Ενα φιλί μπορεί να είναι τρυφερό, ερωτικό, παθιασμένο, γλυκό, αγνό. Με ένα φιλί οι άνθρωποι εκφράζουν χαρά, ευχαρίστηση, αγάπη, στοργή, αφοσίωση, σεβασμό, επιθυμία, λατρεία, αλλά και ικεσία. Το φιλί αποτελεί την κατεξοχήν εύγλωττη εκδήλωση οικειότητας, αναγνώρισης, φιλίας, ενώ οι άνθρωποι επίσης συγχωρούν, αλλά και προδίδουν με ένα φιλί.

Αλλά από τον Μάρτιο του 2020 σταματήσαμε αναγκαστικά, ως ανθρωπότητα στο σύνολό μας, να φιλιόμαστε. Επί ενάμιση χρόνο σχεδόν ανταλλάσσουμε φιλιά μόνον με τους ανθρώπους με τους οποίους συμβιώνουμε και συγκατοικούμε, όντας, ωστόσο, κυριευμένοι, οι περισσότεροι, από τον φόβο του κορονοϊού, τόσο πολύ, που κάποιοι έχουμε απαρνηθεί εντελώς τα φιλιά.

«Το φιλί έχει ανάγκη από το στόμα και η σχέση μας με τον κόσμο είναι καταρχάς στοματικού τύπου, καθώς, αφότου γεννηθήκαμε, για να επιβιώσουμε, χρειάστηκε να ρουφήξουμε το μητρικό στήθος ή το μπιμπερό, σουφρώνοντας τα χείλη», σημειώνει σε κείμενό του στην La Reppublica ο Μάρκο Μπελπολίτι.

Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι το φιλί υπήρχε ανέκαθεν, ούτε ότι παρέμεινε το ίδιο, εξηγεί ο ιταλός συγγραφέας και βιβλιοκριτικός, γράφοντας για το «Baciarsi», ένα δοκίμιο που μόλις κυκλοφόρησε στην Ιταλία και πραγματεύεται το θέμα του αγγίγματος με τα χείλη. Το υπογράφουν η Ελιζαμπέτα Μόρο, καθηγήτρια Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Suor Orsola Benincasa της Νάπολης, και ο Μαρίνο Νιόλα, ο οποίος επίσης διδάσκει Ανθρωπολογία των Συμβόλων και των Τεχνών στο ίδιο πανεπιστήμιο.

Στο βιβλίο τους επικαλούνται τον πατέρα της σύγχρονης ανθρωπολογίας και έναν από τους κορυφαίους διανοητές του 20ού αιώνα, τον Κλοντ Λεβί-Στρος, για να επισημάνουν καταρχάς ότι η έννοια του φιλιού είναι ρευστή, πως το φιλί μπορεί να μεταβιβάζει πολλά διαφορετικά νοήματα και αυτό σημαίνει ότι έχει διαφορετική σημασία για κάθε λαό. Το φιλί είναι «διαπολιτισμικό» και για αυτό ακόμα και στους πολιτισμούς που δεν έχουν τη συνήθεια να φιλιούνται στο στόμα, το αμοιβαίο άγγιγμα των χειλιών δύο ανθρώπων αναγνωρίζεται επίσης ως τρόπος σωματικής επικοινωνίας.

«Baciare», λέξη… ελληνική

Παρ’ όλο που σε συγκεκριμένους πολιτισμούς και συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους, όπως κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, το φιλί είχε απαγορευτεί και αποκηρυχθεί, όλοι οι άνθρωποι γνωρίζουν καλά τι μπορεί να σημαίνει «φιλάω», «baciare» στα ιταλικά. «Η (ιταλική) λέξη προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από το ελληνικό “βασκαίνω” που σημαίνει κακολογώ, συκοφαντώ, ματιάζω, μαγεύω. Φιλάω σημαίνει μεταδίδω στον άλλο κάτι δικό μου», εξηγεί ο ιταλός δημοσιογράφος, προσθέτοντας πως όταν φιλάμε κάποιον, εν μέρει του λέμε κάτι και εν μέρει του δίνουμε κάτι.

Εξάλλου, οι ειδικοί στην ηθολογία υποστηρίζουν ότι όλων των ειδών τα φιλιά προέρχονται από το μάσημα της τροφής από τις μητέρες, οι οποίες στο πλαίσιο της διαδικασίας του απογαλακτισμού συνήθιζαν έως και τα τέλη της δεκαετίας του 1920 (μέχρι που ο Ντάνιελ και η Ντόροθι Γκέρμπερ λάνσαραν τις παιδικές τροφές) να μασάνε την τροφή και στη συνέχεια να φέρνουν το στόμα τους σε επαφή με το στόμα του παιδιού τους, προσφέροντάς του τη μασημένη τροφή.

Σύμφωνα με τον κορυφαίο άγγλο ζωολόγο και ανθρωπολόγο Ντέσμοντ Μόρις, εξακολουθούμε να σχετίζουμε το φιλί με την ιδέα της ασφάλειας και της αγάπης, επειδή ως βρέφη και μωρά βιώνουμε το άγγιγμα και την πίεση των χειλιών μας στο μητρικό στήθος. Την εν λόγω ιδέα δεν την αποδεχόταν ο Φρόιντ, παρότι έκανε και εκείνος λόγο για στοματικό στάδιο κατά την ανάπτυξη ενός παιδιού. Σύμφωνα με τον πατέρα της ψυχανάλυσης, κύρια πηγή ευχαρίστησης σε αυτό το στάδιο είναι ο θηλασμός ενώ το φιλί αποτελεί σύμπτωμα της στέρησης του μητρικού στήθους. Σύμφωνα με τους συγγραφείς του «Bacciarsi», το φιλί σίγουρα δεν διχάζει, το φιλί ενώνει και είναι «η πιο unisex από τις χειρονομίες αγάπης».

Γαλλικό ή… αριστοφανικό;

Οι Ρωμαίοι διέθεταν διαφορετικές λέξεις για κάθε είδος φιλιού: «osculum» αποκαλούσαν το πιο αγνό και αθώο από τα φιλιά, τα φιλιά που δίνουν οι γονείς στα παιδιά τους, τα φιλιά που ανταλλάσσουν τα αδέλφια και οι φίλοι, είτε στα μάγουλα είχε στα χείλη αλλά με το στόμα κλειστό. Το βαθύ και παθιασμένο φιλί στο στόμα –αυτό που σήμερα ξέρουμε ως «γαλλικό φιλί» και ο Αριστοφάνης αποκαλούσε «καταγλώττισμα»– αποκαλούταν «savium», ενώ το «bacium», από το οποίο προέρχεται το σύγχρονο «bacio», ήταν ένα ενδιάμεσο φιλί.

Στο βιβλίο τους οι δύο ιταλοί ανθρωπολόγοι εξετάζουν όλα τα είδη των φιλιών –της συγχώρεσης και της προδοσίας, του μίσους και της φιλανθρωπίας, τα σατανικά φιλιά, τα φιλιά της ικεσίας, της προσφοράς και της ταπεινότητας και, φυσικά, τα φιλιά του έρωτα, του πάθους και της επιθυμίας.

Υπενθυμίζουν επίσης ότι η Μάργκαρετ Μιντ, η κορυφαία αμερικανίδα κοινωνική ανθρωπολόγος, μελετώντας την ανθρώπινη σεξουαλικότητα και τις σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων, είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το ανθρώπινο σώμα «διαφέρει ελάχιστα από έναν άγραφο πίνακα, στον οποίο η εκπαίδευση, η κουλτούρα και τα βιώματα γράφουν διαρκώς τους κανόνες τους», προσδιορίζοντας τις μορφές και τα όρια της επιθυμίας και της αποστροφής, της ευχαρίστησης και του καθήκοντος, της ελευθερίας και της ηθικής, που συχνά καθορίζονται από τις προσωπικές εμπειρίες και την κουλτούρα μας.

Ο Ιούδας φιλούσε υπέροχα

Και επειδή εμείς, οι Δυτικοί, είμαστε «καλώς ή κακώς», γράφει ο Μάρκο Μπελπολίτι, παιδιά του χριστιανικού πολιτισμού, στο κεφάλαιο με τον τίτλο «Γευόμενοι τον Θεό», οι δύο ανθρωπολόγοι από τη Νάπολη αναδεικνύουν και τη συμβολική αξία που έχει το φιλί στον πολιτισμό μας: «Οι πρώτοι χριστιανοί φιλιούνταν χαιρετώντας ο ένας τον άλλον και η χριστιανική αγάπη είναι η αδελφική αγάπη. Για τους Λουθηρανούς και τους Μεταρρυθμιστές το ερωτικό στοιχείο καραδοκεί στο φιλί».

Οσον αφορά τα φιλιά του μέλλοντος, τα ψηφιακά φιλιά, και το ενδεχόμενο να αντικαταστήσουν κάποια στιγμή τα πραγματικά φιλιά, στο στόμα ή στο ένα ή και στα δύο μάγουλα, μία, δύο, τρεις ή και τέσσερις φορές, ξεκάθαρη απάντηση δεν υπάρχει. Εν τω μεταξύ, ωστόσο, καθημερινά ολοένα περισσότεροι άνθρωποι αρχίζουν να φιλιούνται ξανά, και το γεγονός μόνον αισιοδοξία προκαλεί.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News