Η Λίζε Μάιτνερ (Lise Meitner) υπήρξε σπουδαία φυσικός, μάλιστα συνέβαλε στο επίτευγμα της σχάσης του ατόμου, ωστόσο δεν τιμήθηκε με κάποιο μεγάλο βραβείο. Το Νομπέλ Χημείας το έλαβε ο συνεργάτης της Οτο Χαν (Otto Hahn) το 1944, ενώ η ίδια περιορίστηκε στην τιμητική μνεία του ονοματεπωνύμου της από τον γερμανό επιστήμονα.

Προβολέα στο θέμα έριξαν οι New York Times με αφορμή μάλλον το πρόσφατο φιλμ για τον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ παρά το βιβλίο «The Woman Who Split the Atom. The Life of Lise Meitner», που υπογράφει η Αμερικανίδα Μαρίσα Μος (Marissa Moss). Σύμφωνα με τη Μος, πάντως, η Μάιτνερ δεν βραβεύθηκε ποτέ της επειδή ήταν εβραία – εβραία και γυναίκα, για την ακρίβεια.

Με το συγκεκριμένο άρθρο το αμερικανικό μέσο συνέδεσε την επιστημονική εργασία μιας εβραίας φυσικού με το αμερικανικό πρόγραμμα κατασκευής ατομικής βόμβας, δηλαδή το περιβόητο Manhattan Project, το οποίο η Ιστορία κατέγραψε ότι τερμάτισε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στον Ειρηνικό με το διπλό και φρικαλέο μακελειό στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι.

«Η ανακάλυψη της σχάσης ήταν το κλειδί για την άκρως απόρρητη αμερικανική προσπάθεια, με επικεφαλής τον Οπενχάιμερ, για την ανάπτυξη των πρώτων πυρηνικών όπλων. Από την ταινία όμως λείπει ένα σημαντικό πρόσωπο, η Μάιτνερ, η οποία συνεργάστηκε στενά με τον Χαν και ανέπτυξε τη θεωρία της πυρηνικής σχάσης».

Με τη σειρά της και η Corriere della Sera αναφέρθηκε στο θέμα Μάιτνερ, σημειώνοντας ότι η αλληλογραφία του Χαν με τη Μάιτνερ, στα γερμανικά φυσικά, φανερώνει ότι η Μάιτνερ δυσαρεστήθηκε που η συμβολή της στο μέγα επιστημονικό επίτευγμα δεν δημοσιοποιήθηκε όταν έπρεπε, όμως προτίμησε να μην εκδηλώσει την ενόχλησή της εκείνη την επίφοβη προπολεμική εποχή. Ωστόσο, η συνεργασία του επιστημονικού διδύμου ήταν γνωστή, έτσι ο Χαν επικρίθηκε και αυτός επειδή συνεργάστηκε με μια εβραία επιστήμονα.

Τα βιογραφικά στοιχεία της Μάιτνερ είναι αρκούντως αποκαλυπτικά για το πρόσωπο και τις συνθήκες. «Γεννημένη το 1878 στη Βιέννη, η Μάιτνερ άρχισε να σπουδάζει μόνη της Φυσική, καθώς απαγορευόταν στις γυναίκες η φοίτηση στο πανεπιστήμιο μέχρι το 1897. Το 1901 γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο Βιέννης και πέντε χρόνια αργότερα απέκτησε διδακτορικό στη Φυσική. Συνεργάστηκε με τους μεγαλύτερους επιστήμονες της εποχής, παρακολουθώντας και τις διαλέξεις του Μαξ Πλανκ στο Βερολίνο, ο οποίος συνήθως δεν επέτρεπε τις γυναίκες στην τάξη του. Στο Βερολίνο γνώρισε τον Χαν.

 »Ως φυσικός, είχε καλύτερη κατανόηση του θέματος της ραδιενέργειας, όμως ως γυναίκα δεν μπορούσε να έχει πρόσβαση στο εργαστήριο, έτσι δούλευε στο υπόγειο, χωρίς αμοιβή, γράφει στο βιβλίο της η Μος. Το 1912 ο Μάιτνερ και ο Χαν μετακόμισαν στο Ινστιτούτο Χημείας Kaiser Wilhelm, όπου ανακάλυψαν ένα νέο στοιχείο, το πρωτακτίνιο. Δεδομένου ότι πολλοί επιστήμονες είχαν καταταγεί κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, της έδωσαν τον τίτλο της καθηγήτριας και ένα δικό της εργαστήριο. Ομως ο αντισημιτισμός μεγάλωνε και το 1933 ο Χίτλερ έγινε καγκελάριος. Πολλοί Εβραίοι επιστήμονες έφυγαν από τη Γερμανία, αυτή έμεινε. Δραπέτευσε στη Σουηδία το 1938, όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Αυστρία».

Η Σουηδία υπήρξε ασφαλές καταφύγιο για την εβραία επιστήμονα. Το 1939, όταν ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος άρχισε με την εισβολή των Γερμανών στην Πολωνία, η αμερικανική κυβέρνηση είχε ξεκινήσει το Manhattan Project. Προσκάλεσε και τη Μάιτνερ στην ερευνητική ομάδα, όμως αυτή αρνήθηκε: «Δεν θέλω να έχω καμία σχέση με κάποια βόμβα!» απάντησε στον Λευκό Οίκο.

Το 1945, μετά τη ρίψη της δεύτερης ατομικής βόμβας, στο Ναγκασάκι, ο αμερικανικός Τύπος την αποκάλεσε «μητέρα της ατομικής βόμβας». Χαρακτηρισμός επιπόλαιος και αστόχαστος, τον οποίο η Μάιτνερ δεν ανεχόταν. Τα φύλλα έγραφαν ότι είχε φέρει τη «συνταγή» για το ατομικό όπλο από τη Γερμανία. Η ίδια, όμως, είπε στους New York Times το 1946, μάλλον ειρωνικά και περιπαιχτικά: «Εδώ στην Αμερική ξέρετε για τη βόμβα πολύ περισσότερα πράγματα από όσα ξέρω εγώ»…

Μόλις ο πόλεμος τελείωσε, ο Χαν προσπάθησε να αποδώσει δικαιοσύνη υπέρ της Μάιτνερ. Της προσέφερε καθηγητική θέση στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ, στη Γερμανία, την οποία αυτή δεν απεδέχθη. Το 1948 την πρότεινε και για το Νομπέλ Φυσικής. Υπήρξε υποψήφια για το συγκεκριμένο βραβείο άλλες 46 φορές, όμως δεν το κέρδισε ποτέ. Πέθανε το 1968, σε ηλικία 89 ετών. Το 2020 τα Νομπέλ αναγνώρισαν ότι ο Χαν και η Μάιτνερ ανακάλυψαν από κοινού την πυρηνική σχάση, αλλά ομολόγησαν και την αδυναμία τους ότι δεν είναι δυνατόν να απονείμουν μετά θάνατον το βραβείο στη «μητέρα της ατομικής βόμβας».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News