Πλησιάζουμε σε μία ημερομηνία-ορόσημο για τον κόσμο πρωτίστως και δευτερευόντως για το κομμουνιστικό κίνημα – εξεταζόμενο ως ιστορικό φαινόμενο. Κοιτώντας εκ των υστέρων τα πράγματα, θα μπορούσε να πει κανείς ότι στις 21 Φεβρουαρίου 1972 αφ’ ενός η ανθρωπότητα απέφυγε πιθανή (πυρηνική) σύγκρουση ΗΠΑ – Κίνας, η οποία ασφαλώς θα είχε παρασύρει και τη Σοβιετική Ενωση, αφ’ ετέρου δε ότι τότε άρχισε να ξεφουσκώνει το μπαλόνι της κόκκινης ουτοπίας ως προς το βασικό σκέλος της κομμουνιστικής ιδεολογίας, το εργατικό, αυτό δηλαδή που αφορά την αλλαγή των παραγωγικών σχέσεων και τη μετατροπή τους από καπιταλιστικές σε σοσιαλιστικές.

Διότι το έτερον σκέλος, το διεθνιστικό, το ικανοποίησε ο αμερικανικός καπιταλισμός –με τους δικούς του όρους, εξυπακούεται– λίγο αργότερα, κάνοντας στροφή στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία στην οποία πλέον πρωταγωνιστεί η τύποις κομμουνιστική Κίνα. Ως γνωστόν, η Κίνα εισήχθη με τις ευλογίες των ΗΠΑ στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 2001, μάλιστα χωρίς να έχει υποστείλει κανένα από τα στομωμένα σφυροδρέπανά της.

Τους ένωσε ο αντισοβιετισμός

Πριν από μισόν αιώνα, λοιπόν, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Νίξον, συνοδευόμενος από τον υπουργό Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ, πάτησε το πόδι του στο Πεκίνο, δηλαδή στην παγκόσμια πρωτεύουσα του πούρου, σταλινικού κομμουνισμού, τον οποίο είχε αποκηρύξει προ πολλού η ίδια η Μόσχα (επί Χρουστσόφ). Ο Νίξον πήγε στο Πεκίνο τής υποτίθεται εν εξελίξει Πολιτιστικής Επανάστασης και των λοιπών εξόχως αντιρεβιζιονιστικών πραγμάτων, ακριβώς επειδή η κινεζική… αντιμεταρρύθμιση στις μεταρρυθμίσεις των Σοβιετικών («ειρηνική συνύπαρξη» με τον δυτικό καπιταλισμό) σήμαινε, απλούστατα, αντισοβιετισμό. Ο δε αντισοβιετισμός ήταν το απόλυτο δόγμα της αμερικανικής πολιτικής και ιδεολογίας. Ο πρόεδρος της ιμπεριαλιστικής «χάρτινης τίγρης», όπως αποκαλούσε ο Μάο τις ΗΠΑ, κατάφερε να κλείσει το αδιανόητο deal με τον ορκισμένο εχθρό του.

Μέγας γεωπολιτικός σεισμός

Το άνοιγμα των ΗΠΑ στην Κίνα του γέροντος Μάο (πέθανε λίγο μετά, το 1976) προκάλεσε γεωπολιτικό σεισμό και απέδειξε ότι και η πιο φανατική επαναστατικότητα εξασθενεί όταν γίνεται κράτος και οι επαναστάτες πολιτικό προσωπικό (ενώ, αντιθέτως, οι εργάτες παραμένουν πάντα εργάτες). Ετσι διαψεύστηκε και ο Λένιν ο οποίος είχε προφητεύσει ότι το σοσιαλιστικό κράτος θα αυτοδιαλυθεί όταν ο σοσιαλισμός θα φθάσει σε επίπεδο αταξικής κοινωνίας.

Το κινεζικό κράτος συμβιβάστηκε με τις ΗΠΑ επειδή διάλεξε γεωπολιτική σταθερότητα για τον εαυτό του. Ετσι έγινε σαφές ότι όχι μόνο δεν είχε σκοπό να… αυτοδιαλυθεί κάποτε, αλλά να γιγαντωθεί – όπως και έγινε κατόπιν, με αποτελέσματα που όλοι σήμερα γνωρίζουμε. Οι αναλυτές χαρακτήρισαν εκείνη την επίσκεψη του διδύμου Νίξον-Κίσινγκερ απαρχή ενός πολυεπίπεδου διμερούς deal, μίας προσέγγισης ανέλπιστης, η οποία άλλαξε τον κόσμο τις επόμενες δεκαετίες. Ορισμένοι θεωρούν ότι συνέβαλε και στην επιτάχυνση της φθοράς της σοβιετικής νομενκλατούρας, άρα και στη διάλυση του σοβιετικού κράτους με όρους που δεν είχε διανοηθεί (ούτε καν είχε δει στους εφιάλτες του) ο Λένιν.

«Χάρτινες τίγρεις» τότε και τώρα 

Βέβαια, σήμερα το τοπίο έχει μεταβληθεί πέρα και από τη φαντασία των ίδιων των εμπνευστών του, των Αμερικανών. Τα πλεονεκτήματα της προσέγγισης ΗΠΑ-Κίνας του 1972 έχουν αρχίσει να φθίνουν μπροστά στην άνευ προηγουμένου ανάπτυξη της οικονομικής και στρατιωτικής ισχύος της Κίνας, το πολιτικό προσωπικό της οποίας μπορεί να μην απειλεί την Αμερική από κομμουνιστική θέση, ωστόσο φιλοδοξεί πλέον να της επιβάλει τους δικούς του όρους στη γεωπολιτική και στην οικονομία, αμφισβητώντας την πρωτοκαθεδρία της στο καπιταλιστικό σύμπαν.

Αρα από μία άποψη, ειρωνική και κωμικοτραγική συγχρόνως, η θεωρία της «χάρτινης τίγρης» ισχύει και πάλι, στις νέες συνθήκες που έχει διαμορφώσει η πολιτική ήττα της μαοϊκής Κίνας από τη «χάρτινη τίγρη» της εποχής Νίξον. Ωστόσο οι σημερινές δυσκολίες στις σχέσεις των ΗΠΑ-Κίνας δεν αναιρούν την παγκόσμια σημασία του αμερικανικού εγχειρήματος του 1972. Οι ΗΠΑ απέσπασαν οριστικώς την Κίνα όχι μόνο από τη Μόσχα (τη συγκεκριμένη εκείνη, η οποία δεν υπάρχει πια), αλλά και από την ίδια την ιδέα του επαναστατικού κομμουνισμού που επιθυμεί να κατασπαράξει την καρδιά του παγκόσμιου καπιταλισμού με προλεταριακή όρεξη – το κινεζικό στομάχι σήμερα είναι εκλεπτυσμένο: καπιταλιστικό.

Η σκακιέρα του τότε κόσμου  

Το ιστορικό πλαίσιο που εκμεταλλεύτηκε ο Νίξον (δηλαδή ο Κίσινγκερ) ήταν το εξής. Η Κίνα όχι μόνο είχε απογαλακτιστεί από τον σοβιετισμό και είχε μηδενίσει τις σχέσεις της με τη Σοβιετική Ενωση, αλλά είχε εμπλακεί και σε πολεμικά μικροεπεισόδια μαζί της στη σιβηρική μεθόριό τους, με ήσσονος σημασίας αιτίες ή αφορμές. Ολα έδειχναν ότι μεταξύ τους τα πράγματα δεν ήταν δύσκολο να παροξυνθούν, αφού το πολιτικό μέτωπο της σύγκρουσης, που υποτίθεται ότι αφορούσε την ηγεσία του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος, ήταν ανοιχτό. Οι Αμερικανοί, πάλι, ήθελαν απεμπλοκή από το τέλμα του Βιετνάμ, και για αυτό χρειάζονταν εγγυήσεις από μία μεγάλη δύναμη της περιοχής.

Ο αμερικανοσινικός διάλογος δεν ήταν εύκολος: ο Νίξον προτού πετάξει για το Πεκίνο είχε διαβεβαιώσει τους Αμερικανούς ότι οι κινέζοι κομμουνιστές είναι… καλοί άνθρωποι, δεν είναι όπως οι Σοβιετικοί, ενώ και ο Μάο έπρεπε να χειριστεί με μαεστρία τις βαθιές αντιθέσεις στο κομματικό επιτελείο, ιδίως μετά τη μυστηριώδη εξαφάνιση του υπαρχηγού του, Λιν Πιάο, το 1971, ενός αδιάλλακτου αντιιμπεριαλιστή, δηλαδή εχθρού των ΗΠΑ, και μάλλον σοβιετόφιλου κατά βάθος. (Ο Πιάο υπήρξε ο εμπνευστής του περίφημου «Κόκκινου Βιβλίου» του Μάο, που περιείχε αποθησαυρισμένες ρήσεις του.) Οι δε πρώτες διερευνητικές επαφές του Κίσινγκερ, στο περιβόητο «μυστικό ταξίδι» του στο Πεκίνο, το 1971, είχαν προεξοφληθεί από τη CIA σαν χαμένες από χέρι – οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ ήταν βέβαιες ότι ο ίδιος ο Μάο θα ύψωνε ιδεολογικό τείχος στο κοσμογονικό deal, αλλά, βέβαια, διαψεύστηκαν οικτρώς και με πάταγο.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News