Πρόσφατα, κυκλοφόρησε ένα βίντεο, με το οποίο ο Τζο Μπάιντεν, πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ και πιθανός υποψήφιος για την Προεδρία το 2020, έκανε μια δήλωση σχετικά με τον προσωπικό χώρο. «Τα κοινωνικά πρότυπα έχουν αρχίσει να αλλάζουν», είπε. «Εχουν μετατοπιστεί, και έχουν μπει καινούργια όρια σχετικά με την προστασία του προσωπικού χώρου, το αντιλαμβάνομαι».

Με τη δήλωσή του ο Μπάιντεν απάντησε στους ισχυρισμούς δύο γυναικών ότι τις έκανε να νιώσουν άβολα καθώς τις πλησίασε πάρα πολύ ενώ επίσης άπλωσε επάνω τους τα χέρια του… Και εν μέρει αναγνώρισε δημόσια ότι οι κοινωνικοί κανόνες αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου μαζί με τις αντιλήψεις για το πόση φυσική επαφή είναι επιτρεπτή και πού βρίσκονται τα όρια του προσωπικού χώρου.

Τα τελευταία χρόνια η δυναμική των αγγιγμάτων έχει ερευνηθεί εξαντλητικά από τους επιστήμονες. Ηδη από την δεκαετία του 1960,  ο αμερικανός ανθρωπολόγος Εντουαρντ Χολ περιέγραψε τα βασικά στοιχεία του κοινωνικού χώρου, βασισμένος σε έρευνα στην Ευρώπη, την Ασία και αλλού.

Σε κάθε έναν από εμάς, γράφει ο Χολ στο βιβλίο του «The Hidden Dimension», αντιστοιχεί μια ζώνη περίπου μισού μέτρου και αυτός ο πολύ «στενός χώρος», όπως τον ονόμασε, προορίζεται για τους στενούς φίλους και την οικογένειά μας. Ο «προσωπικός χώρος», από μισό έως ενάμιση μέτρο είναι ανοιχτός σε γνωστούς και συναδέλφους. Και ο «κοινωνικός χώρος», από ενάμιση μέτρο έως τρεισήμισι μέτρα, είναι η κατάλληλη απόσταση για τους ξένους ή τους νέους συναδέλφους…

Αυτές οι ζώνες, γράφουν οι New York Times, φαίνεται ότι συνδέονται με την εξελιγμένη αίσθηση χωρικής ασφάλειας του εγκεφάλου. Περιοχές εγκεφάλου όπως η αμυγδαλή, η οποία καταγράφει απειλές, ενεργοποιούνται αυτόματα όταν κάποιος περνάει το όριο.

Το 2009, επιστήμονες του εγκεφάλου στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας ανέφεραν την περίπτωση μιας γυναίκας με γενετική πάθηση που είχε καταστρέψει την αμυγδαλή της. Ο «κοινωνικός χώρος» της ήταν ένα κλάσμα του κανονικού, και οι ξένοι μπορούσαν να την πλησιάσουν στα 30 εκατοστά χωρίς να της προκαλέσουν δυσφορία.

Οι παραπάνω αποστάσεις αποτελούν μέσους όρους και ποικίλλουν ανάλογα με τον άνθρωπο, τον πολιτισμό και, πιθανόν, από γενιά σε γενιά. Σε ορισμένες χώρες της Νότιας Αμερικής, όπως η Αργεντινή και το Περού, ο «κοινωνικός χώρος» πέφτει περίπου στο μισό μέτρο, δηλαδή επιτρέπεται στους ξένους μια πιο στενή προσέγγιση. Η προσωπική εμπειρία έχει επίσης σημασία. Για παράδειγμα, κάποιος που έχει υποστεί παρενόχληση ή βία μπορεί να δίνει μεγαλύτερη σημασία στα όρια.

Ο Μπάιντεν, λοιπόν, σύμφωνα πάντα με τα αμερικανικά δεδομένα, ως ιδιοσυγκρασιακός πολιτικός, εισέβαλε στον πολύ «στενό χώρο» των ανθρώπων, σε μια εποχή -την εποχή του #MeToo, ας μην το ξεχνάμε- που η συζήτηση για τις ακατάλληλες επαφές έχει διογκωθεί και η ανάγκη για συγκατάθεση έχει αυξηθεί.

Οι άνθρωποι που έχουν την τάση να αγγίζουν τους άλλους και είναι άνετοι με αγκαλιές, γενικά το κάνουν επειδή γνωρίζουν πόσο ισχυρός μηχανισμός δημιουργίας δεσμού μπορεί να είναι μια τέτοια μορφή μη λεκτικής επικοινωνίας.

Είναι δύσκολο βέβαια να αμφισβητήσει κανείς τη δημοσιοσχεσίτικη χρήση της αγκαλιάς, αναρωτιέμαι όμως μήπως η μετρημένη με το υποδεκάμετρο απόσταση μεταξύ των ανθρώπων μόνο εμένα μου ακούγεται σαν ακόμα μια politically correct αμερικανιά με σοβαρή δόση υστερίας. Το σίγουρο είναι ότι ο αμερικανός ανθρωπολόγος, που όρισε την αποδεκτή απόσταση μεταξύ των ανθρώπων από το μισό μέτρο και πάνω δεν είχε μπει ποτέ σε ευρωπαϊκό μετρό πόσο μάλλον σε αθηναϊκό τρόλεϊ ή λεωφορείο σε ώρα αιχμής.

Την τελευταία δεκαετία, οι ψυχολόγοι έχουν πραγματοποιήσει πολλές έρευνες σχετικά με τις επιπτώσεις της επαφής. «Η αφή είναι η βασική γλώσσα της στοργής», δήλωσε ο Ντάχερ Κέλτνερ, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας, «Είναι ένας από τους πιο καθησυχαστικούς τρόπους επικοινωνίας. Μια αγκαλιά ή η ενθάρρυνση με ένα χτυπηματάκι στον ώμο από το κατάλληλο άτομο είναι πιο ισχυρή από τις λέξεις για την ανακούφιση του άγχους».

Ακόμα και μικρά αγγίγματα από εραστές ή φίλους έχουν ισχυρή επίδραση στον εγκέφαλο και στο σώμα, μειώνοντας άμεσα τα φυσικά σημάδια του άγχους και ενεργοποιώντας περιοχές του εγκεφάλου που είναι γνωστό ότι εμπλέκονται στη μείωση του φόβου και του άγχους. Διαπολιτισμικές έρευνες έχουν δείξει ότι σχεδόν κάθε άγγιγμα εραστή είναι ευχάριστο, όπως και οι περισσότερες φυσικές επαφές με φίλους. Ωστόσο, γενικά, οι ξένοι δεν επιτρέπεται να κάνουν κάτι περισσότερο από το άγγιγμα των χεριών. Η επαφή οποιουδήποτε άλλου τύπου ξεπερνάει τα όρια.

Σύμφωνα με τις κατηγορίες εναντίον του, λοιπόν, φαίνεται ότι ο Μπάιντεν με τις χειρονομίες του ξεπέρασε κατ’επανάληψη τα όρια. Η αποκάλυψη έκανε πολλές γυναίκες να θυμηθούν ανεπιθύμητες θωπείες στους ώμους και εναγκαλισμούς στο γραφείο. Βέβαια δεν προέρχονταν από ξένους αλλά από συναδέλφους (όχι απαραίτητα άνδρες), που συχνά τους είχαν σε εκτίμηση.

«Δεν είναι μόνο άβολο, αλλά προκαλεί και ένα είδος πανικού στη σκέψη τού τι πρόκειται να επακολουθήσει και πώς θα τα βγάλουμε πέρα με αυτή τη δύσκολη κατάσταση», δήλωσε στους New York Times η Λόρα Κέι, καθηγήτρια οικονομικών του Μπέρκλεϊ. Kαι πρόσθεσε: «Προφανώς, η ύπαρξη μιας σταθερής σχέσης εμπιστοσύνης αλλάζει το νόημα μιας αγκαλιάς ή ενός χτυπήματος στον ώμο προς μια πιο θετική κατεύθυνση. Αλλά κατά κανόνα το αγκάλιασμα ή το φιλί στο κεφάλι είναι παραβίαση των ορίων».

Μια ερώτηση χωρίς σαφή απάντηση από τους επιστήμονες είναι πώς το υποστηρικτικό άγγιγμα στον ώμο εκλαμβάνεται σταδιακά ως όλο και πιο τρυφερό και, από μερικούς ανθρώπους, ως σεξουαλικό και χυδαίο. «Αυτό που δεν γνωρίζουμε μετά από τόσο καιρό είναι το πώς φτάνει κανείς από το ένα σημείο στο άλλο», δήλωσε ο Κόαν. «Κανείς δεν το ξέρει. Δεν υπάρχει απλή απάντηση».

Ωστόσο ένα κενό βλέμμα, ένας κρύος ώμος ή μερικές αποτρεπτικές λέξεις μπορούν να διορθώσουν πολλά λάθη, ίσως τα περισσότερα από αυτά, που εν μέρει συμβαίνουν λόγω των τεράστιων διαφορών στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται το άγγιγμα από συνεργάτες ή συναδέλφους.

Αν πάντως, φτάσουμε στο σημείο με κάθε ενθαρρυντικό χτυπηματάκι στον ώμο ή με την πρόθεση (ούτε καν την πράξη) μιας ζεστής αγκαλιάς, να τιναζόμαστε στον αέρα και το μυαλό μας, αντί για τη στοργή, να πηγαίνει κατευθείαν σε σεξουαλική παρενόχληση και σε καταστάσεις #MeToo τότε είμαστε άξιοι της μοίρας μας ως κοινωνία.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News