Η Κάθι Χάριμαν, μια νεαρή κοσμική Αμερικανίδα, εργαζόταν ως δημοσιογράφος στο κατεστραμμένο από τον πόλεμο Λονδίνο το 1941, όταν έμαθε ότι θα πήγαινε στη Μόσχα. Επρόκειτο να ταξιδέψει στην αυλή του Ιωσήφ Στάλιν με τον πατέρα της, Γουίλιαμ Αβερελ Χάριμαν, έναν πλούσιο επιχειρηματία που έγινε διπλωμάτης και εργαζόταν ως προσωπικός απεσταλμένος του Ρούσβελτ στον Τσόρτσιλ. Για την 26χρονη Κάθι η αποστολή στη Μόσχα ήταν μια μοναδική ευκαιρία να δει από κοντά τα γεγονότα που έκριναν τη μοίρα της ανθρωπότητας τον 20ό αιώνα.

Ο επίσημος ρόλος της ήταν να εργαστεί ως βοηθός του πατέρα της στη Μόσχα, αλλά η ίδια περιέγραψε και τη ζωή στη σκιά του Στάλιν, γράφοντας εκατοντάδες ιδιωτικές επιστολές στην αδελφή της, Μαίρη. Η Χάριμαν συγκέντρωσε τις εξαιρετικές επιστολές και τις αναμνήσεις της μετά τον πόλεμο και η συλλογή ανακαλύφθηκε μόλις το 2011 από τον γιο της, Ντέιβιντ Μόρτιμερ.

Ο συγγραφέας Γκάιλς Μίλτον είχε τη μοναδική ευκαιρία να μελετήσει τις –ανέκδοτες μέχρι σήμερα– επιστολές, όταν έγραφε το βιβλίο του «Η Υπόθεση Στάλιν». Οι επιστολές, όπως γράφει ο ίδιος στους Times, «ρίχνουν συναρπαστικό φως, τόσο στον Στάλιν όσο και στον Τσόρτσιλ». Εχοντας επίγνωση της ιστορικής τους αξίας, ο Μόρτιμερ τις παραχώρησε πρόσφατα στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου και σύντομα θα είναι διαθέσιμες στο κοινό.

Ο Ρούσβελτ επέλεξε προσωπικά τον Αβερελ ως απεσταλμένο του στον Στάλιν. Από την εισβολή του Χίτλερ στη Σοβιετική Ενωση, τον Ιούνιο του 1941, ο σοβιετικός ηγέτης ήταν ένας σύμμαχος που ανησυχούσε πολύ, τόσο τη Βρετανία όσο και την Αμερική. Καθώς οι Δυτικοί σύμμαχοι άρχισαν να στέλνουν τεράστιες ποσότητες όπλων στη χώρα, ο Ρούσβελτ χρειαζόταν κάποιον αξιόπιστο άνθρωπο δίπλα στον σοβιετικό ηγέτη.

Ο Αβερελ δέχτηκε, με έναν όρο: να τον συνοδεύσει η Κάθι στο Κρεμλίνο. Η ακόρεστη περιέργεια και η γοητεία της Κάθι είχαν ήδη φέρει αποτελέσματα με τον Τσόρτσιλ στα δυόμισι χρόνια που εκείνη είχε περάσει στην Αγγλία. Ο βρετανός ηγέτης τής είχε οργανώσει ακόμη και ένα πάρτι γενεθλίων στην επίσημη κατοικία του όταν εκείνη έκλεισε τα 24.

«Ο πρωθυπουργός είναι πολύ μικρότερος από όσο περίμενα και πολύ λιγότερο χοντρός» έγραψε η Κάθι σε ένα γράμμα στην αδερφή της μετά την πρώτη τους συνάντηση. «Φοράει μια μπλε ολόσωμη φόρμα εργασίας (ο μόνος τρόπος να ζεσταθείς σε αυτό το σπίτι) και μοιάζει μάλλον με ένα ευγενικό μπλε αρκουδάκι. Περίμενα έναν μάλλον τρομακτικό άνθρωπο. Είναι ακριβώς το αντίθετο, πολύ ευγενικός, έχει ένα υπέροχο χαμόγελο και δεν είναι καθόλου δύσκολο να μιλήσεις μαζί του».

Ο Αβερελ, σύμφωνα με τους Times, είχε επιλέξει να πάρει μαζί του την Κάθι –αντί της γυναίκας του, Μαρί– στο Λονδίνο και στη Μόσχα. Ο γάμος των Χάριμαν αντιμετώπιζε έτσι κι αλλιώς πολλά προβλήματα και το ζευγάρι δεν είχε πια στενή σχέση. Φτάνοντας στο Λονδίνο, ο Αβερελ είχε συνάψει μια εξαιρετικά ριψοκίνδυνη σχέση με την Πάμελα Τσόρτσιλ, τη νύφη του πρωθυπουργού. Τελικά την παντρεύτηκε τη δεκαετία του 1970. Η Κάθι γνώριζε για τη σχέση, καθώς η Πάμελα ήταν η πιο στενή φίλη της στο Λονδίνο, αλλά ποτέ δεν αναφέρθηκε σε αυτήν δημόσια.

Ο Αβερελ και η Κάθι έφτασαν στη Μόσχα το φθινόπωρο του 1943 και οι κομισάριοι του Στάλιν τούς αντιμετώπισαν σαν βασιλιάδες. «Οι άνθρωποι με κοιτάζουν επίμονα επειδή φοράω γούνα και μεταξωτές κάλτσες» έγραψε η Κάθι σε ένα από τα πρώτα της γράμματα. «Δεν υπάρχει κανένας εδώ που να ντύνεται σαν εμένα». Στα μάτια των ρώσων έμοιαζε πράγματι με σταρ του Χόλιγουντ.

Ο Αβερελ, όπως γράφει ο Μίλτον στους Times, ήταν επικεφαλής του αμερικανικού προγράμματος Lend Lease –μέσω του οποίου οι ΗΠΑ προμήθευαν τους συμμάχους τους με όπλα και βοήθεια– και είχε ήδη συναντήσει τον Στάλιν αρκετές φορές τα δύο προηγούμενα χρόνια. Τώρα ήταν η σειρά της Κάθι.

«Ο Στάλιν ήταν πολύ πιο μικρόσωμος από όσο περίμενα» έγραψε. «Μια στρογγυλή κυλινδρική φιγούρα με αδέξιο βάδισμα που θυμίζει πραγματικά αρκούδα». Της φάνηκε ντροπαλός καθώς της έσφιγγε το χέρι. «Το πρόσωπό του είναι τσακισμένο και φουσκωτό, με ένα μεγάλο μουστάκι σαν θαλάσσιου ίππου –με κομμένες τις άκρες–, που καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του στόματός του» έγραψε στην αδελφή της.

Η Κάθι δεν μπορούσε να δει κανένα ίχνος του βάναυσου δολοφόνου, του οποίου η πολιτική κολεκτιβοποίησης είχε προκαλέσει τον θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων. «Χαμογελάει αρκετά» έγραψε μετά από μια συνάντησή τους. Αλλά ένιωθε σίγουρη ότι τα χαμόγελα ήταν για επίδειξη, υποθέτοντας σωστά ότι ήταν μάστορας της προσποίησης. Οταν βρισκόταν με Δυτικούς, ο σοβιετικός ηγέτης υιοθετούσε πάντα μια συμπαθή περσόνα, γι’ αυτό και ήταν γνωστός ως «θείος Τζο». Ηταν ιδιαίτερα ευγενικός με την Κάθι, ίσως επειδή του θύμιζε τη δική του κόρη, τη Σβετλάνα, την οποία λάτρευε.

Οταν ο Τσόρτσιλ έκανε μια απροσδόκητη επίσκεψη στη Μόσχα, το 1944, ο Στάλιν ζήτησε από την Κάθι και τον Αβερελ να τους συνοδεύσουν στα Μπαλέτα Μπολσόι. «Προσκληθήκαμε να καθίσουμε στο βασιλικό θεωρείο» έγραψε η Κάθι. «Ο πρωθυπουργός έφτασε αργά μαζί με τον θείο Τζο, οπότε το κοινό δεν κατάλαβε ότι ήταν εκεί, μέχρι που άναψαν τα φώτα μετά την πρώτη πράξη».

Η παρουσία τους προκάλεσε αίσθηση, γράφει ο Μίλτον στους Times. «Αρχισαν να τους επευφημούν (κάτι που δεν έχω δει ποτέ να συμβαίνει εδώ) και ο θείος Τζο έφυγε, έτσι ώστε ο πρωθυπουργός να πάρει όλο το χειροκρότημα για τον εαυτό του, κάτι που ήταν μια πολύ ωραία χειρονομία». Η Κάθι ένιωσε τιμή που βρέθηκε δίπλα στον Στάλιν στο βασιλικό θεωρείο.

Κατά τη διάρκεια της παραμονής της στη Μόσχα, η Κάθι εργαζόταν για το Γραφείο Πολεμικών Πληροφοριών και παρακολούθησε αμέτρητα πάρτι στις πρεσβείες, τα οποία ήταν μεν διασκεδαστικά αλλά ποτέ αθώα· ήταν πολύ ικανή στο να συγκεντρώνει εμπιστευτικές πληροφορίες από τους συνεργάτες του Στάλιν.

Τον Φεβρουάριο του 1945 η Κάθι συνόδευσε τον πατέρα της στη Γιάλτα, στη διάσημη σύσκεψη όπου οι «τρεις μεγάλοι» του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (Τσόρτσιλ, Στάλιν και Ρούσβελτ) επρόκειτο να μοιράσουν τον μεταπολεμικό κόσμο. Η Κάθι ήταν σε στενή επαφή και με τους τρεις καθ’ όλη τη διάρκεια. Ολοι είχαν δικές τους κόρες, τις οποίες σπάνια έβλεπαν. Ηταν ένας λόγος, ίσως, που αισθάνονταν τόσο άνετα μαζί της.

«Απολύτως γλυκός» έγραψε η Κάθι για τον Ρούσβελτ. «Εύκολη συνομιλία, με υπέροχη αίσθηση του χιούμορ». Γευμάτιζε μαζί του τις περισσότερες μέρες και σημείωσε ότι καυχιόταν διαρκώς ότι ο Στάλιν είχε ζητήσει από εκείνον, και όχι από τον Τσόρτσιλ, να προεδρεύσει της διάσκεψης.

Ενα απόγευμα η Κάθι έγινε μάρτυρας μιας τρομερής σύγκρουσης. «Ο θείος Τζο βγήκε από τη σύσκεψη αναζητώντας μια τουαλέτα» έγραψε. «Τον οδήγησαν σε μία, αλλά ήταν ένα μπάνιο χωρίς τουαλέτα. Εκείνη την ώρα ο Τσόρτσιλ βρισκόταν στην επόμενη πλησιέστερη τουαλέτα, έτσι ένας από τους άνδρες της πρεσβείας πήγε τον Στάλιν σε έναν μακρύ διάδρομο, στην επόμενη πλησιέστερη τουαλέτα».

Στην πορεία, οι σωματοφύλακες του Στάλιν χωρίστηκαν. «Τότε έγινε όλεθρος, όλοι έτρεχαν πανικόβλητοι. Νόμιζαν ότι οι Αμερικανοί είχαν κάνει ένα κόλπο για να απαγάγουν τον Στάλιν ή κάτι τέτοιο. Λίγα λεπτά αργότερα ο θείος Τζο εμφανίστηκε στην πόρτα και η τάξη αποκαταστάθηκε» έγραψε.

Οπως συμβαίνει με τόσα πολλά από τα ανέκδοτα της Κάθι, o Μίλτον γράφει ότι «ο κουτσομπολίστικος τόνος της κρύβει πάντα μια βαθύτερη αλήθεια». Σε αυτό το φαινομενικά ασήμαντο περιστατικό είδε τη βαθιά δυσπιστία που υπήρχε στην καρδιά της συμμαχικής συνεργασίας. Κάτω από τα χαμόγελα οι τρεις ηγέτες είχαν λίγα κοινά.

Καθένας από τους τρεις διοργάνωσε ένα δείπνο στη Γιάλτα. Το δείπνο του Στάλιν ήταν μια «οικογενειακή» υπόθεση, με μόλις 30 καλεσμένους. Ανάμεσά τους και η Κάθι, η οποία κάθισε κοντά στους τρεις αρχηγούς. Οσο έβλεπε τον Στάλιν να κάνει αστεία, σκέφτηκε πάλι πώς κάποιος τόσο κακός θα μπορούσε να είναι τόσο φιλικός και διορατικός. Ηταν σαν να είχε διπλή προσωπικότητα. «Ενας γοητευτικός, ευγενικός οικοδεσπότης» έγραψε. «Κάτι που ποτέ δεν πίστευα ότι θα μπορούσε να είναι».

Ενώ ο Στάλιν έκανε τις προπόσεις του, η Κάθι παρατήρησε ένα άτομο με αποκρουστική όψη, το οποίο δεν είχε ξαναδεί. «Μικρός και χοντρός, με χοντρούς φακούς που του έδιναν μια απαίσια εμφάνιση». Ηταν ο Λαβρέντι Μπέρια, ο σαδιστής επικεφαλής του NKVD, ένας κατά συρροήν βιαστής και διαβόητος βασανιστής. «Αυτός είναι ο Χίμλερ μας» είπε ο Στάλιν, ο οποίος ήξερε ότι ο Μπέρια είχε δολοφονήσει πολλές από τις νεαρές γυναίκες που βίασε.

Κατά τη διάρκεια του δείπνου ζητήθηκε από την Κάθι να κάνει μια πρόποση για τους τρεις πιο ισχυρούς άνδρες στον κόσμο. «Φοβήθηκα», έγραψε, συμπληρώνοντας ότι αποφάσισε να πει κάτι απλό. Μιλώντας στα ρωσικά, ευχαρίστησε εκείνους «που είχαν δουλέψει τόσο σκληρά στην Κριμαία». Ο Στάλιν ευχαριστήθηκε φανερά.

Οταν η Κάθι και ο Αβερελ έφυγαν τελικά από τη Σοβιετική Ενωση, στο τέλος του πολέμου, ο Στάλιν ήταν τόσο ευγνώμων για την υποστήριξή τους που τους έδωσε δύο καθαρόαιμα άλογα. Τόσο η Κάθι όσο και ο πατέρας της διατηρούσαν ανάμεικτα συναισθήματα για τον Στάλιν, τον οποίο είχαν δει αμέτρητες φορές στα τρία χρόνια που πέρασαν στη Μόσχα. Ο Αβερελ έγραψε την τελική του αξιολόγηση:

«Είναι δύσκολο για μένα να συμβιβάσω την ευγένεια και την προσοχή που μου έδειξε προσωπικά με τη φρικτή σκληρότητα των μαζικών εκκαθαρίσεών του. Τον βρήκα καλύτερα ενημερωμένο από τον Ρούσβελτ, πιο ρεαλιστικό από τον Τσόρτσιλ, κατά κάποιο τρόπο τον πιο αποτελεσματικό από τους ηγέτες του πολέμου. Ταυτόχρονα, ήταν φυσικά ένας δολοφόνος και τύραννος. Πρέπει να ομολογήσω ότι ο Στάλιν παραμένει ο πιο ανεξιχνίαστος και αντιφατικός χαρακτήρας που έχω γνωρίσει ποτέ».

Η Κάθι, σύμφωνα με τους Times, σκέφτηκε να γράψει ένα βιβλίο για τις εμπειρίες της στο Κρεμλίνο του Στάλιν, αλλά προτίμησε τελικά τη διακριτικότητα. Εκλεισε όλα της τα γράμματα και τις φωτογραφίες σε ένα κουτί και το κλείδωσε σε ένα ντουλάπι.

Ποτέ δεν μίλησε για τη ζωή της στη Μόσχα. Επρόκειτο να περάσουν σχεδόν 70 χρόνια πριν ο γιος της βρει το κουτί, ανακαλύπτοντας ένα αξιοσημείωτο και άγνωστο κεφάλαιο της ζωής της μητέρας του.

---

Το βιβλίο του Γκάιλς Μίλτον «Υπόθεση Στάλιν» θα κυκλοφορήσει στις 9 Μαΐου.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News