Τα τελευταία χρόνια πολιτικοί επιστήμονες, κοινωνιολόγοι και άλλοι ειδικοί εστιάζουν στη λεγόμενη πλάνη, ή αλλιώς προκατάληψη της επιβεβαίωσης (confirmation bias). Στο πώς δηλαδή η ανάγκη για επιβεβαίωση των απόψεων και των προτιμήσεών μας «συνεργάζεται» με τον αλγόριθμο των κοινωνικών δικτυών παρέχοντάς μας ερεθίσματα που τις επιβεβαιώνουν.

Στην Ελλάδα, το ενδιαφέρον (στα όρια της μανίας) για το «φαινόμενο Κασσελάκης» ξεκίνησε από τα social media και μεταδόθηκε στην τριτοκοσμικού τύπου κάλυψη από τις ψυχαγωγικές εκπομπές της τηλεόρασης που ακολουθούσαν κάθε του βήμα σαν να επρόκειτο για σούπερ σταρ ή για Μεσσία. Μεταφράζεται όλο αυτό σε ψήφους;

Το σίγουρο είναι ότι στον online κόσμο δημιουργείται μια λούπα, ένας μικρόκοσμος. Στο timeline του Facebook ή του X (πρώην Twitter) ο αλγόριθμος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης φροντίζει να φέρνει μπροστά στα μάτια του κάθε χρήστη τις προτιμήσεις του. Ωστόσο το γεγονός ότι υπάρχουν αρκετοί ακόμη που συμφωνούν μαζί μας για να γεμίσουν την οθόνη του κινητού μας καθώς σκρολάρουμε, δεν σημαίνει ότι οι προτιμήσεις μας είναι πλειοψηφικές στο επίπεδο της κοινωνίας ή του εκλογικού σώματος. Η εντύπωση ότι όλοι ξαφνικά λένε τα ίδια με εμάς ή υποστηρίζουν το ίδιο πρόσωπο (εν προκειμένω τον Στέφανο Κασσελάκη) μπορεί κάλλιστα να αποδειχθεί μια αυταπάτη που καλλιεργείται από τον τρόπο που λειτουργούν το Facebook, το Χ, το Instagram και το TikTok.

Στην Ελλάδα, το τελευταίο αντίστοιχο παράδειγμα ήταν τα λάθος συμπεράσματα που προκαλούσε η αίσθηση κυριαρχίας του ΣΥΡΙΖΑ στα social media την περίοδο 2019-2023 και η υπόθεση ότι αντανακλά τις τάσεις στο εκλογικό σώμα. Το αποτέλεσμα των δύο εκλογικών αναμετρήσεων (Mάιος – Ιούνιος 2023) στις οποίες επικράτησε σαρωτικά η Νέα Δημοκρατία έδειξαν μια διαφορετική πραγματικότητα. Η μετρήσιμη απήχηση των επώνυμων σχολιαστών στα social media, οι οποίοι στήριζαν τις θέσεις του κόμματος, δεν ήταν τελικά μέρος ενός πλειοψηφικού ρεύματος. Ενώ τα συνθήματα (ενίοτε υβριστικά: Μητσοτάκη_γ@@@@ και NΔ_Παιδεραστές) που ξεκίνησαν ανώνυμοι λογαριασμοί (τρολ) και υιοθέτησαν ακόμη και βουλευτές του κόμματος δεν απηχούσαν τις προτιμήσεις της κοινωνίας.

«Οταν έχεις 270.000 followers στο Facebook, τόσο το νούμερο όσο και η αλληλεπίδραση που έχεις με αυτούς τους ανθρώπους μπορεί να αποδειχθούν παραπλανητικά μεγέθη» δήλωσε μετά τις εκλογές του Μαΐου η βουλευτής Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ Ελενα Ακρίτα. «Υπάρχει προφανώς το σύνδρομο echo chamber και δεν αποκλείεται να την πάτησα κι εγώ», σημείωσε μεταξύ άλλων.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, ο θάλαμος της ψηφιακής ηχούς (digital echo-chamber) αποτελεί ένα online περιβάλλον όπου ένα άτομο συναντά μόνο πληροφορίες ή απόψεις που αντανακλούν και ενισχύουν τις δικές του. Συνέβη άραγε το ίδιο και με τον κ. Κασσελάκη ο οποίος σχεδίασε με επιτυχία την εκστρατεία του -κατά βάση- μέσω των social media;

Η απάντηση έχει δύο σκέλη:

♦ H απήχηση του μηνύματος του κ. Κασσελάκη καθώς και των επώνυμων και ανώνυμων υποστηρικτών του (τρολ) στα social media και σε ένα συγκεκριμένο κοινό ήταν όντως μεγάλη. Επιβεβαιώθηκε στην κάλπη του ΣΥΡΙΖΑ. Στο σύνολο των 148.821 νέων και παλιών μελών του ΣΥΡΙΖΑ που ψήφισαν στον α΄γυρο των εσωκομματικών εκλογών ο κ. Κασσελάκης έλαβε 66.156 ψήφους (44,91%). Ανάμεσα στους 134.420 ψηφίσαντες στον β΄ γύρο έλαβε 74.285 ψήφους (55,98%). Η επιτυχία ήταν αναλογικώς τεράστια. Επρόκειτο ωστόσο για ένα περιορισμένο εκλογικό σώμα το οποίο ψήφιζε για τον αρχηγό ενός κόμματος (για το οποίο ούτως ή άλλως ενδιαφερόταν) και όχι προφανώς για κυβέρνηση και πρωθυπουργό.

♦ Στη συνέχεια, το πρώτο τεστ για τον κ. Κασσελάκη στην ανοικτή θάλασσα του εκλογικού σώματος ήρθε αυτή την εβδομάδα στις τέσσερις δημοσκοπήσεις που, ως γνωστόν, επιχειρούν πάντοτε να καταγράψουν τις διαθέσεις του συνόλου των πολιτών. Οι μετρήσεις αυτές, για πρώτη φορά μετά από την εκλογή οποιουδήποτε αρχηγού από τη βάση του κόμματός του, έδειξαν ότι τα ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ είτε μειώνονται είτε δεν εμφανίζουν ορατή ενίσχυση σε σύγκριση με το ποσοστό των τελευταίων εκλογών όπου το κόμμα έλαβε 17,8%.

Στην πρόθεση ψήφου ο ΣΥΡΙΖΑ κατέγραψε 13,7% (και 16,8% στην εκτίμηση ψήφου) στην έρευνα της Metron Analysis για το MEGA, 15,3% στη μέτρηση της Alco για τον Alpha, 14% (και 17,3% στην εκτίμηση ψήφου) στην έρευνα της Opinion Poll για το Action24, και 17% -φτάνοντας με αναλογική κατανομή των αναποφάσιστων το 19%- στη δημοσκόπηση της Pulse για τον ΣΚΑΪ.

Σε ό,τι αφορά τη δημοτικότητα, παρά τη θριαμβευτική εκλογή του, ο κ. Κασσελάκης δεν εμφανίζει τα υψηλά ποσοστά που εμφάνισαν τόσο ο κ. Ανδρουλάκης όσο και ο κ. Μητσοτάκης όταν είχαν εκλεγεί από τη βάση των κομμάτων τους.

Σύμφωνα με την έρευνα της Pulse οι θετικές γνώμες για τον κ. Κασσελάκη κινούνται στο 28%

Στην έρευνα της Pulse οι θετικές γνώμες κινούνται στο 28% ενώ σε αυτή της Metron Analysis η δημοτικότητα του κ. Κασσελάκη κινείται στο 31%. Συγκριτικά, είναι χαρακτηριστικό ότι η δημοτικότητα του Νίκου Ανδρουλάκη τον Ιανουάριο του 2022 (εδώ) -μετά τη σαρωτική επικράτησή του στις εσωκομματικές του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ τον προηγούμενο μήνα- ήταν, σύμφωνα με τη Metron Analysis, 54%. Ενα μήνα μετά την εκλογή του, ο κ. Ανδρουλάκης ήταν ο δημοφιλέστερος πολιτικός αρχηγός. Την ίδια περίοδο το ΠΑΣΟΚ σημείωνε σημαντική δημοσκοπική άνοδο με κάποιες μετρήσεις να το εμφανίζουν και πάνω από το 15%.

Πολύ νωρίτερα, τον Ιανουάριο του 2016, η επικράτηση του Κυριάκου Μητσοτάκη στις εσωκομματικές της ΝΔ έφερε το κόμμα του για πρώτη φορά πάνω από τον ΣΥΡΙΖΑ στις δημοσκοπήσεις και έδωσε στον ίδιο την πρώτη θέση με βάση τις δημοτικότητες των πολιτικών αρχηγών.

Γιατί άραγε η νίκη του κ. Κασσελάκη στις εσωκομματικές του ΣΥΡΙΖΑ δεν λειτουργεί ως βατήρας για την αύξηση των ποσοστών του κόμματος και δεν του εξασφαλίζει υψηλότερα ποσοστά δημοτικότητας;

-Μια απάντηση των ειδικών είναι ότι, παρά την άνευ προηγουμένου προβολή από την τηλεόραση τον τελευταίο μήνα, δεν διαθέτει ακόμη αναγνωρισιμότητα ως πολιτικός αρχηγός και δη ως αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Ισως, λένε, να είναι ακόμα νωρίς.

-Μια άλλη διάσταση που προβάλλουν πολιτικοί παρατηρητές είναι πως, παρότι πρεσβεύει το νέο, ο κ. Κασσελάκης περιβάλλεται από τον παλιό ΣΥΡΙΖΑ που καταδικάστηκε σε δύο συνεχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις και από πρόσωπα όπως ο Νίκος Παππάς και ο Παύλος Πολάκης που συνδέονται με αυτή την αποδοκιμασία.

-Η τρίτη υπόθεση είναι ότι η υπερίσχυση του κ. Κασσελάκη στην κάλπη του ΣΥΡΙΖΑ και το ενδιαφέρον των χρηστών των social media δημιούργησε υπερβολικές προσδοκίες. Προσδοκίες που εκκινούν από μικρότερα σύνολα και δεν αποτυπώνονται στις διαθέσεις του ευρύτερου εκλογικού σώματος, όπως δείχνουν οι μετρήσεις.

-Το διχασμένο κόμμα. Το πολεμικό κλίμα στον ΣΥΡΙΖΑ παίζει κι αυτό τον ρόλο του. Πέρα από τις δηλώσεις των στελεχών του κόμματος φαίνεται ότι υπάρχει ζήτημα και μεταξύ των ψηφοφόρων, καθώς με βάση τις δημοσκοπήσεις υπάρχει ένα σημαντικό τμήμα που δεν εκφράζει θετική γνώμη για εκείνον. Σύμφωνα με την τελευταία μέτρηση της Pulse για τον ΣΚΑΪ (εδώ στις 28/9) η δημοτικότητα του κ. Κασσελάκη μεταξύ των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ είναι μόλις 64% ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά για τους άλλους πολιτικούς αρχηγούς, μεταξύ των ψηφοφόρων των δικών τους κομμάτων, είναι πολύ υψηλότερα: 90% για τον κ. Κουτσούμπα (ΚΚΕ), 88% για τον κ. Μητσοτάκη (ΝΔ) και 79% για τον κ. Ανδρουλάκη.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News