«Αν δεν έρθεις, θα πεθάνω!». Την θυμούνται αυτή την ατάκα της Μελίνας Μερκούρη όσοι ήταν παρόντες στο τηλεφώνημα της υπουργού Πολιτισμού (τότε) με τον φίλο της Πίτερ Μπρουκ.

Είμαστε στο 1985 και η Μελίνα έχει οραματιστεί την «Αθήνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα», με παγκόσμια ακτινοβολία. Έχει μάθει για το νέο μεγάλο σχέδιο του Μπρουκ, την θρυλική «Μαχαμπαράτα», βασισμένη σε ένα ινδικό έπος και προορισμένη να… επιστρέψει στις απαρχές της θεατρικής πράξης, και θέλει να την φέρει στην Αθήνα.

Πάμε λίγο πιο πίσω. Στο 1983. Όταν ο αξέχαστος σκηνοθέτης Μίνως Βολανάκης προτείνει στον δήμαρχο Νίκο Παξιμαδά – ο οποίος ψάχνει τρόπους να «στεγάσει» στο δήμο Πετρούπολης πολιτιστικές εκδηλώσεις «ευρείας απήχσης» – να χρησιμοποιήσει το παλιό νταμάρι «Αίμος». Εκεί, ψηλά.

Και να που αυτό δένει και με το όραμα της Μελίνας, ο δήμος ετοιμάζει στο νταμάρι τρεις διαφορετικές σκηνές και το μεγάλο άνοιγμα γίνεται το 1985. Με τον Πίτερ Μπρουκ και τη «Μαχαμπαράτα» στη μία «ειδική», μικρότερη σκηνή. Με την θρυλική πολύωρη και εμβληματική «Ορέστεια» του Πέτερ Στάιν (με πρωταγωνιστή τον εξαίρετο Ούντο Ζάμελ) στην άλλη σκηνή. Και τα Μπαλέτα Μπαλσόι στην Τρίτη. Και πολλά άλλα κι εντυπωσιακά, βεβαίως.

Χρειάστηκε να τού ξαναπεί εκείνο το «Αν δεν έρθεις (στην Αθήνα), θα πεθάνω!» η Μελίνα του Πίτερ Μπρουκ και από κοντά, όχι πολλές βδομάδες μετά το τηλεφώνημά τους – λέει ο θρύλος.

Και ο Πίτερ Μπρουκ την… πίστεψε. Και ήρθε. Το θυμόταν, χρόνια μετά, σε μια ελληνική συνέντευξή του. Όπως και θυμόταν την υποδοχή από το ελληνικό κοινό της λιτής και επιδραστικής «Μαχαμπαράτα» του, που τότε γεννιόταν ως θεατρικός θρύλος, παγκόσμιος. Και δεν ήταν μόνον το ελληνικό κοινό. Ήταν και ινδή πρωθυπουργός Ίντιρα Γκάντι, ο Σουηδός Ούλοφ Πάλμε, ο Καναδός Πιέρ Ελιότ Τριντό απέναντι από τις σκηνές στην Πέτρα. Κάποτε και δίπλα στη Μελίνα Μερκούρη.

«Το θέατρο δεν είναι διάλεξη, δεν είναι ένα βιβλίο για τη φιλοσοφία. O μόνος λόγος που υπάρχει είναι για να κάνει τις ιδέες μας πραγματικότητα», έλεγε ο Μπρουκ είκοσι χρόνια μετά, όταν η «Μαχαμπαράτα» του επανήλθε για να παρουσιαστεί στο «Θέατρον» του Ελληνικού Κόσμου (2005).

«Το θέατρο θα πρέπει να ζει στο παρόν. Αυτός είναι και ο μοναδικός λόγος που το κάνουμε. Ακόμη και η παρουσίαση μιας αρχαίας τραγωδίας θα πρέπει να έχει σχέση με την παρούσα κατάσταση που ζούμε».

Δεν είναι τυχαίο που πολλοί, ανά την υφήλιο, τον θεωρούν μέγα δάσκαλο στο θέατρο. Που τα διδάγματά του έχουν πλέον αφομοιωθεί, διεθνώς, στις θεατρικές πρακτικές.

Θα κρατήσω, από τα συγκινητικά κείμενα που πλημμύρισαν το διαδίκτυο μετά το φευγιό του, εκείνο του σκηνοθέτη Νίκου Χατζόπουλου:

«Είχα την ευτυχία, πριν από 22 χρόνια, να μεταφράσω δύο βιβλία του Πήτερ Μπρουκ: την αυτοβιογραφία του με τίτλο “Νήματα χρόνου”, και μια σειρά διαλέξεών του σε αμερικανικό πανεπιστήμιο με τίτλο “Ανάμεσα σε δύο σιωπές”. Και λέω “είχα την ευτυχία” γιατί, στη διετία που μετέφραζα κυρίως το πρώτο, σιγά-σιγά άλλαζε μέσα μου, άδηλα αλλά ριζικά, όλη η αντίληψή μου για το θέατρο. Δύο νέες λέξεις μπήκαν στο λεξιλόγιό μου: Σαφήνεια και Απλότητα. Του το χρωστώ».

Κάνω ένα άλμα, πίσω στο χρόνο. Κοντά στην πρώτη «Μαχαμπαράτα». Τότε, που γίναμε πολλοί, σιγά σιγά, «θαμώνες» στα πολιτιστικά… νταμάρια.

Και βρίσκομαι στο κατάστρωμα ενός κρουαζιερόπλοιου, που είχε ναυλώσει το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, με πρόταση του πρώτου προέδρου του, καθηγητή Ιωάννη Γεωργάκη. Από τον Πειραιά για τη Μύκονο, τη Δήλο για μια ειδική συναυλία της Καμεράτα με το μαγευτικό ηλιοβασίλεμα, στη Σαντορίνη…

Πάνω σε αυτό το κρουαζιερόπλοιο κινούνταν η αφρόκρεμα του ευρωπαϊκού θεάτρου, όλοι καλεσμένοι του ΕΙΠ. Ο Ούντο Ζάμελ της θρυλικής «Ορέστειας» του Στάιν, ο θρυλικός Άμλετ (και πρωταγωνιστής στα «Μαύρα μάτια» του Νικίτα Μιχάλκοφ) Ινοκέντι Σμοκτουνόφσκι, η Άλα Ντεμίτοβα, ο Πίτερ Μπρουκ, η Φιόνα Σο (που μετέπειτα πέρασε και στο σινεμά) και και και..

Θυμάμαι ότι ένα απόγευμα, κάτω από την επιβλητική Καλντέρα της Θήρας, δίπλα στην πισίνα του πλοίου, κάποιοι από τα εν λόγω «ιερά τέρατα» μού επέτρεψαν να γίνω ωτακουστής μιας κουβέντας, με πρωταγωνιστή τον Πίτερ Μπρουκ.

Με αυτήν θα κλείσω τούτο το σχόλιο – ανάμνηση από έναν θεατράνθρωπο που άλλαξε, για όλους μας, το παγκόσμιο θέατρο.

Αν και δεν είχε ασχοληθεί επισταμένως με το αρχαίο δράμα, ο Μπρουκ έλεγε στην ομήγυρη ότι τον ενδιέφερε η αρχαιοελληνική Ύβρις. Κυρίως. Και η Νέμεσις και η Άττις, αλλά κυρίως η Ύβρις. Εκείνη που αλλάζει την ζωή μας και τα ανθρώπινα δεινά μας. Εκεί, έλεγε (όσο το θυμάμαι, περιφραστικά), ότι σε αυτήν βρίσκεται και η πεμπτουσία η θεατρική. Καθώς αυτή μπαίνει και καθορίζει την ζωή μας. Και «το θέατρο θα πρέπει να έχει σχέση με την παρούσα κατάσταση που ζούμε», όπως έγραφα και παραπάνω.

Την ξαναβρήκα τούτη την Ύβρι σε μια συνέντευξή του, χρόνια μετά (στον Μάκη Προβατά, για «Το Βήμα», το 2016). Ερμηνευμένη: «Η χειρότερη ύβρις είναι η τυφλότητα, που σημαίνει αδιαφορία».

Μήπως αυτό δεν ήταν μόνον ένα μάθημα θεάτρου από τον αξέχαστο Πίτερ Μπρουκ; Μήπως ήταν και ένα μάθημα ζωής, για όλους μας, στα δύσκολα;

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News