Δεν υπάρχουν μόνον οι πρωταγωνιστές και οι πρωταγωνίστριες των Pandora Papers και όλων των λοιπών Papers που έχουν κοινοποιηθεί τα τελευταία χρόνια, φέρνοντας στο φως αποκαλυπτικά στοιχεία για την απόκρυψη πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ μέσω off shore εταιρειών προς όφελος «επιφανών» πολιτών της παγκόσμιας κοινότητας. 

Υπάρχουν επίσης οι κραταιές επιχειρήσεις όλου του κόσμου οι οποίες, δίχως, μάλιστα, να κρύβονται ή να παρανομούν, αποφεύγουν συστηματικά να καταβάλλουν τους φόρους που θα ήταν απόλυτα λογικό (με βάση τα κέρδη τους) να τους αναλογούν. Στην Ισπανία, για παράδειγμα, όπως επισήμανε η El Pais, το 2018 το 1/3 των 122 μεγαλύτερων ισπανικών πολυεθνικών κατέβαλε φόρο μικρότερο του 10% ενώ καμιά εικοσαριά επιχειρηματικοί όμιλοι ξεμπέρδεψαν με το κραυγαλέο 1,88%. 

Σύμφωνα με έκθεση του Tax Justice Network που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Νοέμβριο και επικαλείται η ισπανική εφημερίδα, κάθε χρόνο τα κράτη όλου του κόσμου χάνουν περισσότερα από 427 δισεκατομμύρια δολάρια σε φορολογικά έσοδα εξαιτίας της φοροαποφυγής ιδιωτών (182 δισ.) και των φορολογικών παρακάμψεων (245 δισ.) στις οποίες επιδίδονται οι πανίσχυρες πολυεθνικές. 

«Πολλοί από τους πλουσιότερους και πιο ισχυρούς ανθρώπους στον κόσμο, βρίσκονται εκ νέου στο προσκήνιο της δημοσιότητας για την καταφυγή σε μυστικούς φορολογικούς παραδείσους και τη χρήση εταιρικών δομών με στόχο την απόκρυψη πλούτου και την αποφυγή καταβολής φόρων», συνοψίζει και το The Conversation, υπενθυμίζοντας πως τα Pandora Papers είναι η τρίτη μεγάλων διαστάσεων διαρροή εγγράφων στα ΜΜΕ όλου του κόσμου, μετά τα Panama Papers που διέρρευσαν το 2016 και τα Paradise Papers που κοινοποιήθηκαν το 2017. Ωστόσο, «λίγα φαίνεται να έχουν αλλάξει στο μεσοδιάστημα», επισημαίνεται στο σχετικό άρθρο της διαδικτυακής δημοσιογραφικής επιθεώρησης. Τι μπορεί να γίνει, οπότε, ούτως ώστε να παταχθεί η μάστιγα της φοροαποφυγής;

Δικηγόροι και λογιστές στο στόχαστρο

Σε συνέντευξη που παραχώρησε στο The Conversation ο Ρόνεν Πάλαν, καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο City University του Λονδίνου, εξέφρασε μία ιδιαίτερα τολμηρή, ενδιαφέρουσα και λογική πρόταση: να διώκονται όχι μόνον όσοι φοροδιαφεύγουν αλλά επίσης και κυρίως όλοι όσοι καθιστούν δυνατή την φοροδιαφυγή/φοροαποφυγή, δηλαδή όλοι εκείνοι οι δικηγόροι και οι λογιστές που επιτρέπουν στις πολυεθνικές να καταβάλλουν το δυνατόν λιγότερους φόρους και στους ζάπλουτους και ισχυρούς όλου του κόσμου να μεταφέρουν τον πλούτο τους σε φορολογικούς παραδείσους. 

«Τα Pandora Papers αποδεικνύουν ότι φτάνουμε στα όρια τού τι μπορεί να γίνει με όπλο τη διαφάνεια δεδομένων (data transparency). Εάν δεν βρούμε έναν τρόπο να σφίξουμε τον κλοιό, αυτή δεν θα είναι η τελευταία διαρροή του είδους. Αυτό αναγνωρίζεται, τουλάχιστον εμμέσως, από το αυξανόμενο ενδιαφέρον που ο ΟΟΣΑ και άλλοι διεθνείς οργανισμοί δείχνουν για τη δίωξη όλων όσοι καθιστούν δυνατή τη φοροδιαφυγή/φοροαποφυγή, όχι μόνο εκείνων που φοροδιαφεύγουν», σημείωσε ο ειδικός από τη Βρετανία. «Ισως να ήρθε η ώρα να δημιουργήσουμε κάτι αντίστοιχο με ό,τι ισχύει στην ιατρική, ούτως ώστε, όποτε παραβιάζουν συγκεκριμένες προδιαγραφές όσοι διευκολύνουν τη μη καταβολή φόρων, να είναι δυνατή η δίωξή τους, ακόμη και σε χώρες που δεν επηρεάζονται άμεσα από τις δραστηριότητές τους. Εάν μετέβαιναν σε αυτές τις χώρες, θα συλλαμβάνονταν κατά την άφιξή τους», εξήγησε.

Ο Ρόνεν Πάλαν αναγνωρίζει πως σε πολλά μέρη του κόσμου, πρώην φορολογικούς παραδείσους, όπως η νήσος Τζέρσεϊ και τα νησιά Κέιμαν, η διαφάνεια ενισχύθηκε σημαντικά τα τελευταία χρόνια. «Αλλά οι επαγγελματίες που γνωρίζουν πώς να δημιουργούν δομές που καθιστούν δυνατή την φοροαποφυγή, συχνά εξακολουθούν να δραστηριοποιούνται σε αυτές τις χώρες, όπου δημιουργούν πολυεπίπεδες δομές που είναι εγγεγραμμένες εν μέρει εκεί και εν μέρει σε άλλα εδάφη με πιο χαλαρές προδιαγραφές όσον αφορά τη διαφάνεια, όπως ο Παναμάς και οι βρετανικές Παρθένοι Νήσοι – σέβονται, έτσι, το γράμμα αλλά όχι το πνεύμα του νόμου».

Εκθεση του ΟΟΣΑ

Κάθε άλλο παρά τυχαίο είναι, οπότε, το ότι τον περασμένο Φεβρουάριο δημοσιεύτηκε έκθεση του ΟΟΣΑ με τον τίτλο «Ending the Shell Game: Cracking Down on the Professionals Who Enable Tax and White Collar Crimes», όπου αναδεικνύεται η ανάγκη δίωξης των επαγγελματιών που διευκολύνουν τη διάπραξη φορολογικών και εταιρικών εγκλημάτων.

Ο Ρόνεν Πάλαν αναγνωρίζει πως είναι πιθανό (και συγχρόνως επικίνδυνο) το ενδιαφέρον των απλών πολιτών για παρόμοιου τύπου αποκαλύψεις να έχει φτάσει σε σημείο κορεσμού. Οι άνθρωποι γνωρίζουν εδώ και καιρό τι συμβαίνει, όποτε, πλέον, αδιαφορούν. 

Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει πως οι άκρως αρνητικές συνέπειες της φοροαποφυγής (και φοροδιαφυγής σε ορισμένες περιπτώσεις) ύψους εκατοντάδων δισεκατομμυρίων τον χρόνο εξαλείφονται αυτομάτως. «Η λειτουργία ενός σύγχρονου κράτους κοστίζει ακριβά. Για να υπάρχει ένα καλό εκπαιδευτικό σύστημα, ένα καλό σύστημα υγείας, λειτουργικές υποδομές, κ.ά., κάποιος πρέπει να πληρώσει για αυτά. Εάν οι πλούσιοι αποφεύγουν να καταβάλλουν το μερίδιό τους, κάποιος άλλος σηκώνει το βάρος, και αυτοί είναι είτε οι φτωχοί είτε οι μεσαίες τάξεις. Οπότε, ακόμη και εάν ο κόσμος έχει κουραστεί με όλα αυτά τα σκάνδαλα, αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι υποφέρει εξαιτίας τους», σημείωσε.