Ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις για την ευέλικτη φύση και την ανθεκτική κράση του καπιταλισμού, αλλά και για τη σημερινή πολυμορφία του από χώρα σε χώρα σε Ανατολή και Δύση, έκανε στην ιταλική Repubblica ο ιουδαϊκής καταγωγής βρετανός ιστορικός Ντόναλντ Σασούν.

Η συζήτησή του με τους Ιταλούς περιστράφηκε γύρω από τη νοσηρότητα του κόσμου μας, όπως γράφει ο ίδιος και στο βιβλίο του «Νοσηρά συμπτώματα» («Morbid Symptoms»), δηλαδή γύρω από τα φλέγοντα ζητήματα της εποχής μας, όπως είναι το πλέγμα των μεγάλων κρίσεων μέσα στο περιβάλλον της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας: ο κορονοϊός και η ύφεση, η αναβίωση του εθνικισμού, η αντίδραση στις πολιτικές φιλελευθεροποίησης και, βέβαια, οι εισοδηματικές ανισότητες.

Η βασική του διαπίστωση όσον αφορά την κριτική στον καπιταλισμό είναι ότι τα μαρξικά (όχι τα μαρξιστικά, των επιγόνων) εργαλεία ανάγνωσής του είναι ξεπερασμένα: «Οι αντιφάσεις του καπιταλισμού που εντόπισε ο Μαρξ δεν αφορούν πλέον την ταξική πάλη» είπε ο ιστορικός, «αλλά την περιβαλλοντική βιωσιμότητα αυτής της ανάπτυξης». Εδωσε δηλαδή έμφαση στο πρόβλημα της παραγωγής αυτής καθαυτής πρωτίστως, από οικολογική σκοπιά, και όχι στο ζήτημα των παραγωγικών δυνάμεων και των συνεπαγόμενων παραγωγικών σχέσεων.

Οσο για την εξέλιξη του προλεταριάτου από την εποχή του Μαρξ μέχρι τις ημέρες μας, ο Σασούν είπε ότι το τοπίο είναι αγνώριστο, ανεστραμμένο: «Πριν από 150 χρόνια ήταν το 20% κερδισμένο από τον καπιταλισμό, ενώ σήμερα το 80% της κοινότητας είναι σε πολύ καλύτερη θέση από τους προγόνους τους». Και παρέθεσε τα αποδεικτικά στοιχεία: «Σχεδόν όλοι μπορούμε να έχουμε αυτοκίνητο, να αγοράσουμε κινητό τηλέφωνο ή τηλεόραση».

Θα μπορούσε όμως ο καπιταλισμός να είναι διαφορετικός; «Σήμερα είναι αδύνατον να κάνουμε προβλέψεις» αποφάνθηκε ο Σασούν. Εξάλλου τα δικά του επιστημονικά εργαλεία είναι άλλα: «Ως ιστορικός, παρατηρώ το παρελθόν, το οποίο είναι ήδη μια περίπλοκη υπόθεση».

Οπως ομολόγησε, η νοσηρότητα που στιγματίζει στο έργο του δεν αφορά τον κορονοϊό ή οποιαδήποτε άλλη παγκόσμια υγειονομική απειλή, αφού δεν είναι μάντης ο άνθρωπος, αλλά το παρόν μεταβατικό στάδιο του κόσμου μας. Μνημόνευσε την ιστορική φυσιογνωμία του ιταλικού εργατικού κινήματος, τον Αντόνιο Γκράμσι, συγκεκριμένα μία φράση του η οποία καταδεικνύει το μετέωρον του πράγματος: ότι η ασθένεια εμφανίζεται όταν το παλιό πεθαίνει και το νέο δεν μπορεί ακόμη να γεννηθεί. Εκεί βρισκόμαστε, λοιπόν.

Η πανδημία, για τον Σασούν, επιτάχυνε τη διαδικασία της δεδομένης οικονομικοπολιτικής και κοινωνικής νοσηρότητας (την οποία θα μπορούσαμε να την αποκαλέσουμε απερίφραστα και στυγνά παρακμή): «Οι αυταρχικοί ηγέτες, που συχνά εκλέγονται δημοκρατικά, εκμεταλλεύονται τον ιό για να επιβάλουν νόμους στραγγαλισμού της ελευθερίας» είπε, και παρατήρησε ότι «το εύθραυστον της Ευρώπης μετά το Brexit» επιδεινώνει περαιτέρω τη συνολική εικόνα. Αν θέλουμε να ξεπεράσουμε την κρίση, είπε ο Σασούν, πρέπει να αντιληφθούμε ότι χρειαζόμαστε την κρατική παρέμβαση. Ετσι εξαπέλυσε και αυτός τα πυρά του κατά του αγοραίου και ακραίου φιλελευθερισμού, συμφωνώντας με την κατηγορηματική θέση του Τζόζεφ Στίγκλιτς που ήδη έχει παρουσιάσει το Protagon. Το μεγαλύτερο βάρος που αναγκαστικώς θα πέσει στον ρόλο του Δημοσίου θα μετριάσει τον υποτιθέμενο πολιτικό ρόλο των αγορών, δηλαδή το κυρίαρχο στη Δύση δόγμα των τελευταίων δεκαετιών.

Το πρόβλημα του παραγωγικού καπιταλισμού, πάντως, είναι τώρα η αναπαραγωγή του κεφαλαίου σε συνθήκες οικολογικής καταστροφής: πώς είναι δυνατόν να ενισχυθεί περισσότερο η κατανάλωση (συνεπώς και τα ΑΕΠ, η ανάπτυξη) τη στιγμή που ο πλανήτης δεν αντέχει άλλο την επιβάρυνση από την υπερπαραγωγή. Ο Σασούν έδωσε ένα παράδειγμα εύλογο, ώστε να πάρουμε μία ιδέα ότι το σύστημα έχει όρια: «Σκεφτείτε τα εκατοντάδες εκατομμύρια των Κινέζων που έχουν αναδυθεί από τη φτώχεια τις τελευταίες δεκαετίες. Δικαίως θέλουν το ίδιο βιοτικό επίπεδο με τους Δυτικούς, να μετακινούνται με αυτοκίνητο και να διαθέτουν κλιματισμό. Μπορεί όμως ο κόσμος να αντέξει ενάμισι δισεκατομμύριο Κινέζους με το ίδιο βιοτικό επίπεδο με τους Καλιφορνέζους;»

Αντιμετωπίζοντας τις κρίσεις του, «ο καπιταλισμός επιλέγει συνεχώς νικητές και χαμένους» είπε ο ιστορικός. Οπότε τίθεται εξ αντικειμένου το ζήτημα της καταστροφής των παραγωγικών δυνάμεων σε κάθε κρίση που προκύπτει και με οποιαδήποτε αφορμή. Μιλάμε για τις μάζες (των Δυτικών πάντα) που να μεν είχαν «αυτοκίνητο, κινητό τηλέφωνο και τηλεόραση», ενώ οι παππούδες τους δεν είχαν, αλλά ξαφνικά και από τη μια στιγμή στην άλλη βρέθηκαν, βρίσκονται και θα βρεθούν απένταροι στον δρόμο. (Η Ελλάδα της δεκαετίας 2010 – 2020 είναι τυπικό παράδειγμα λουκέτων και ανεργίας.) Αλήθεια, σήμερα τι έχουν να πουν επ’ αυτού οι μαρξιστές.

«Οι μαρξιστές του σήμερα έχουν πολλά προβλήματα. Ο κόσμος έχει αλλάξει πάρα πολύ και πρέπει να γίνουν νέες αναλύσεις» ήταν η απόφανση του Σασούν. Και μπορεί στη Repubblica να χαρακτήρισε την ταξική πάλη παρωχημένη έννοια μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι, ωστόσο παραδέχθηκε ότι οι ανισότητες διευρύνονται αντί να συρρικνώνονται, φέροντας μάλιστα παραδείγματα όχι από τα τριτοκοσμικά γκέτο, αλλά από τα μισθολόγια των βρετανών επιστημόνων και από τον χώρο της Παιδείας γενικώς: «Μόνο εκείνοι που γεννιούνται σε μια πλούσια οικογένεια μπορούν να έρθουν να διδάξουν στο Λονδίνο. Ετσι έχουμε πνευματικές ελίτ, γεννήματα της ελίτ του κεφαλαίου».

Ο βρετανός ιστορικός προκλήθηκε από τους Ιταλούς ότι «συνομιλεί» με τον Μαρξ, παρ’ όλ’ αυτά. Η απάντησή του ήταν η εξής: «Είναι στάση που με οδηγεί να είμαι στο πλευρό των καταπιεσμένων, όχι των καταπιεστών. Στην πλευρά εκείνων που υφίστανται τις διακρίσεις, όχι εκείνων που κάνουν τις διακρίσεις. Αυτό δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι είμαι σοσιαλιστής. Ανήκω σε ένα ευρύτερο πεδίο στο οποίο ανέκαθεν αναγνώριζα τον εαυτό μου»…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News