Το lagom είναι μια σουηδική λέξη που έχει σχέση με το μέτρο. Δεν μεταφράζεται ακριβώς  αλλά σημαίνει «τόσο όσο, ούτε λιγότερο ούτε περισσότερο» και συμπυκνώνει τη σκανδιναβική  φιλοσοφία και στάση ζωής  που προβλέπεται να γίνει η κυρίαρχη τάση τη χρονιά που έρχεται.

Μετά το hygge, λοιπόν, το δανέζικο κόνσεπτ  που σηματοδοτεί τη θαλπωρή, τη ζεστασιά και το χουχούλιασμα π.χ. στον καναπέ με ένα φλυτζάνι ζεστή σοκολάτα  ή ό,τι άλλο μπορεί να σημαίνει θαλπωρή για τον καθένα από μας, έρχεται φέτος το lagom, ένα καθοριστικό στοιχείο της σουηδικής κουλτούρας που υπάρχει παντού από το διακριτικό ντιζάιν και την αρχιτεκτονική μέχρι τον κομφορμισμό των Σουηδών.

Αλλά, όπως γράφει ο Guardian, είναι επίσης μια έννοια που ο αρχιτέκτονας και ντιζάινερ Γιόζεφ Φρανκ την τράβηξε  μέχρι τα άκρα. Ο Φρανκ έγινε διάσημος χάρη στα υφάσματα με τα εντυπωσιακά χρώματα και σχέδια που έφτιαξε για την σουηδική εταιρεία Svenskt Tenn.

Δημιούργησε συνολικά 160 διαφορετικά σχέδια, σχεδόν όλα «θορυβώδεις» αντιθέσεις του lagom, από τα τροπικά λουλούδια με τα έντονα χρώματα, τις φτέρες, τα φανταστικά πουλιά και τα έντομα μέχρι τα υπερμεγέθη σμαραγδί και μπλε φύλλα αλλά και τον ζωγραφισμένο στο χέρι χάρτη του Μανχάταν, όπου έζησε κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκόσμιου Πολέμου. Σχεδίασε επίσης καρέκλες, καναπέδες, φωτιστικά, μπολ, βάζα, δίσκους, τραπέζια, σκαμπό και ντουλάπια.

Εβραίος γεννημένος στην Αυστρία και αφοσιωμένος σοσιαλιστής, ο Γιόζεφ Φρανκ κατέφυγε, το 1933 σε ηλικία 48 ετών, στη Στοκχόλμη μαζί με τη σύζυγό του, για να γλυτώσουν από τις ναζιστικές διώξεις. Στη Βιέννη είχε μια επιτυχημένη εταιρεία, το Haus & Garten, σχεδίαζε σπίτια, εσωτερικούς χώρους, έπιπλα και υφάσματα. Αλλά στη Σουηδία δεν ήταν εύκολο να βρει δουλειά.

«Ήταν πολύ δύσκολο να καθιερωθεί», λέει ο Τόμι Μπίντεφελντ, διευθυντής δημιουργικού της Svenskt Tenn. «Οι άνθρωποι δεν ήθελαν να τους παίρνουν τις δουλειές Εβραίοι και μετανάστες». Η Έστριντ Έρικσον όμως ήταν η εξαίρεση. Είχε ιδρύσει  την Svenskt Tenn το 1924 και έκανε αντικείμενα από κασσίτερο («tenn» σημαίνει κασσίτερος) αλλά από τις αρχές του 1930 το ενδιαφέρον της στράφηκε στη διακόσμηση εσωτερικών χώρων. Το στυλ της, λειτουργικό και χρηστικό, ήταν πολύ δημοφιλές στη Σουηδία εκείνη την περίοδο.

Η Έρικσον ήταν από καιρό θαυμάστρια του Φρανκ, τον ρώτησε λοιπόν αν μπορούσε να σχεδιάζει για την εταιρεία της. Έτσι άρχισε η συνεργασία τους. Τα πρώτα κομμάτια του ήταν πλούσια και λαμπερά, με πολυτελή υλικά όπως ο ορείχαλκος και το βελούδο.

Η Έρικσον «εμπιστεύτηκε το γούστο της  χωρίς να νοιάζεται και πολύ για το τι σκεφτόντουσαν οι άλλοι», λέει ο Μπίντεφελντ συμπληρώνοντας ότι: «Η ζωή θα ήταν πολύ πιο δύσκολη για τον Φρανκ χωρίς εκείνη, αλλά ισχύει και το αντίθετο, η Svenskt Tenn δεν θα υπήρχε σήμερα χωρίς αυτόν.»

Ένα χρόνο μετά την άφιξή του στη Σουηδία, ο Γιόζεφ Φρανκ και η  Έστριντ Έρικσον συμμετείχαν σε μια έκθεση ντιζάιν της γκαλερί Liljevalch με τίτλο «Πρότυπο για σπίτια και έπιπλα» με ένα σαλόνι χολιγουντιανού στυλ. Παρουσίασαν έναν καναπέ 2,5 μέτρων με καμπύλες και φλοράλ μοτίβα, ένα χαλί από γούνα λεοπάρδαλης και ένα γκλάμορους έπιπλο για ποτά που προκάλεσαν μεγάλο θόρυβο στους καλλιτεχνικούς κύκλους της Στοκχόλμης.

Η ιστορικός του ντιζάιν Χέντβιγκ Χιεντκβίστ γνώρισε τον Φρανκ τη δεκαετία του ’50. «Σε αντίθεση με τη Βιέννη, που τότε ήταν η πολιτιστική καρδιά της Ευρώπης, η Στοκχόλμη βρισκόταν  σε τέλμα. Νομίζω ότι [ο Φρανκ] πείραξε λίγο τον πουριτανισμό των Σουηδών», λέει.

Η διεθνής αναγνώριση για το δίδυμο Φρανκ – Έρικσον ήρθε λίγα χρόνια αργότερα με τη συμμετοχή της Svenskt Tenn στις Διεθνείς Εκθέσεις του 1937 στο Παρίσι και του 1939 στη Νέα Υόρκη. Οι τολμηρές αντιθέσεις των υλικών, των χρωμάτων και των σχεδίων τους, που διέφεραν εντελώς από τα ιδανικά της εποχής, προκάλεσαν το τρομερό ενδιαφέρον του κοινού και οι δημιουργοί τους θεωρήθηκαν οι εκφραστές του «σουηδικού μοντερνισμού».

Ο Φρανκ πίστευε στη δημιουργία σπιτιών με χαρακτήρα. Τα έπιπλά του ήταν άνετα συχνά με στρογγυλεμένες άκρες, ενώ επίσης χρησιμοποιούσε χρώματα και σχέδια για να προσθέσει ζεστασιά και προσωπικότητα. Εκείνη την εποχή, όμως όλα αυτά θεωρήθηκαν πραγματικά ριζοσπαστικά. «Πάντοτε έβαζε τον άνθρωπο στο επίκεντρο των σχεδίων του», λέει ο Μπίντεφελντ. « Η θαλπωρή ήταν πολύ σημαντική για τον Φρανκ, πίστευε ότι για να μπορείς να χαλαρώσεις σε ένα χώρο, θα πρέπει να μαλακώσεις τους λευκούς τοίχους με στάμπες και μοτίβα.»

Μετά τη γερμανική προσάρτηση της Αυστρίας το 1938, ο Γιόζεφ Φρανκ δεν είχε πλέον πατρίδα. Υπέβαλε αίτηση για σουηδική υπηκοότητα και κατά τη διάρκεια του πολέμου μετακόμισε στη Νέα Υόρκη. Το αμερικανικό έδαφος αποδείχτηκε γόνιμο για τα σχέδια υφασμάτων που έκανε. Εκείνη την περίοδο, μάλιστα, προέκυψαν μερικά από τα πιο εντυπωσιακά μοτίβα του, όπως το σχέδιο Dixieland με τα ηλιοτρόπια και τα καρπούζια, το Ιταλικό Δείπνο με τα καλαμάρια, τους αστακούς και τις ντομάτες, και ο χάρτης του Μανχάταν, με τους αγαπημένους του δρόμους.

Το 1944, ο Φρανκ έστειλε 50 νέα σχέδια στην Έρικσον για τα 50α γενέθλιά  της. Δύο χρόνια αργότερα επέστρεψε στη Σουηδία και συνέχισε τη συνεργασία του με την εταιρεία Svenskt Tenn μέχρι το θάνατό του το 1967. Το 1951, ο γλύπτης Καρλ Μιλές ανέθεσε στην Έστριντ Έρικσον και τον Γιόζεφ Φρανκ την εσωτερική διακόσμηση του «σπιτιού της Άννας» που χτίστηκε  για την γραμματέα του Άννε Χέντμαρκ και σήμερα είναι μέρος του μουσείου Millesgården της Στοκχόλμης.

Ο Γιόζεφ Φρανκ άφησε 2.000 σκίτσα για έπιπλα και 160 σχέδια για υφάσματα. Ανήκουν όλα στην εταιρεία Svenskt Tenn που εξακολουθεί να παράγει 45 από αυτά τα υφάσματα σύμφωνα με τις οδηγίες του.  Χαρακτηριστικά σκανδιναβικά, αποτελούν πηγή έμπνευσης για πάρα πολλούς νεότερους ντιζάινερ και συνεχίζουν να χαρίζουν την αισιόδοξη ενέργειά τους στους πελάτες των καταστημάτων Ikea και Marimekko. «Ο Φρανκ έφερε στη Σουηδία κάτι που δεν είχαμε», λέει η Μαρία Βιμπέιργ επιμελήτρια του Μουσείου Millesgården, «το έργο του σε κάνει ευτυχισμένο.»

Φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια από τον θάνατο του σπουδαίου αρχιτέκτονα και ντιζάινερ ο οποίος μαζί με την Έστριντ Έρικσον έδωσε πνοή στον σουηδικό μοντερνισμό. Με αφορμή την επέτειο αυτή τα σχέδια των υφασμάτων του Γιόζεφ Φρανκ μαζί με μία σειρά από άγνωστες υδατογραφίες του θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά στην Αγγλία στο Μουσείο Μόδας και Υφασμάτων του Λονδίνου σε συνεργασία  με το Μουσείο Millesgården της Στοκχόλμης.

Info

• The Fashion and Textile Museum, London SE1
• Josef Frank Patterns: Furniture-Painting
• Διάρκεια έκθεσης: 28 Ιανουαρίου-7 Μαΐου

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News