Ενα νέο βιβλίο του γνωστού γάλλου αραβολόγου καθηγητή της École Normale Ζιλ Κεπέλ ρίχνει φως στα τεκταινόμενα στη Μέση Ανατολή και, σε ό,τι μας αφορά περισσότερο, καταπιάνεται τόσο με το πρόβλημα της «συρροής προσφύγων και παράνομων μεταναστών στην Ευρώπη» όσο και με την «προσπάθεια του Ερντογάν να αποκαταστήσει την Κωνσταντινούπολη ως το κέντρο του παγκόσμιου Ισλάμ» – θέματα συγκοινωνούντα σε μεγάλο βαθμό. Η Ανατολική Μεσόγειος ως πεδίο επέκτασης των εντάσεων περιλαμβάνεται επίσης στη συλλογιστική του συγγραφέα.

Το βιβλίο τιτλοφορείται «Le prophète et la pandémie – Du Moyen-Orient au jihadisme d’atmosphère» («Ο προφήτης και η πανδημία – Από τη Μέση Ανατολή στον τζιχαντισμό της ατμόσφαιρας»), και με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του και στην Ιταλία η Repubblica πήρε από τον Κεπέλ συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης του Μεσανατολικού. Ο καθηγητής και στο βιβλίο του και σε όσα είπε επιμένει ότι το περασμένο έτος ήταν καθοριστικό για το πλέγμα των σχέσεων στη Μέση Ανατολή.

Δύο είναι οι βασικοί λόγοι: πρώτος, η πανδημία του κορονοϊού και, δεύτερος, η κατάρρευση της αγοράς πετρελαίου. Αυτοί είναι οι βασικοί παράγοντες υποδαύλισης όλων των αναταραχών σε αυτή τη φάση, κατά τη γνώμη του.

Το «έδαφος» στο οποίο οι αντιθέσεις πατούν και παίρνουν διαστάσεις σύγκρουσης παραμένει το ίδιο, ενώ μέσα στο 2020 έχουν προστεθεί και κινήσεις όπως η «Συμφωνία του Αβραάμ» που επέβαλαν οι ΗΠΑ (επί Τραμπ) για την προσέγγιση του Ισραήλ με ένα αραβικό κομμάτι που δεν εξαντλείται στα Εμιράτα. Λόγω αυτής της καθοριστικής κίνησης των ΗΠΑ στη σκακιέρα, το Παλαιστινιακό παύει να έχει την ίδια σημασία για όλους τους Αραβες (ή απλώς μουσουλμάνους), έτσι τη Γάζα προσεταιρίζονται παράγοντες όπως η Τουρκία, το συμμαχικό της Κατάρ και, βέβαια, το Ιράν.

Το αντιδυτικό μένος των τζιχαντιστών είναι άλλη μία πλευρά του μεσανατολικού προβλήματος, υποστηρίζεται μέσω των σόσιαλ μίντια και εκδηλώνεται με ατομική τρομοκρατία στη Δύση και στο όνομα του προφήτη του Ισλάμ. Επ’ αυτού του πραγματικά τρομακτικού για τους πολίτες των ευρωπαϊκών χωρών θέματος, ο Κεπέλ διατυπώνει την σαφέστατη κρίση ότι αυτοί οι μη οργανωμένοι τρομοκράτες «ακολουθούν υποκινητές θυμού, όπως είναι ο τούρκος πρόεδρος».

Το πετρελαϊκό παιχνίδι

Ο Κεπέλ ξετυλίγει το κουβάρι των εξελίξεων που αφορούν το Μεσανατολικό από την 6η Μαρτίου 2020, επειδή είναι η ημερομηνία που οι Ρώσοι και οι Σαουδάραβες συμφώνησαν να μειώσουν τις πετρελαϊκές τιμές χωρίς να υπολογίσουν τις επιπτώσεις της πανδημίας που είχε ήδη εκδηλωθεί. Ηταν μία καθαρά αντιαμερικανική κίνηση, όμως οι τιμές κατέρρευσαν.

Gilles Kepel: “Il Medio Oriente è cambiato” | Rep https://t.co/1YmnmOcMQK @repubblica

— Gilles Kepel (@KepelGilles) March 1, 2021

«Ο Πούτιν πέτυχε στην επιχείρησή του αλλά με οικονομικό κόστος και με σημαντικές επιπτώσεις στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική» είπε ο Κεπέλ. Και προσδιόρισε αυτές τις επιπτώσεις στο γεγονός ότι οι «πετρελαιομοναρχίες» του Κόλπου επανακαθόρισαν τη θέση τους στη σκακιέρα λογαριάζοντας την προσαρμογή τους στις νέες, μεταπετρελαϊκές συνθήκες. Ετσι πλέον «στρέφονται στο Ισραήλ για τεχνολογία».

Τα δύο νέα μπλοκ

Η παραδοσιακή ενδομουσουλμανική αντιπαλότητα μεταξύ των σουνιτών και των σιιτών έχει φύγει από το προσκήνιο, είπε ο καθηγητής: «Είναι πια ξεπερασμένη, και αυτό το αποδεικνύει ο άξονας της Τουρκίας με το Κατάρ και το Ιράν». Αυτό είναι το ένα μπλογκ συμμάχων στην περιοχή. Το άλλο, πολύ πιο ευρύ και υπό την σκέπη των Αμερικανών, το απαρτίζουν το Ισραήλ, τα Εμιράτα, το Μπαχρέιν, το Σουδάν, το Μαρόκο.

Ο ρόλος του Ερντογάν…

«Για αυτόν, η κρίσιμη ημερομηνία είναι η 24η Ιουλίου 2020, τότε που εγκαινίασε τις προσευχές της Παρασκευής στη βυζαντινή Αγία Σοφία». Για τον Κεπέλ ήταν κίνηση απροκάλυπτου αντικεμαλισμού, που στοχεύει στην περιστολή του κοσμικού κράτους. «Ξέθαψε το Οθωμανικό Χαλιφάτο» ήταν η έκφραση που συνόψισε το θέμα σε τέσσερις λέξεις.

Οι αποστολές τούρκων στρατιωτών στη Λιβύη («όπως είχε κάνει και στη Συρία») και πλοίων στα «ελληνικά και κυπριακά ύδατα» προς αναζήτηση φυσικού αερίου είναι πράξεις νεοϊμπεριαλισμού. Ο Ερντογάν τα έκανε βέβαια όλα αυτά «εκμεταλλευόμενος την αποδέσμευση της Αμερικής του Τραμπ από το πεδίο της Μέσης Ανατολής».

…και ο ρόλος των Ευρωπαίων

Ο Κεπέλ διατείνεται ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν μπορεί να σταματήσει τον Ερντογάν, αν και «η Μεσόγειος κατέστη η πιο εκρηκτική περιοχή του πλανήτη». Και οι λόγοι είναι οι εξής: η Τουρκία μπορεί να εκβιάζει με τις μεταναστευτικές ροές τους Ευρωπαίους και να εκμεταλλεύεται τη συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ αγοράζοντας ταυτόχρονα και ρωσικούς πυραύλους. Ο Ερντογάν έχει τη δυνατότητα να ασκεί και επιμέρους πιέσεις: στη γερμανική ηγεσία προκαλεί τρόμο το «τηλεκοντρόλ» του με το οποίο ελέγχει τα εκατομμύρια των Τούρκων που έλαβαν γερμανική υπηκοότητα και πλέον ψηφίζουν σαν Γερμανοί, η κυβέρνηση της Ρώμης δεν θέλει να διαταράξει το ισοζύγιο εισαγωγών – εξαγωγών της Ιταλίας, χώρας με ισχυρές εξαγωγές στην Τουρκία.

Και η Γαλλία του Μακρόν που όρθωσε το ανάστημά της στην Τουρκία και προσωπικά στον Ερντογάν, τώρα κινείται σε πορεία καταλλαγής, αφού και ο τούρκος πρόεδρος πραγματοποίησε εντυπωσιακή στροφή: «Δεν είναι τυχαίο που ο Ερντογάν έστειλε στο Παρίσι ως νέο πρεσβευτή έναν διπλωμάτη που σπούδασε στο ίδιο σχολείο με τον Μακρόν…» παρατηρεί ο Κεπέλ.

Οι τρεις μεγάλες δυνάμεις

Ο Κεπέλ υποστηρίζει την άποψη ότι η διοίκηση Τζο Μπάιντεν θα ρίξει βάρος στο Μεσανατολικό και σε όλες τις προεκτάσεις του, ακυρώνοντας την αποστασιοποιημένη προσέγγιση του Τραμπ: «Οι ΗΠΑ θα εξακολουθήσουν να είναι πιο απαιτητικές από την Τουρκία όσον αφορά τις ΝΑΤΟϊκές υποχρεώσεις της και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο Ερντογάν έχει αντιληφθεί τη μεταστροφή των Αμερικανών και ήδη έχει αναδιπλωθεί».

Η Ρωσία έχει βέβαια αποκτήσει ηγετικό ρόλο στη Μέση Ανατολή, ήδη από την εποχή του συριακού Εμφυλίου και έχει λάβει εμπράκτως θέση και στον λιβυκό Εμφύλιο. Θα εξακολουθήσει να έχει καθοριστικό λόγο στις εξελίξεις. Η μεγάλη έκπληξη του 2020 είναι η Κίνα. Ο Κεπέλ έδωσε μία τρομερή απάντηση στους Ιταλούς όταν τον ρώτησαν για τον ρόλο της: «Το Πεκίνο κέρδισε τον… τρίτο παγκόσμιο πόλεμο χωρίς να ρίξει τουφεκιά!»

Για τον γάλλο αραβολόγο είναι ξεκάθαρο ότι πρόκειται για την παγκόσμια δύναμη που βγαίνει κερδισμένη από την πανδημία και προσπαθεί να εκμεταλλευτεί το κλίμα αποσταθεροποίησης στη Μέση Ανατολή προωθώντας «τα πιόνια της» στη σκακιέρα. Το παράδειγμα που δίνει ο καθηγητής αφορά την επενδυτική συμφωνία των 400 δισ. ευρώ που πρότεινε το Πεκίνο στην Τεχεράνη. Οι μουλάδες τη σκέφτονται, αν και ο πρώην πρόεδρος του Ιράν Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ κατάλαβε το ρίσκο και αντέδρασε. «Ωστόσο είναι άγνωστο τι θα πράξει το ιρανικό καθεστώς στο άμεσο μέλλον».

Προς το παρόν οι Κινέζοι διανέμουν τα εμβόλια τους σε πολλές χώρες της περιοχής και σαγηνεύουν τους άραβες μονάρχες: «Γοητεύονται από το κινεζικό μοντέλο, αφού βλέπουν ότι συντίθεται από το μείγμα της οικονομικής ανάπτυξης με το δημοκρατικό έλλειμμα».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News