Μπορεί μια δυνατή μνήμη να κάνει έναν ζωγράφο «Πικάσο»; Μάλλον όχι. Ωστόσο έρευνες έχουν δείξει πως τα παιδιά τα οποία εκδηλώνουν ταλέντο στη ζωγραφική έχουν και πολύ δυνατή μνήμη.

«Το πιο χρήσιμο εργαλείο για έναν ζωγράφο είναι η μνήμη» έλεγε συχνά σε συνεντεύξεις του ο ισπανός σούπερ σταρ της ζωγραφικής και οι πάρα πολλοί βιογράφοι του, δεν παραλείπουν να εξάρουν τη χαρακτηριστική οπτική μνήμη του καλλιτέχνη που σημάδεψε την πορεία της ζωγραφικής τον 20ό αιώνα.

Καθόταν και παρατηρούσε. Με τις ώρες. Κοίταζε έντονα τα μοντέλα του, είτε ήταν άλλα έργα τέχνης, όπως οι «Λας μενίνας» του Ντιέγκο Βελάθκεθ είτε ήταν ζωντανά μοντέλα, όπως οι φίλες και οι ερωμένες του.

Συγκεκριμένα η φίλη του, Γερτρούδη Στάιν, συλλέκτρια και μέντορας των μοντερνιστών στο Παρίσι στις αρχές του 20ού αιώνα, πόζαρε για ένα πορτρέτο στον Πικάσο 90 φορές από το φθινόπωρο του 1905 έως το καλοκαίρι του 1906. Εκείνος καθόταν απλώς και την κοίταζε «μ’ αυτά τα τεράστια μαύρα μάτια του που ήταν σαν πισίνες», σύμφωνα με την περιγραφή της Στάιν. Την περιεργαζόταν, την παρατηρούσε, ρουφούσε την εικόνα που έβλεπε και την έκανε δική του. Δεν σκίτσαρε, δεν ζωγράφιζε, μόνο κοιτούσε.

Μετά, κατά την επιστροφή του από ένα ταξίδι το καλοκαίρι του 1906, κάθισε και ζωγράφισε τη Γερτρούδη Στάιν από μνήμης. Το έργο σήμερα εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης.

Η πιο γνωστή αγαπημένη του ζωγράφου, Φρανσουάζ Ζιλό, με την οποία έζησε από το 1944 έως το 1953 περιέγραψε τη μελέτη του Πικάσο στον διάσημο πίνακα «Λας μενίνας» του Βελάθκεθ – τον οποίο ζωγράφισε ο μοντερνιστής περισσότερες από μία φορές με τον δικό του τρόπο. «Πήγαινε κάθε μέρα στο Λούβρο να δει το έργο. Καθόταν επί ώρες. Αμέτρητες ώρες, αμέτρητες φορές. Παρατηρούσε το κορίτσι. Δεν ζωγράφισε, μόνο παρατηρούσε. Και μετά από καιρό, άρχισε να δημιουργεί τις δικές του εκδοχές». Στο έργο του Βελάθκεθ, το οποίο χρονολογείται το 1656 και το οποίο εκτίθεται στο Μουσείο Πράδο (Μαδρίτη), το κοριτσάκι θεωρείται πως είναι η μεγαλύτερη κόρη της βασίλισσας της Ισπανίας, και άκουγε στο όνομα Μαρία Τερέζα.

Η Φρανσουάζ Ζιλό έχει αναφερθεί και στα δικά της πορτρέτα που φιλοτέχνησε ο Πικάσο, για όσο καιρό υπήρξαν εραστές. «Με παρατηρούσε ενώ καθόμουν, ενώ ασχολούμουν με κάτι άλλο. Ενιωθα το βλέμμα καρφωμένο σαν να αναλύει την κάθε ακτίδα φωτός πάνω στο δέρμα μου. Δεν σκίτσαρε ποτέ. Κάποια στιγμή, όταν εγώ δεν ήμουν σπίτι, άρχιζε τη ζωγραφική».

Η μνήμη του Πάμπλο Πικάσο ήταν μοναδική. Αρκούσε μόνο μια ματιά για να συγκρατήσει απίθανες λεπτομέρειες από μία εικόνα, σύμφωνα με τα λεγόμενα όλων όσων των γνώριζαν, και τα οποία καταγράφουν οι βιογράφοι του.

Ομως εκείνος δεν περιοριζόταν στη ματιά. Παρατηρούσε για μεγάλα χρονικά διαστήματα και εμπέδωνε την εικόνα ή το μοντέλο που τον ενδιέφερε. Το επεξεργαζόταν εσωτερικά και του έδινε, μετά, τα δικά του χαρακτηριστικά, τα δικά του στοιχεία. Εφτιαχνε κάτι καινούργιο. Με τον τρόπο του Πικάσο.

Χρησιμοποιούσε ενίοτε και βοηθήματα. Φωτογραφίες, καρτ-ποστάλ, εκτυπώσεις. Στα σπίτια του στη Νότια Γαλλία διέθετε προτζέκτορες για να προβάλλει τις φωτογραφίες του και να τις παρατηρεί.

Στόχος πάντα ήταν η εμπέδωση. Στην ψυχολογία «εμπέδωση» σημαίνει κοιτάζω (ή ακούω) κάτι μέχρι αυτό να μου γίνει απόλυτα οικείο. Εδώ η παρατήρηση δεν δημιουργεί απλώς την εικόνα μέσα στο μυαλό, ούτε γεννά απλώς σκέψεις πάνω στην εικόνα. Η εικόνα γίνεται κτήμα του παρατηρητή που την εμπεδώνει. Και όταν συμβαίνει αυτό, η εικόνα μπορεί να ανακληθεί με όλες της τις λεπτομέρειες.

Να τι έβλεπε λοιπόν ο Πικάσο. Ολες τις λεπτομέρειες. Και μετά συνέθετε αυτές τις λεπτομέρειες και τις απέδιδε στα έργα του με νέα φόρμα, με νέα προοπτική, με άλλη ματιά. Συνέθετε, μία νέα εικόνα, με όλες τις λεπτομέρειες. Συνέθετε την ιδιοφυΐα του, η οποία κάνει τη ζωγραφική του, φυσικά, να διαφέρει από τη ζωγραφική κάθε μικρού παιδιού που απεικονίζει από μνήμης.

Όλα αυτά περιγράφονται στη νέα βιογραφική μελέτη της βρετανίδας νευροψυχολόγου, καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο του Εσεξ, Κριστίν Τεμπλ, με τίτλο «Picasso’s Brain» (το μυαλό του Πικάσο). Η μελέτη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Little, Brown, διατίθεται από το amazon.com και κοστίζει £14,99.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News