSMOTE. Οραματιζόμαστε ο ΟΤΕ του αύριο να είναι μια Εταιρεία μοντέρνα, ευέλικτη, αποτελεσματική. Πρώτη στην προτίμηση των καταναλωτών. Να απαντάει στις ανάγκες τους πληρέστερα από κάθε άλλη εταιρεία. Να αποτελεί πρότυπο και με τις απαραίτητες επενδύσεις να οδηγεί την τεχνολογική εξέλιξη της χώρας μας».

Case study στο Harvard Business School

Το ότι τα κατάφερε είναι μόνο μια κουβέντα. Οι αριθμοί κάποιες φορές λένε την αλήθεια, και στην περίπτωση του ΟΤΕ η σύγκριση του τότε με το τώρα είναι απολύτως ενδεικτική για τα έργα και τις ημέρες του Μιχάλη Τσαμάζ στο «τιμόνι» του:

• Κεφαλαιοποίηση: €1,4 δισ. το 2011, €5,9 δισ το 2023
• Πορεία μετοχής OTE 2012 – 2023: +380%
• Καθαρός δανεισμός: €4,3 δισ το 2010, €0,446 δισ. το 2023 (-89,6%)
• Επενδύσεις 2010-2023: €6,6 δισ
• Κόστος εθελουσιών 2010-2023: €1 δισ
• Κόστος προσωπικού (Ελλάδα): €0,97 δισ το 2010, €0,31 δισ το 2023 (-68%)
• Ευρυζωνικοί πελάτες (Ελλάδα): 1,11 εκατ. το 2010, 2,3 εκατ. το 2023 (+107%)
• Πελάτες TV (Ελλάδα): 50.000 το 2010, 665.000 το 2023
• Δίκτυο COSMOTE Fiber: 46.000 χλμ. οπτικών ινών σε όλη την Ελλάδα
• Υποδομή Fiber the home (FTTH/ οπτικές ίνες): Διαθέσιμη σε 1,3 εκατ. νοικοκυριά και επιχειρήσεις έως το τέλος 2023

Ολα αυτά, όπως και πολλά ακόμη που δεν χωράνε σε ένα σημείωμα, συνιστούν τον μετασχηματισμό του ΟΤΕ από έναν τηλεπικοινωνιακό πάροχο σε κορυφαίο τεχνολογικό όμιλο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης – μέσα στην κρίση. Το πώς συνέβη αυτό έγινε πρόσφατα case study στο περίφημο Harvard Business School. H μελέτη της κορυφαίας στο είδος της σχολής «OTE: Managing in Times of National Crisis» είναι διαθέσιμη σε φοιτητές και καθηγητές (σε δύο μέρη, εδώ και εδώ), ώστε να διδάσκεται στο Harvard και σε άλλα πανεπιστήμια ανά τον κόσμο ως παράδειγμα διοίκησης σε δυσμενή οικονομικά περιβάλλοντα.

Ανάμεσα στα πολλά που μπορεί να μάθει κανείς εκεί είναι πώς ο Μιχάλης Τσαμάζ κατάφερε να έρθει σε συμφωνία με τα σωματεία εργαζομένων στον ΟΤΕ για την υπογραφή πρωτοποριακών Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας, που προέβλεπαν μείωση μισθών με διασφάλιση θέσεων εργασίας.

Η εξίσωση της επιτυχίας

Αν υπήρχε ένα case study για τα προσόντα του ως μάνατζερ, σίγουρα θα εστίαζε στη διορατικότητα και στην ενσυναίσθηση. Για το πρώτο μιλούν τα όσα πρώτος ο ΟΤΕ με αυτόν στο τιμόνι έκανε και πέτυχε. Για το δεύτερο παραπέμπουμε σε λόγια δικά του, καθώς και των συνεργατών του.

Ο Μιχάλης Τσαμάζ ακολουθεί τον κανόνα «να διοικείς τον κόσμο με τον τρόπο που θα ήθελες να σε διοικήσουν». Είναι μεν απαιτητικός, αλλά και δίκαιος, καθώς αναγνωρίζει πάντα τη συνεισφορά των συνεργατών του. Φημίζεται, άλλωστε, για τη δημιουργία επιτυχημένων ομάδων και την ανάπτυξη στελεχών, πολλά από τα οποία «τροφοδοτούν» τόσο την αγορά όσο και την Deutsche Telekom.

Για την επιλογή των συνεργατών του το βασικότερο κριτήριο είναι το αποτέλεσμα της εξίσωσης:  (Ταλέντο + Εξάσκηση) * Στάση = Πρωταθλητής. Οπου «στάση» ο χαρακτήρας και ο τρόπος με τον οποίο ο υποψήφιος συνεργάτης στέκεται απέναντι στη ζωή. Η προσωπικότητα, δηλαδή, έχει τη μεγαλύτερη σημασία για τον Μιχάλη Τσαμάζ. Τόση που, όπως ο ίδιος λέει, «κάνω την τελική συνέντευξη ανεξαρτήτως της ιεραρχίας για όλες τις σημαντικές θέσεις. Θέλω να έχω άποψη για τους ανθρώπους που φέρνουμε στην εταιρεία. Δεν θα τον ελέγξω ως προς τα τυπικά προσόντα, αλλά αν έχω βασική αντίρρηση ως προς την προσωπικότητα, τότε θα βάλω βέτο».

Και κάτι ακόμη, ενδεικτικό της δικής του στάσης απέναντι στο μέλλον: «Λέω στους νέους managers και τους συνεργάτες μου να μη φοβούνται να προσλαμβάνουν ανθρώπους καλύτερους από αυτούς. Εάν δεν έχεις πραγματικά αυτό το κόμπλεξ, τότε λες: Αυτός είναι καλύτερος από μένα; Θα μπορούσε να μου πάρει τη θέση; Θα μπορούσε να πάει και πιο ψηλά από μένα; Ναι, θα μπορούσε. Τότε πρόσλαβέ τον».

Σύμφωνα με τον Τσαμάζ, μια ομάδα λειτουργεί σωστά και είναι επιτυχημένη όταν έχει ισορροπία μέσα από τη διαφορετικότητα κάθε μέλους της και υπάρχει κουλτούρα συνεργασίας. Και ο ηγέτης; «Ο ηγέτης πρέπει να εμπνέει εμπιστοσύνη» λέει. «Η εμπιστοσύνη χτίζεται μέσω της ειλικρίνειας και της ακεραιότητας. Πρέπει να συμπεριφερόμαστε στους ανθρώπους μας όπως θα θέλαμε να μας συμπεριφερθούν. Πρέπει να μας εμπιστεύονται αλλά και να τους εμπιστευόμαστε. Μην παρεξηγηθώ, ο στόχος δεν είναι η συμπάθεια, αλλά ο σεβασμός. Και ο σεβασμός δεν επιβάλλεται. Κερδίζεται».

Οι μεγάλες επιτυχίες και «αδυναμίες» του

Οντως, τον Μιχάλη Τσαμάζ μπορεί να τον συμπαθείς, μπορεί και όχι, μπορεί να τον θαυμάζεις ή να τον φθονείς, αλλά δεν μπορείς να μην τον σέβεσαι για όσα έχει πετύχει. Πρώτος αυτός αναγνώρισε την τάση και δρομολόγησε τη σύγκλιση των υπηρεσιών σταθερής, κινητής και, στη συνέχεια, της τηλεόρασης. Ηταν ο πρώτος στον κλάδο που μίλησε για την εμπειρία του πελάτη (customer experience) και όχι του συνδρομητή, και έθεσε νέα δεδομένα στον σχεδιασμό προϊόντων και υπηρεσιών, όπως και στην εξυπηρέτηση.

Πολύ νωρίς ο ίδιος έθεσε ως στρατηγικό στόχο τον ψηφιακό μετασχηματισμό του ΟΤΕ, όπως επίσης πολύ νωρίς, το 2012, έθεσε τον Ομιλο σε τροχιά Βιώσιμης Ανάπτυξης. Ταυτόχρονα, επένδυσε στην αξία του ICT (Information & Communication Technology) ως αναγκαιότητα για τον μετασχηματισμό της χώρας, δίνοντας πλεονέκτημα στον ΟΤΕ, όταν δημόσιος και ιδιωτικός τομέας (άρχισαν να) αναζητούν συμπαίκτες για τον δικό τους μετασχηματισμό. Επί των ημερών του ο Ομιλος λάνσαρε υπηρεσίες και προϊόντα εκτός telecoms, διευρύνοντας σημαντικά το portfolio – και τα έσοδά του.

Πέρα, όμως, από τα αμιγώς επιχειρηματικά, υπάρχουν και δυο-τρία ακόμη επιτεύγματα για τα οποία ο Τσαμάζ αισθάνεται υπερήφανος. Το ένα είναι το COSMOTE HISTORY, το πρώτο κανάλι ντοκιμαντέρ αφιερωμένο αποκλειστικά στην ελληνική Ιστορία και τον πολιτισμό, που μετράει περισσότερες από 150 παραγωγές από το 2016. Το εμπνεύστηκε ο ίδιος «για να μας θυμίζει από πού ερχόμαστε και μέχρι πού μπορούμε να φτάσουμε», όπως λέει.

Το άλλο προσωπικό στοίχημα του Μιχάλη Τσαμάζ αφορούσε και αφορά στη νέα γενιά, στην οποία το πρόγραμμα Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης του Ομίλου δίνει μεγάλο βάρος – ήταν, μάλιστα, το μοναδικό μπάτζετ που δεν γνώρισε μείωση στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Χάρη στον ίδιο τον Τσαμάζ και με δωρεές του ΟΤΕ δημιουργήθηκαν 22 τμήματα επειγόντων περιστατικών για παιδιά σε νοσοκομεία της χώρας (μεταξύ των οποίων και το Παίδων). Κάθε χρόνο περιθάλπουν περισσότερα από 100.000 παιδιά.

Επίσης, από το 2002 και κάθε χρόνο ο ΟΤΕ προσφέρει σε πρωτοετείς φοιτητές 30 υποτροφίες για σπουδές στην Ελλάδα, με βάση κοινωνικά και οικονομικά κριτήρια. Ο νυν πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του ΟΤΕ, πατέρας δύο παιδιών, παρευρίσκεται ανελλιπώς στις τελετές επίδοσης των υποτροφιών, κάθεται με τους φοιτητές, τους ακούει και συζητά μαζί τους.

Κάπου εδώ ξαναβρίσκουμε τον στρατό, για τον οποίο ο Μιχάλης Τσαμάζ έχει ιδιαίτερη ευαισθησία και ως επικεφαλής του ΟΤΕ. Από τη θέση του φρόντισε και φροντίζει οι υπηρεσίες του Οργανισμού να παρέχουν κάθε δυνατή βοήθεια στις επιχειρήσεις των Ενόπλων Δυνάμεων για την επιτήρηση και ενίσχυση της φύλαξης των συνόρων, χερσαίων και θαλάσσιων. Αναγνωρίζοντας τη συμβολή του στο έργο αυτό, οι Ενοπλες Δυνάμεις τον επιβράβευσαν τον περασμένο Απρίλιο με τον βαθμό του εφέδρου λοχαγού Πυροβολικού. Τα διακριτικά επέδωσαν ο τότε υφυπουργός Εθνικής Αμυνας Νίκος Χαρδαλιάς και ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ Κωνσταντίνος Φλώρος.

Για έναν «στρατηγό» του επιχειρείν, ο βαθμός του εφέδρου λοχαγού Πυροβολικού μοιάζει μικρός. Για τον ίδιο τον Μιχάλη Τσαμάζ, όμως, ήταν μια από τις μεγαλύτερες τιμές που γνώρισε στη ζωή του. Τη βρίσκετε επίσης στο προφίλ του στο LinkedIN.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News